Loading AI tools
Ermenistan’da bir siyasi parti Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Ermeni Devrimci Federasyonu (Ermenice: Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն Hay Heğapohakan Daşnaktsutyun), Ermeni siyasi partisi. Ermenistan'ın bağımsızlığını sağlamak amacıyla 1890'da kuruldu. Hâlen gerek Ermenistan Cumhuriyeti'nde gerek diasporadaki Ermeniler arasında aktif bir siyasi partidir. Doğu Ermenice adıyla Daşnaktsutyun olan örgütün adı Türkçeye Batı Ermenice'den bir takım ses değişikliklerinden sonra Taşnaksutyun olarak geçmiştir ve kısaca Taşnak adıyla da bilinir. Ermenicede Federasyon anlamına gelir; çünkü örgüt özellikle Rusya'daki Ermeni örgütleri başta olmak üzere birçok örgütün birleşmesinden oluştuğundan bu adın verilmesi uygun görülmüştür.
Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF) Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն (ՀՅԴ) | |
|---|---|
 | |
| Başkan | Hagop Der Haçaduryan |
| Kurucuları | Hristofor Mikaelyan Stepan Zoryan Simon Zavaryan |
| Slogan(lar) | "Ya Özgürlük Ya Ölüm"[1] |
| Kuruluş tarihi | 1890) |
| Merkez | 30 Hanrapetutyan St., Erivan, Ermenistan |
| Gazete(ler) | Yerkir |
| Gençlik kolu | Ermeni Gençlik Federasyonu |
| Üyelik (2012) | 6,800 (Ermenistan)[2] |
| İdeoloji | |
| Siyasi pozisyon | Sol[22][23] |
| Ulusal üyelik | 8 Mart İttifakı(Lübnan'da) Ermenistan İttifakı(Ermenistan'da) |
| Uluslararası üyelik | Sosyalist Enternasyonal[24] İkinci Enternasyonal (1907-1916) |
| Avrupa üyeliği | Avrupa Sosyalistler Partisi (gözlemci)[25] |
| Resmî renkler | Kırmızı Altunî |
| Marş | "Köylü ve İşçi" |
| Ermenistan Ulusal Meclisi | 15 / 107
|
| Lübnan Parlamentosu | 3 / 128
|
| İnternet sitesi | |
| Parti bayrağı | |
 | |
1890'da Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te Hristofor Mikaelyan, Stepan Zoryan ve Simon Zavaryan tarafından kuruldu. Kuruluş amacı Osmanlı Devleti'nde Ermeniler için özerk bir bölge kurulmasını sağlamak, Ermeni yerleşimlerini muhtemel saldırılarına karşı korumak ve bu uğurda çalışan Ermeni fedai gruplarını bir çatı altında toplamaktı. Kurucuları Çarlık Rusyası'ndaki Halkçı (narodnik) hareketin ideoloji ve örgütlenme modelinden etkilenmişlerdi.[kaynak belirtilmeli]
1894'te Federasyon, Diyarbakır'a bağlı Sason'da Osmanlı yönetimine karşı silahlı teröristler örgütledi. Direnişin amacı Avrupa devletlerinin ilgisini Ermeni sorununa çekerek Ermeniler lehine uluslararası baskı sağlamaktı. 1895'te aynı amaçla Van kentinde bir ayaklanma düzenlendi. 26 Ağustos 1896'da Taşnak üyelerinden Papken Süni önderliğinde bir grup terörist İstanbul'da Osmanlı Bankası'nı basarak dünya kamuoyunun ilgisini çekmeyi denediler. Bu olaylar sayesinde Taşnak, daha önceden etkin olan Hınçak ve Armenagan gibi örgütleri kenara iterek Ermeni ulusal hareketinin önderliğini ele geçirdi.[kaynak belirtilmeli]
1895-1904 döneminde Taşnak'a bağlı gerilla grupları Doğu Anadolu Bölgesi'nin birçok yerinde kanlı olaylara karıştılar. 1905'te örgüt üyelerince II. Abdülhamit'e karşı düzenlenen Yıldız suikastı başarısızlıkla sonuçlandı. Suikast hazırlıkları sırasında erken patlayan bir bomba nedeniyle parti kurucularından Hristofor Mikaelyan öldü.
1903'te Çarlık Rusyası'nın Ermenilere yönelik baskıcı bir politika benimsemesi üzerine Taşnakçılar Rusya'da da direniş ve terör olaylarına katıldı. Çarlık rejimine karşı 1905 İhtilali'nde yer aldı.
1907'de yapılan kurultayda Taşnak, II. Abdülhamit rejimine karşı İttihat ve Terakki Cemiyeti ile işbirliği yapma kararı aldı. Aynı yıl Paris'te toplanan Osmanlı Muhalifleri Kongresi'ne İttihat ve Terakki lideri Ahmed Rıza Bey ve liberal görüşün öncüsü Prens Sabahattin Bey ile birlikte Taşnak temsilcisi Haçadur Malumyan da katıldı.
1908'de Meşrutiyet'in ilanı ile sonuçlanan ayaklanmalar zincirinde İttihat ve Terakki örgütünün yanı sıra Taşnakçılar da görev aldı. Ancak Nisan 1909'da çıkan Adana Olayları üzerine iki örgütün arası açıldı. 10 Aralık 1912'de örgüt üyelerince Van'ın Ermeni asıllı belediye başkanı Bedros Kapamacıyan iki kurşun sıkılarak öldürülmüştür. 1914 Erzurum Kongresi'nin yaklaşan Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devletini destekleme kararı alması üzerine örgüt bölündü; Antranik Ozanyan öncülüğünde bir kesim partili Rusya'nın desteğiyle Osmanlı'ya karşı savaşmayı seçti.[26]
Nisan 1915'te Van'da başlatılan Ermeni isyanı Taşnak tarafından örgütlendi. Savaş sırasında Rus Ordusu içinde oluşturulan dört Ermeni Gönüllü Alayı'nda Taşnak mensupları lider rolü oynadılar. 1917 Devrimi'nden sonra Rus Devleti'nin dağılması üzerine 28 Mayıs 1918'de kurulan Demokratik Ermenistan Cumhuriyeti'nin lider kadrosu da Taşnakçılardan oluşuyordu. Ülkenin 26 Kasım 1920'de Kızıl Ordu tarafından işgali üzerine Taşnak kadroları yurt dışına kaçtılar. Sovyet Ermenistanı'nda "Taşnakist" olmakla suçlanan onbinlerce kişi 1930'lu yıllarda stalinist rejim tarafından Sibirya'ya sürüldü veya kurşuna dizildi.
Taşnaklar tarafından milliyetçi harekete destek vermeyen Ermenilere karşı kuruldu. Çetenin ismi, öldürdükleri Ermenilerin alınlarına kesici bir aletle haç şekli çizmelerinden ve kesme sırasında akan kanın kuruyarak koyu bir renk almasından gelmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Sürgüne giden Taşnak liderleri, büyük Ermeni topluluklarının yaşadığı Lübnan, Suriye, Fransa ve ABD'de parti örgütünü sürdürdüler. Ermenistan'daki Eçmiadzin Patrikliğine bağlı kiliselerin ABD ve diğer ülkelerde Taşnakçıları kiliseden uzaklaştırması üzerine, Taşnakçılar da Lübnan'da bulunan Kilikya Patriğine bağlı ayrı bir kilise örgütü kurdular. İki taraf birbirinin kiliselerine giden Ermenileri karşılıklı olarak aforoz etti. 1933'te ABD Ermenileri Başpiskoposu Levon Turyan, New York'ta bir Taşnak suikastçı tarafından öldürüldü.ABD'deki örgütlenmesi Amerika Ermeni Ulusal Komitesi lobi faaliyetleri ile amacını sürdürüyor.
1950'lerin Soğuk Savaş ortamında Taşnak ile Sovyet Ermenistanı arasındaki çatışma derinleşti. Hınçak Partisi Ermenistan'la uzlaşmayı savunurken, Taşnakçılar gitgide şiddetlenen bir düşmanlık politikası güttüler. 1956'da Kilikya Patrikliği makamına Taşnak yanlısı Halep Piskoposu Zareh'in seçilmesi üzerine Lübnan Ermenileri arasında silahlı çarpışmalar oldu.
1991'de Ermenistan'ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Taşnak, hızla ülkenin önde gelen siyasi hareketlerinden biri oldu.[kaynak belirtilmeli] 28 Aralık 1994'te Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan, terör eylemlerine ve mafya ilişkilerine karıştığı ve hükûmete karşı bir ayaklanma planladığı gerekçesiyle Taşnak partisini kapattı.[kaynak belirtilmeli] Parti ileri gelenlerinden birçoğu tutuklandı.[kaynak belirtilmeli] Parti organı olan Yerkir gazetesi yasaklandı.
30 Mart 1998'de Taşnakların desteklediği Robert Koçaryan'ın cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine partiye yönelik yasaklar kaldırıldı.[kaynak belirtilmeli] Genellikle sağ-milliyetçi bir ideolojisi vardır.[kaynak belirtilmeli]
Meclis-i Mebusan
| Yıl | Milletvekili | Oy Sayısı | Yüzde | Sıra | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1908 | 4 / 275 |
– | – | 4. |  4 |
| 1912 | 10 / 288 |
– | – | 10. | 6 |
| 1914 | 4 / 275 |
– | – | 4. |  6 |
Rusya Anayasa Meclisi
| Yıl | Milletvekili | Oy Sayısı | Yüzde | Sıra | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1917 | 10 / 767 |
– | – | 10. | 10 |
Parlamento Seçimleri
| Yıl | Milletvekili | Oy Sayısı | Yüzde | Sıra | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1919 | 72 / 80 |
230,772 | 89,0 | 1. |  |
| 1995 | 1 / 190 |
– | – | 14. | 71 |
| 1999 | 5 / 131 |
84,232 | 7,79 | 4. | 4 |
| 2003 | 11 / 131 |
136,270 | 11,36 | 4. | 6 |
| 2007 | 16 / 131 |
177,907 | 13,16 | 3. | 5 |
| 2012 | 5 / 131 |
85,550 | 5,68 | 4. | 11 |
| 2017 | 7 / 105 |
103,173 | 6,58 | 4. | 2 |
| 2018 | 0 / 132 |
48,811 | 3,89 | 5. | 7 |
| 2021 | 10 / 107 |
269,481 | 21,11 | 2. | 10 |
| Yıl | Aday | Oy Sayısı | Yüzde | Sıra |
|---|---|---|---|---|
| 1991 | Sos Sargsyan | – | 4,3 | 3. |
| 1996 | Vazgen Manukyan (destek) | – | ||
| 1998 | Robert Kocharyan (destek) | |||
| 2003 | ||||
| 2008 | Vahan Hovhannisyan | 100,966 | 6,2 | 4. |
| 2013 | Katılmadı | – | ||
| 2018 | Armen Sarkissian (destek) | |||
| 2022 | Boykot | |||
Parlamento Seçimleri
| Yıl | Oy Sayısı | Yüzde | Koltuk | Grafik | Sonuç |
|---|---|---|---|---|---|
| 2000 | – | – | 9 / 33 | 9 / 33 |
2. sırada, ana muhalefet |
| 2005 | 10.573 | 17,36 | 3 / 22 | 3 / 22 |
3. sırada, muhalefet |
| 2010 | 12.725 | 20,18 | 4 / 22 | 4 / 22 |
3. sırada, muhalefet |
| 2015 | 12.965 | 18,81 | 7 / 22 | 7 / 22 |
3. sırada, muhalefet |
| 2020 | 4.758 | 6,47 | 3 / 33 | 3 / 33 |
4. sırada, muhalefet |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
