Radikal Sol Koalisyon - İlerici İttifak (Yunanca: Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς – Προοδευτική Συμμαχία, Synaspismós Rizospastikís Aristerás – Proodeftikí Simachía), kısaltılmış adıyla SYRİZA (Yunanca: ΣΥΡΙΖΑ), Yunanistan'da kurulmuş sosyalist bir partidir. Çok farklı çevrelerden ılımlı veya uç çeşitli sol hareketlerin Synaspismos hareketi önderliğinde birleşmesiyle oluşmuştur.
Radikal Sol Koalisyon - İlerici İttifak Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς – Προοδευτική Συμμαχία Synaspismós Rizospastikís Aristerás – Proodeftikí Simachía | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | ΣΥΡΙΖΑ SYRIZA |
| Slogan(lar) | Yunanca: Γυρίζουμε σελίδα (Sayfayı Çeviriyoruz) |
| Kuruluş tarihi | 2004 (birlik) 22 Mayıs 2012 (siyasi parti) |
| Merkez | 39 Valtetsiou, 106 81 Atina, Yunanistan |
| Üyelik (2022) |  172,000[1] |
| İdeoloji | |
| Siyasi pozisyon | Sol |
| Avrupa üyeliği | Avrupa Solu Partisi |
| Resmî renkler | Somon kırmızısı |
| Yunan Parlamentosu | 36 / 300
|
| Avrupa Parlamentosu | 4 / 21
|
| Bölgeler | 126 / 703
|
| İnternet sitesi | |
| Yunanistan | |
Kuruluş dönemlerindeki görece küçük parti çizgisi, Yunan hükûmeti borç krizi ve 2010-2012 Yunanistan protestoları sonrasında değişmiş, kriz karşıtı tepkileri bünyesinde toplayarak Aleksis Çipras liderliğinde ana akım parti haline gelmiştir. Seçimlerde birinci sıraya yükselen ve 2015-2019 arasında koalisyonun büyük ortağı olarak hükûmette yer alan parti,[6] 2019 seçimlerinden bu yana ana muhalefet partisi konumundadır.[7] 2023 yılındaki genel seçimlerden sonra istifa eden Çipras'ın ardından yapılan genel başkanlık yarışını Stefanos Kasselakis kazanmış ve partinin yeni lideri olmuştur.[8]
Geçmişi
Oluşumu
SYRİZA 2004 seçimlerinden önce resmen kurulmuş olduğu halde kuruluş kökeni Solun Birliği ve Ortak Hareketi için Dialog Alanı (Yunanca: Χώρος Διαλόγου για την Ενότητα και Κοινή Δράση της Αριστεράς) hareketine dayandırılabilir.[9] Bu hareket, farklı ideolojileri ve tarihsel gelişimleri de olsa 1990'ların sonunda Yunanistan'da önem kazanmış birtakım konularda ortak tavır ortaya koyan Yunan solunun çeşitli örgütlerinin birleşmesiyle ortaya çıktı. Ortak tavır geliştirilen konulardan bazıları Kosova Savaşı, özelleştirmeler, bireysel ve toplumsal haklardır.[10] Hareket, katılan kesimlere çeşitli konularda ortak hareket etme kolaylığı sağladı. Bunlar,
- Maaş ve sosyal güvenlik sistemlerindeki neoliberal törpüleme ve reformlara karşı,
- Yeni Terörle Mücadele Yasası'na karşı,
- Yunanistan'ın Cenova'daki 27. G8 zirvesine katılımına karşı mücadele olarak sıralanabilir.[11]
İlk dönemlerde hareket, siyasi bir oluşum olmaktan ziyade katılımcı parti ve örgütleri birleştirme çabasıydı. Bu birleşim, 2002 yerel seçimlerinde[12] bazı seçim ortaklıklarına gidilmesini sağladı ve bunların en başarılısı da, Manolis Glezos'un liderliğinde, Atina-Pire'deki işbirliğiydi. Hareket, ayrıca Avrupa Sosyal Forumu'nda Yunan Sosyal Forumu'nun[13] oluşmasını sağladı.
2004 genel seçimi
SYRİZA tam anlamıyla bu seçimlerde doğdu. Önceden hareketin içinde yer almış pek çok örgüt seçim ortaklığı arayışına girdi.[14] Bu da Ocak 2004'te Radikal Sol Koalisyonu'nun kurulmasını sağladı.[15] 2004'te Radikal Sol Koalisyonu'nu oluşturan partiler şunlardı:
- Synaspismos (SYN)
- Komünist Ekolojik Sol Yenilenme (AKOA)
- Uluslararası İşçilerin Solu (DEA)
- Aksiyon Solu'nda Birleşme Hareketi (KEDA) (Yunan Komünist Partisi'nden koptu.)
- Aktif Yurttaşlar (Manolis Glezos'un hareketi)
- Diğer bağımsız sol topluluk ve aydınlar
Yunanistan Komünist Örgütü (KOE) ise koalisyona katılmama kararı aldı.[16] Seçimde koalisyon 241.539 oy (toplam oyların %3,3'ü) aldı ve parlamentoya altı üye gönderdi. Bütün üyelerin koalisyonun en büyük partisi Synaspismos'tan olması ise parti içinde tartışmaları körükledi.
Kriz ve yeniden doğuş
2004 seçimlerinden sonra daha küçük partiler Synaspismos'u anlaşmalarına uymamakla suçladı ve onların bir üyelerinin istifa etmesini ve onun yerine AKOA'dan Yannis Banias'ın vekil seçilmesini istedi.[17] Koalisyon içinde tansiyon yükseldi ve Uluslararası İşçilerin Solu'nun bölünmesiyle ve Kokkino'nun kurulmasıyla sonuçlandı; ancak bu partiler koalisyondan ayrılmadılar.
Seçimden üç ay sonra Synaspismos, 2004 Avrupa Parlamentosu seçimleri için koalisyondan bağımsız yarışmaya karar verdi ve bazı küçük koalisyon partileri feminist Farklı bir Avrupa için Kadınlar (Yunanca: Γυναίκες για μια Άλλη Ευρώπη) hareketini desteklediler.[18]
Bu değişim, Koalisyon'un koyu savunucusu Alekos Alevanos'un Synaspismos başkanı seçilmesi[19] ve eski başkan Nikos Konstantopulos'un istifasıyla hız kazandı.
Koalisyon, Avrupa Sosyal Forumu'nu 2006 Mayısı'nda Atina'da başarıyla toplayarak ve 2006 yerel seçimlerinde Atina ve Pire'de iyi sonuçlar alarak daha da güçlendi. 30 yaşındaki Aleksis Çipras, Atina'dan aday gösterildi ve bu durumu Alavanos, Synaspismos'un "genç nesle açılması" diye niteledi.
2007 genel seçimleri
Radikal Sol Koalisyon, 16 Eylül 2007 seçimlerinde büyük bir sürpriz yaptı ve oylarını 120.000 arttırarak tüm oyların %5.04'ünü aldı. Anketler de buna yakın sonuçlar gösteriyor ve %4-5 arasında bir sonuç çıkabileceğine işaret ediyordu.[20] Seçimden önce, 22 Haziran'da, partiler ortak bir bildirge yayınladılar. İmzalanan "Radikal Sol Koalisyon Bildirgesi", Koalisyon'un yarışacağı ortak sahayı ve de siyasi ittifakın temelini özetliyordu.[21] 2007'deki Koalisyon 2004'ünkinden de büyük oldu. 20 Haziran 2007'de Yunanistan Komünist Örgütü (KOE) Koalisyon'a katılacağını açıkladı.[22] 21 Ağustos'ta çevreci Ekolojik Müdahale (Yunanca: Οικολογική Παρέμβαση) de katılma kararı aldı[23] ve 22 Ağustos'ta, Demokratik Sosyal Hareket (DİKKİ) de katılacağını açıkladı.[24] 2 Eylül'de Kasasyon Mahkemesi (Areios Pagos), DİKKİ'nin iç prosedürlere uymadığına hükmetti ve adını seçimlerde yazmama kararı aldı. SYRİZA ve DİKKİ ise mahkemenin özgür seçimlere müdahale ettiğini iddia ederek kararı sert bir biçimde eleştirdi.[25]
2007-2015 arası büyüme
27 Kasım 2007'de Alavanos, başkanlığa kişisel nedenlerden ötürü yeniden başvurmayacağını açıkladı.[26] 5. Parti Kongresi'nde Synaspismos, 33 yaşındaki Atina yerel yöneticisi Aleksis Çipras'ı 10 Şubat 2008'de parti başkanı seçti. Alavanos ise SYRİZA'nın meclisteki lideri olma sıfatını Çipras'ın o dönem milletvekili olmamasından ötürü sürdürdü. Çipras, Yunan seçmeni arasında ün kazandı ve anketlerde SYRİZA'nın oyunu %18'e kadar çıkardı.[27] Haziran 2008'in sonunda Xekinima, Koalisyon'a katılacağını bildirdi.[28] Avrupa Parlamentosu seçimleri sırasında ise SYRİZA oyları %4,7'ye kadar düştü ve sadece Nikos Hountis parlamentoya seçilebildi. Bu durum iç çekişmeye yol açtı ve Synaspismos başkanı Alekos Alavanos'un Yunan Parlementosu'ndan önce istifa etmesi, ardından istifasını geri çekmesiyle sonuçlandı.[29] Ekim 2009'daki Yunan genel seçimlerinde SYRİZA %4,6 oy aldı (2007'den ufak bir düşüş) ve 13 vekil kazandı. Bunlardan biri SYRİZA'nın meclis lideri olacak Çipras'tı.
Haziran 2010'da Ananeotiki ("Yenilenmiş Kanat") isimli radikal sosyal demokrat kanadı Synapsismos'tan ve SYRİZA'dan ayrıldı. Bu ise SYRİZA'nın vekil sayısını dokuza düşürdü. Ayrılan 4 vekil Demokratik Sol'u kurdu.
Yükselen ekonomik kriz, bundan çıkış için uygulamayan konan kemer-sıkma politikaları ve buna yönelik protestoların arttığı 2010 sonrası dönemde Lukas Papadimos önderliğindeki koalisyon hükûmetine duyulan tepki sonucu (Kasım, 2011) SYRİZA kitlesel destek kazandı ve Yunanistan Komünist Partisi ve Demokratik Sol gibi anketlerde oyunu arttırdı. Mayıs 2012 seçimlerinden önce desteği %10-12 bandına çıktı.[30] PASOK'tan kopan Üniter Hareket de martta Koalisyon'a katılmıştı.
Mayıs 2012 seçimlerinde parti, yüzde 16 oya yükseldi ve Yunan Parlementosu'ndaki sandalye sayısını dört katına çıkararak 52 vekille ikinci büyük parti oldu.
Seçimden sonra Çipras, Yunan cumhurbaşkanı tarafından hükûmeti kurması için davet edildi; ancak meclisteki sayı yetersizliğinden ötürü sol bir hükûmet kuramadı. Bunun üzerine Çipras başkanın kemer sıkma taraftarı partilerle bir koalisyon hükûmeti kurulması teklifini reddetti.[31]
SYRİZA, Avrupa Birliği tarafından külfeti özellikle emekçiler üzerine yıkılan krizi önleyici tasarruf tedbirlerinin kaldırılması taraftarı bir partiydi. Yunanistan siyasetinin tüm dengeleri bu sonuçla değişti ve AB destekçisi partiler hükûmet kuracak çoğunluğu sağlayamadı. Böylece tüm Avrupa ve dünya ekonomisini yakından ilgilendiren "tasarruf tedbirleri" uygulamaları büyük bir çıkmaza girdi, ülkede işleyebilecek bir hükûmet kurulamadığı için seçimlerin yenilenmesi kararı alındı.
Hükûmet kurulamaması nedeniyle Haziran ayında yenilenen seçimlerde SYRİZA, Yunanistan seçim sisteminde birinci olan partiye verilen 50 ekstra sandalyeyi alabilmek için tekrar aday oldu ve bu sefer bir sol koalisyon değil, tek bir parti olarak yarıştı.[32]
SYRİZA, 17 Haziran 2012 günü yapılan seçimlerde Yeni Demokrasi Partisi'nin hemen gerisinde %26 oy oranıyla ikinci parti oldu ve 71 milletvekili çıkardı.
2014 yılında yapılan Avrupa Parlamentosu seçimlerinde ise SYRİZA'dan aday gösterilen Konstantina Kouneva seçilerek Avrupa Parlamentosu milletvekili oldu.[33]
Parti, bir sonraki seçimde oy oranını artırmaya devam etti. 26 Ocak 2015 Yunanistan genel seçimlerinde %36,29 oy oranıyla birinci parti olup 149 milletvekili çıkardı. Fakat tek başına iktidarı 2 milletvekiliyle kaybetti. Buna rağmen ANEL ile koalisyon hükûmeti kurarak 2019'a kadar iktidarda yer aldı.
2019 ve 2023 seçimleri
Syriza dört yıllık iktidar deneyiminden sonra 2019 seçimlerinde muhalefete düştü. Sol popülizm olarak nitelendirilen AB ve kriz karşıtı söylemini tam olarak hayata geçirememekle suçlanan parti, yüzde 31 oy alarak ikinci parti konumuna geriledi. Partinin kurucularından ve iktidar döneminde Maliye Bakanı olan Yanis Varufakis, iktidar öncesi sert söylemleri sürdürme isteğinde olduğu için[34] 2019 seçimlerinden önce partiden ayrıldı. Mera25 adıyla yeni bir siyasi oluşumla seçime giren Varufakis, yüzde 3 oyla meclise girememiştir. Lider değişimi yaşayan merkez sağ Yeni Demokrasi Partisi (ND) bu seçimlerde yüzde 39 oy alarak birinci olmuştur.
Ana muhalefet olarak geçen dört yıllık sürenin ardından 2023 seçimleri öncesi anketlerin Syriza ile ND arasında %6-7 gibi küçük bir fark olduğunu göstermesine rağmen, Syriza Mayıs 2023 seçimlerini %20,7'lik büyük bir farkla kaybederek ikinci sırayı korudu.[35] Hükûmet kurulamamasının ardından ülkeyi ikinci bir erken seçime götürmek için geçici bir hükûmet kuruldu. Haziran seçimlerinde Syriza, Mayıs sonuçlarına göre oyları %2,24 düştü ve % 17,83'e geriledi. Düşük katılımın gölgelediği seçimde ND oylarının yalnızca %0,23'ünü kaybetti ve tek başına hükûmet kurma gücüne erişti.[36]
SYRİZA ikinci sırayı ve ana muhalefet statüsünü korusa da, Çipras seçimden 4 gün sonra partide yer almaya devam edeceğini belirterek parti liderliğinden istifa etti ve parti lider seçimi sürecin girdi.[37]
Lider değişimi
17-24 Eylül 2023'te gerçekleşen parti kongreleri ile SYRİZA'nın yeni lideri seçildi. Seçim çok adaylı bir sürecin sonunda gerçekleşti.[38][39] İlk turda en çok oyu alan Stefanos Kasselakis ve Effie Achtsioglou ikinci turda tekrar yarıştı ve 24 Eylül 2023'te gerçekleşen seçimde Kasselakis oyların yüzde 56'sını alarak partinin yeni lideri oldu.
İdeoloji
SYRİZA'nın kurucusu demokratik sosyalist bir parti olan Synaspismos’tur. Bunun dışında SYRİZA'nın içerisinde sosyal demokrasi, ekolojik sosyalizm ve Marksizm-Leninizm başta olmak üzere diğer sol ideolojileri benimseyen birçok grup ve üye bulunmaktadır. Koalisyon, söylem olarak sol popülizme de yakınlık göstermektedir. Düzen karşıtı olarak nitelendirilmekle birlikte, SYRİZA temel amacını sol görüşlerini terk etmeden geniş bir ilerici cephe haline gelmek olarak açıklamıştır.
Avrupa Birliği pozisyonu
SYRİZA, içerisinde düşük derecede Avrupa şüpheciliğini benimseyen gruplar olmakla birlikte, genel olarak Yunanistan'ın Avrupa Birliği'nde yer almasını desteklemekte ve Pro-Avrupacı bir tutum sergilemektedir. Avrupa Parlementosu'nda başkan yardımcılığı yapan ve aynı zamanda bir SYRİZA üyesi olan Dimitrios Papadimoulis, konu hakkında “Yunanistan’ın Avrupa Birliği ve euro bölgesinin saygın bir üyesi olması gerektiğini” söylemiştir. Aleksis Tsipras ise "herhangi bir Avrupa şüpheciliğini desteklemediklerini" açıklamıştır.
Koalisyon, Avrupa Solu Partisi'nin bir üyesidir.
Katılan partiler
Bazı eklentilerle birlikte Koalisyon üyeleri şimdilik aşağıdaki gibidir:[40]
- Aktif Yurttaşlar (Ενεργοί Πολίτες): demokratik sosyalizm, vatanseverlik
- Antikapitalist Siyasi Grup (ΑΠΟ): Troçkizm, komünizm
- Yunanistan Komünist Örgütü (KOE): Maoizm, komünizm
- Demokratik Sosyal Hareket (DIKKI): sol milliyetçilik, sosyalizm,[41] Avrupa şüpheciliği[42]
- Yunanistan Ekososyalistleri: eko-sosyalizm, sol ekoloji
- Uluslararası İşçilerin Solu (DEA): Troçkizm, devrimci sosyalizm, komünizm,
- Aksiyon Solu'nda Birleşme Hareketi (KEDA): komünizm
- Radikal Sol Grup Roza
- Radikaller (Ριζοσπάστες): demokratik sosyalizm, vatanseverlik
- Kızıl (Κόκκινο): Troçkizm, komünizm
- Komünist Ekolojik Sol Yenılenme (AKOA): Avrupa komünizmi, demokratik sosyalizm, çevrecilik
- Synaspismós (SYN): Avrupa komünizmi,[43] demokratik sosyalizm,[44] eko-sosyalizm,[45] çevrecilik,[44] feminizm[44]
- Üniter Hareket: demokratik sosyalizm, sosyal demokrasi
- Diğer bağımsız sol aydınlar
Seçim sonuçları
Yunan Parlamentosu
| Seçim | Yunan Parlamentosu | Sıra | Lider | Hükûmet | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oy | % | ± | Sandalye | +/- | ||||
| 2004 | 241.539 | %3,3 | 0,1 |
6 / 300 |
 0 |
#4 | Nikos Konstantopulos | Muhalefet |
| 2007 | 361.211 | %5 | 1,7 |
14 / 300 |
8 |
#4 | Alekos Alavanos | Muhalefet |
| 2009 | 315.627 | %4,6 |  0,4 |
13 / 300 |
1 |
#5 | Aleksis Çipras | Muhalefet |
| 05/2012 | 1.061.265 | %16,8 | 12,2 |
52 / 300 |
39 |
#2 | Aleksis Çipras | Muhalefet |
| 06/2012 | 1.655.022 | %26,9 | 10,1 |
71 / 300 |
19 |
#2 | Aleksis Çipras | Muhalefet |
| 01/2015 | 2.246.064 | %36,3 | 8,5 |
149 / 300 |
78 |
#1 | Aleksis Çipras | Koalisyon SYRIZA-ANEL |
| 09/2015 | 1.925.904 | %35,5 | 0,8 |
145 / 300 |
4 |
#1 | Aleksis Çipras | Koalisyon SYRIZA-ANEL |
| 2019 | 1.781.174 | %31,5 | 4.0 |
86 / 300 |
59 |
#2 | Aleksis Çipras | Muhalefet |
| Mayıs 2023 | 1,184,500 | %20.1 | 11.4 |
71 / 300 |
15 |
#2 | Aleksis Çipras | Muhalefet |
| Temmuz 2023 | 929,373 | %17.8 | 2.3 |
47 / 300 |
23 |
#2 | Aleksis Çipras | Muhalefet |
Avrupa Parlamentosu
| Avrupa Parlamentosu | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Seçim | Oy | % | ± | Sandalye | +/- | Sıra | Lider |
| 2009 | 240.898 | %4,7 | 0,5 |
1 / 22 |
0 |
#5 | Aleksis Çipras |
| 2014 | 1.518.608 | %26,6 | 21,9 |
6 / 21 |
5 |
#1 | Aleksis Çipras |
| 2019 | 1.204.083 | %23,8 | 2,8 |
6 / 21 |
0 |
#2 | Aleksis Çipras |
| 2024 | 593,133 | %14,9 | 8,9 |
4 / 21 |
2 |
#2 | Stefanos Kasselakis |
Kaynakça
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
