Loading AI tools
suçiçeğini önlemek için kullanılan aşı Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Varisella aşısı olarak da bilinen suçiçeği aşısı, suçiçeğine karşı koruma sağlayan bir aşıdır.[9] Bir doz aşı orta dereceli hastalıkların %95'ini ve ağır hastalıkların %100'ünü önler.[10] İki doz aşı bir dozdan daha etkilidir.[10] Bağışıklığı olmayan kişilere su çiçeğine maruz kaldıktan sonraki beş gün içinde yapılırsa hastalık vakalarının çoğunu önler.[10] Nüfusun büyük bir kısmının aşılanması, aşılanmamış olanları da korur.[10] Derinin hemen altına enjeksiyon yoluyla verilir.[10] Zoster aşısı olarak bilinen başka bir aşı, aynı virüsün (varisella zoster virüsü) neden olduğu hastalıkları önlemek için kullanılır.[11]
 Suçiçeği aşısı | |
| Aşı açıklaması | |
|---|---|
| Hedef | Suçiçeği |
| Aşı türü | Zayıflatılmış |
| Klinik verisi | |
| Ticari adlar | Varivax, Varilrix ve diğerleri |
| AHFS/Drugs.com | Monografi |
| MedlinePlus | a607029 |
| Lisans veri |
|
| Gebelik kategorisi |
|
| Uygulama yolu | subkütan |
| ATC kodu | |
| Hukuki durum | |
| Hukuki durum |
|
| Tanımlayıcılar | |
| CAS Numarası | |
| DrugBank | |
| ChemSpider |
|
| UNII | |
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) rutin aşılamayı ancak bir ülke insanların %80'inden fazlasını aşılayabiliyorsa önermektedir.[10] İnsanların yalnızca %20 ila %80'i aşılanırsa daha fazla insanın daha ileri yaşlarda hastalığa yakalanması ve genel sonuçların kötüleşmesi mümkündür.[10] Bir ya da iki doz aşı önerilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri'nde on iki ila on beş aylıkken başlamak üzere iki doz aşı önerilmektedir.[9] 2017 itibarıyla, yirmi üç ülke, tıbbi olarak muaf olmayan tüm çocuklara aşı yapılmasını önerirken, dokuzu sadece yüksek risk grupları için önermekte, üç ülke daha ülkenin sadece bazı bölgelerinde kullanılmasını önermekte, diğer ülkeler ise herhangi bir öneride bulunmamaktadır.[12] Maliyeti nedeniyle tüm ülkeler aşıyı sağlamamaktadır.[13] Birleşik Krallık'ta, canlı viral bir aşı olan Varilrix 12 aylıktan itibaren onaylanmıştır,[14] ancak yalnızca belirli risk grupları için önerilmektedir.
Küçük yan etkiler arasında enjeksiyon yerinde ağrı, ateş ve döküntü yer alabilir.[9] Ciddi yan etkiler nadirdir ve çoğunlukla bağışıklık fonksiyonu zayıf olanlarda görülür.[10] HIV/AIDS'li kişilerde kullanımı dikkatle yapılmalıdır.[10] Hamilelik sırasında tavsiye edilmez; ancak hamilelik sırasında birkaç kez yapıldığında herhangi bir sorunla karşılaşılmamıştır.[9][10] Aşının tek başına ve KKK aşısı ile birlikte KKKV aşısı olarak bilinen bir versiyonu mevcuttur.[10] Zayıflatılmış virüsten yapılır.[9]
Canlı zayıflatılmış bir suçiçeği aşısı olan Oka suşu, 1970'lerin başında Japonya'da Michiaki Takahashi ve meslektaşları tarafından geliştirilmiştir.[15] Amerikalı aşı uzmanı Maurice Hilleman'ın ekibi 1981 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde suçiçeği virüsünün "Oka suşu" temelinde bir suçiçeği aşısı geliştirdi.[16][17][18] Suçiçeği aşısı ilk kez 1984 yılında ticari olarak satışa sunulmuştur.[10] DSÖ Temel İlaçlar Model Listesi'nde yer almaktadır.[19][20]
Suçiçeği aşısı suçiçeğini önlemede %70 ila %90, şiddetli suçiçeğini önlemede ise %95'ten fazla etkilidir.[21] Amerika Birleşik Devletleri'nde aşılanan çocukların takip değerlendirmeleri yapılmış ve en az 11 yıl boyunca koruma sağlandığı görülmüştür. Japonya'da en az 20 yıl koruma sağlayan çalışmalar yapılmıştır.[21]
Aşı olduklarında yeterli koruma geliştiremeyen kişiler, suçiçeği geçiren bir kişiyle yakın temas halinde olduklarında hafif bir hastalık vakası geliştirebilirler. Bu durumlarda insanlar çok az hastalık belirtisi gösterirler.[22] Bu durum, erken çocukluk döneminde aşı olan ve daha sonra su çiçeği geçiren çocuklarla temas eden çocuklar için geçerlidir. Bu çocuklardan bazılarında atılım hastalığı olarak da bilinen hafif bir su çiçeği gelişebilir.[23]
Zoster aşısı olarak bilinen başka bir aşı, suçiçeğine karşı kullanılan aşının normalden daha büyük bir dozudur ve yaşlı yetişkinlerde aynı virüsün neden olduğu zona (herpes zoster olarak da adlandırılır) ve postherpetik nevralji riskini azaltmak için kullanılır.[11] Rekombinant zoster (zona) aşısı 50 yaş ve üzeri yetişkinler için önerilmektedir.[24]
Suçiçeği aşısının uzun vadeli koruma süresi bilinmemektedir, ancak yirmi yıl önce aşılanmış ve bağışıklığın azaldığına dair bir kanıt bulunmayan kişiler varken, diğerleri altı yıl gibi kısa bir sürede savunmasız hale gelmiştir. Doğal hastalıkların hala yaygın olduğu bir ortamda bağışıklık süresinin değerlendirilmesi karmaşıktır ve bu da tipik olarak etkinliğin olduğundan fazla tahmin edilmesine yol açar.[25]
Aşılanan bazı çocukların koruyucu antikorlarını beş ila sekiz yıl gibi kısa bir sürede kaybettikleri tespit edilmiştir.[26] Ancak Dünya Sağlık Örgütüne (DSÖ) göre: "Çalışma popülasyonlarının Japonya'da 20 yıla kadar ve Amerika Birleşik Devletleri'nde 10 yıla kadar gözlemlenmesinin ardından, çocukken aşılanmış bağışıklık sistemi yeterli kişilerin %90'ından fazlası hala suçiçeğinden korunmaktadır." Bununla birlikte, her beş Japon çocuktan yalnızca biri aşılandığı için, aşılananların her yıl doğal suçiçeği geçiren çocuklara maruz kalması, aşılananların bağışıklık sistemini güçlendirmiştir. Evrensel suçiçeği aşılamasının uygulandığı Amerika Birleşik Devletleri'nde, çocukların çoğu artık ekzojen (dışarıdan) takviye almıyor, dolayısıyla VZV'ye (varisella zoster virüsü) karşı hücre aracılı bağışıklıkları azalıyor - bu da suçiçeği aşılarının takviye edilmesini gerektiriyor.[27] Zaman geçtikçe aşıların yenilenmesi gerekebilir. Aşılamadan sonra virüse maruz kalan kişiler, hastalığa yakalanırlarsa daha hafif suçiçeği vakaları yaşama eğilimindedirler.[28]
Çocukken "vahşi" su çiçeğine yakalanmanın genellikle ömür boyu bağışıklıkla sonuçlandığı düşünülmektedir. Gerçekten de ebeveynler geçmişte "çiçek partileri" ile bunu kasıtlı olarak sağlamışlardır. Tarihsel olarak, yetişkinlerin bulaşıcı çocuklara maruz kalması bağışıklıklarını artırarak zona riskini azaltmıştır.[29][daha iyi kaynak gerekli] ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) ve ilgili ulusal kuruluşlar, diğer modern aşılara kıyasla yüksek olabilecek başarısızlık oranını dikkatle gözlemlemektedir - çocukların aşılanmasını zorunlu kılan okullarda büyük suçiçeği salgınları meydana gelmiştir.[30]
Aşının 1995'te Amerika Birleşik Devletleri'nde yaygın olarak kullanılmaya başlanmasından önce (1986'da Japonya'da ve 1988'de Kore'de),[31] Amerika Birleşik Devletleri'nde çoğu çocuklarda olmak üzere yılda yaklaşık 4.000.000 vaka görülmekte, tipik olarak 10.500-13.000 hastaneye yatış (aralık, 8000-18.000) ve her yıl 100-150 ölüm gerçekleşmekteydi.[10][27][31][32] Ölümlerin çoğu küçük çocuklar arasındaydı.[33]
2003 yılında ve 2004 yılının ilk yarısında CDC suçiçeği nedeniyle altısı çocuk veya ergen olmak üzere sekiz ölüm vakası bildirmiştir. Bu ölümler ve hastaneye yatışlar aşılama sayesinde ABD'de önemli ölçüde azalmıştır,[34][35] ancak yetişkinler enfekte çocuklara daha az maruz kaldıkları için zona enfeksiyonu oranı artmıştır (aksi takdirde zonaya karşı korunmaya yardımcı olur).[36][37][38] ABD'de aşının tavsiye edilmesinden on yıl sonra, CDC suçiçeği vakalarında %90'a varan bir düşüş, suçiçeği ile ilgili hastaneye yatışlarda %71'lik bir düşüş[32] ve 20 yaşın altındakiler arasında suçiçeği ölümlerinde %97'lik bir düşüş olduğunu bildirmiştir.[39]
Aşılar yüksek riskli hastalar arasında daha az etkilidir ve zayıflatılmış canlı virüs içerdikleri için daha tehlikelidir. Bağışıklık sistemi bozuk olan çocuklar üzerinde yapılan bir çalışmada, beş yıl sonra %30'unun antikorunu kaybettiği ve %8'inin bu beş yıllık süre içinde vahşi su çiçeğine yakalandığı görülmüştür.[40]
Herpes zoster (zona) en sık yaşlılarda görülür ve çocuklarda nadiren görülür. Aşılanmış yetişkinlerde herpes zoster insidansı 0,9/1000 kişi-yıl ve aşılanmış çocuklarda 0,33/1000 kişi-yıldır; bu, 3,2-4,2/1000 kişi-yıl olan genel insidanstan daha düşüktür.[41][42]
Suçiçeği aşısı olan çocuklarda zona gelişme riski azalır, ancak tamamen ortadan kalkmaz. CDC 2014 yılında şunları belirtmiştir:[43] "Suçiçeği aşıları, latent (uykuda) enfeksiyona neden olabilen zayıflatılmış canlı VZV içerir. Aşı suşu VZV yaşamın ilerleyen dönemlerinde yeniden aktive olabilir ve zonaya neden olabilir. Bununla birlikte, suçiçeği aşısından sonra aşı suşu VZV'den zona olma riski, vahşi tip VZV ile doğal enfeksiyondan sonra zona olma riskinden çok daha düşüktür."[44]
Bağışıklık sistemi baskılanmış olanlar da dahil olmak üzere suçiçeği aşısı olan çocuklarda zona riski önemli ölçüde daha düşüktür. Zona riski, aşılanmış sağlıklı çocuklarda, vahşi tip suçiçeği geçirmiş aşılanmamış çocuklara kıyasla yaklaşık %80 daha düşüktür.[43][45] Suçiçeği aşılamasının yüksek olduğu bir popülasyonda, sürü bağışıklığı nedeniyle aşılanmamış çocuklarda zona görülme sıklığı da daha düşüktür.[45]
DSÖ, ilk dozun 12 ila 18 aylıkken verilmek üzere bir veya iki doz yapılmasını önermektedir.[10] İkinci doz, eğer verildiyse en az bir ila üç ay sonra yapılmalıdır.[10] İkinci doz, eğer verilirse, tüm suçiçeğine karşı daha iyi koruma sağlar.[46] Bu aşı deri altından (cilt altına) yapılan bir aşıdır. Aşı, 13 yaşın altındaki tüm çocuklara ve daha önce suçiçeği geçirmemiş 13 yaş ve üzeri herkese önerilmektedir.[47]
Amerika Birleşik Devletleri'nde CDC tarafından iki doz önerilmektedir. Rutin bir aşılama için ilk doz 12 ila 15 aylıkken ve ikinci doz 4-6 yaşlarında uygulanır. Bununla birlikte, ikinci doz ilk dozdan 3 ay kadar sonra da verilebilir. Eğer bir birey rutin aşılama zamanını kaçırırsa telafi aşısı yaptırmaya hak kazanır. Telafi aşısı için 7-12 yaş arası bireyler 3 ay arayla (en az 4 hafta arayla) iki dozluk bir seri almalıdır. 13-18 yaş arası bireyler için telafi aşısı 4 ila 8 hafta arayla (en az 4 hafta arayla) yapılmalıdır.[48] Suçiçeği aşısı 1995 yılına kadar Amerika Birleşik Devletleri'nde yaygın olarak bulunmamaktaydı.[49]
Birleşik Krallık'ta aşı yalnızca su çiçeğine karşı özellikle savunmasız olan biriyle yakın temasta bulunanlar için Ulusal Sağlık Servisinde (NHS) mevcuttur.[50] Suçiçeği geçirmiş çocuklarla temasın bağışıklığı doğal olarak güçlendirmesi ve su çiçeğinin genellikle hafif bir hastalık olması nedeniyle yetişkinlerde zona riski arttığından, NHS aşılanmamış çocukların daha tehlikeli olan suçiçeğine yetişkin olarak yakalanmasından endişe duymaktadır.[50] Bununla birlikte, aşı 12 ay ve üzeri için onaylanmıştır ve ilk dozdan bir yıl sonra yapılacak ikinci bir dozla birlikte özel olarak temin edilebilir.[14]
Suçiçeği aşısı ağır hastalara, hamile kadınlara, tüberküloz hastalarına, geçmişte suçiçeği aşısına karşı ciddi bir alerjik reaksiyon yaşamış olanlara, jelatine alerjisi olanlara, neomisine alerjisi olanlara, yüksek dozda steroid alanlara, X ışını veya kemoterapi ile kanser tedavisi görenlere ve son beş ay içinde kan ürünleri veya kan nakli almış olanlara önerilmez.[51][52] Ayrıca, salisilat (örn. aspirin) kullanan kişiler için suçiçeği aşısı önerilmemektedir.[52] Suçiçeği aşısı yapıldıktan sonra en az altı hafta boyunca salisilat kullanımından kaçınılmalıdır.[52] Suçiçeği aşısı, son dört hafta içinde canlı bir aşı yaptırmış olan kişiler için de önerilmez,[52] çünkü birbiri içinde çok yakın zamanda uygulanan canlı aşılar aynı derecede etkili olmayabilir.[52] Kan sayımı iyi olan ve uygun tedavi gören HIV enfeksiyonu olan kişilerde kullanılabilir.[10] Asiklovir, famsiklovir veya valasiklovir gibi spesifik antiviral ilaçlar aşılamadan 24 saat önce ve 14 gün sonra önerilmez.[53]
Ciddi yan etkiler çok nadirdir. 1998'den 2013'e kadar aşıya bağlı sadece bir ölüm bildirilmiştir: önceden lösemisi olan bir İngiliz çocuk. Bazı durumlarda, menenjit ve pnömoni gibi ciddi reaksiyonlar (çoğunlukla yanlışlıkla aşılanmış bağışıklık sistemi baskılanmış çocuklarda) ve anafilaksi bildirilmiştir.[41]
Olası hafif yan etkiler arasında enjeksiyon bölgesinde kızarıklık, sertlik ve ağrının yanı sıra ateş de yer alır. Birkaç kişide, genellikle enjeksiyon bölgesinin etrafında görülen hafif bir döküntü gelişebilir.[54]
Aşılamayı takiben kısa vadede herpes zoster (zona) gelişme riski vardır. Ancak bu risk, suçiçeği ile sonuçlanan doğal bir enfeksiyona bağlı riskten daha azdır.[55]:378 Bildirilen vakaların çoğu hafif seyretmiş ve ciddi komplikasyonlarla ilişkilendirilmemiştir.[56]
Aşı uygulanan çocukların yaklaşık %5'inde ateş veya döküntü gelişmektedir. 1995-2005 yılları arasındaki advers reaksiyon raporlarında, yaklaşık 55,7 milyon doz aşı yapılmasına rağmen aşıya atfedilen ölüm vakasına rastlanmamıştır.[57] Bağışıklık sistemi zayıflamış hastalarda aşıya bağlı su çiçeği vakaları bildirilmiş,[58][59] ancak ölüm görülmemiştir.
Literatürde suçiçeği aşılamasını takiben çocuklarda ve yetişkinlerde aşı kaynaklı zoster de dahil olmak üzere çeşitli advers reaksiyon raporları bulunmaktadır.[60]
Varisella zoster aşısı Oka/Merck canlı zayıflatılmış varisella virüsü suşundan yapılmıştır. Oka virüsü başlangıçta doğal suçiçeği olan bir çocuktan elde edilmiş, insan embriyonik akciğer hücre kültürlerine sokulmuş, embriyonik ginepig hücre kültürlerine adapte edilmiş ve çoğaltılmış ve son olarak orijinal olarak fetal dokulardan (WI-38) türetilen bir insan diploid hücre hattında çoğaltılmıştır.[4][5][6] Takahashi ve meslektaşları Oka suşunu 1970'lerin başında Japonya'da canlı zayıflatılmış suçiçeği aşısı geliştirmek için kullanmışlardır.[15] Bu suş Merck & Co. ve GlaxoSmithKline gibi ilaç şirketleri tarafından daha da geliştirilmiştir.[61] Amerikalı aşı uzmanı Maurice Hilleman'ın Merck'teki ekibi daha sonra 1981 yılında bir suçiçeği aşısı hazırlamak için Oka suşunu kullanmıştır.[16][17][18]
Japonya su çiçeği aşısını ilk uygulayan ülkeler arasındaydı. Hilleman tarafından geliştirilen aşı ilk olarak 1995 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde ruhsatlandırılmıştır.[16][62] Varisella zoster virüsüne karşı rutin aşılama Amerika Birleşik Devletleri'nde de yapılmaktadır ve suçiçeği insidansı önemli ölçüde azalmıştır (aşı öncesi dönemde yılda dört milyon vakadan 2014 itibarıyla yılda yaklaşık 390.000 vakaya).[63]
2019 itibarıyla, 27 Avrupa Birliği üye ülkesinin tamamında bağımsız suçiçeği aşıları mevcuttur ve 16 ülke ayrıca birleşik kızamık, kabakulak, kızamıkçık ve suçiçeği aşısı (KKKV) sunmaktadır.[64] On iki Avrupa ülkesi (Avusturya, Andora, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Letonya, Lüksemburg ve İspanya) evrensel suçiçeği aşısı (UVV) politikasına sahiptir, ancak bu ülkelerden sadece altısı aşıyı devlet finansmanı yoluyla ücretsiz olarak kullanıma sunmuştur.[64] UVV uygulamayan AB üye ülkeleri, "algılanan düşük hastalık yükü ve düşük kamu sağlığı önceliği", maliyet ve maliyet etkinliği, yaşlı yetişkinleri aşılarken olası herpes zoster riski ve KKKV aşısının ilk dozundan sonra nöbetlere yol açan nadir ateşler gibi nedenler öne sürmektedir.[64] "UVV'yi uygulayan ülkelerde suçiçeği insidansında, hastaneye yatışlarda ve komplikasyonlarda azalma görülmüş ve genel olarak faydalı bir etki ortaya çıkmıştır."[64]
Kanada'da suçiçeği aşısı 1-12 yaş arası tüm sağlıklı çocukların yanı sıra duyarlı ergenler ve 50 yaş ve altındaki yetişkinler için önerilmektedir; belirli bağışıklık yetmezliği bozuklukları olan kişiler için düşünülebilir[22] ve "doğurganlık çağındaki hamile olmayan kadınlar, bağışıklık sistemi baskılanmış bireylerin hane halkı temaslıları, yeni doğan bebek bekleyen hane halkı üyeleri, sağlık çalışanları, mesleki olarak suçiçeğine maruz kalabilecek yetişkinler (örneğin, küçük çocuklarla çalışan kişiler), tropikal bölgelerden gelen göçmenler ve mülteciler, kronik salisilat tedavisi (örneğin, asetilsalisilik asit [ASA]) alan kişiler" ve diğerleri dahil olmak üzere duyarlı bireyler için "öncelik verilmelidir".[65]
Avustralya, çocukların ve duyarlı yetişkinlerin su çiçeğine karşı rutin aşılanması için tavsiyeler benimsemiştir.[66]
Birleşik Krallık gibi diğer ülkelerde, suçiçeğine maruz kalma riski taşıyan duyarlı sağlık çalışanlarına yönelik aşı önerileri bulunmaktadır. Birleşik Krallık'ta suçiçeği antikorları doğum öncesi bakım rutininin bir parçası olarak ölçülmektedir ve 2005 yılı itibarıyla tüm Ulusal Sağlık Servisi personelinin bağışıklığı belirlenmiş ve bağışık olmayan ve doğrudan hasta teması olan personele bağışıklık kazandırılmıştır. Suçiçeğine karşı nüfusa dayalı bağışıklama Birleşik Krallık'ta başka bir şekilde uygulanmamaktadır.[67]
2013 yılından bu yana KKKV aşısı tüm Brezilya vatandaşlarına ücretsiz olarak sunulmaktadır.[68]
Roma Katolik Kilisesi kürtaja karşıdır. Bununla birlikte, Papalık Yaşam Akademisi 2017 yılında "klinik olarak önerilen aşıların vicdan rahatlığıyla kullanılabileceğini ve bu tür aşıların kullanımının gönüllü kürtajla bir tür işbirliği anlamına gelmediğini" belirtmiştir.[69] 21 Aralık 2020'de Vatikan'ın doktrin ofisi olan İnanç Doktrini Cemaati, Katoliklerin fetal hücre hatlarından türetilen veya bu hatların test veya geliştirilmesinde kullanılan aşıları almalarının "ahlaki açıdan ruhsatlı" olduğunu daha da netleştirmiştir, Çünkü "bu hücre hatlarının elde edildiği kürtajda pasif maddi işbirliği, elde edilen aşıları kullananlar açısından uzaktır" ve "hiçbir şekilde kürtajla alınan fetüslerden elde edilen hücre hatlarının kullanımının ahlaki olarak onaylandığı anlamına gelmez ve gelmemelidir".[70]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
