Boraks (sodyum borat, tinkal ve tinkar olarak da anılır), kimyasal formülüNa 2H 20B 4O 17 olan hidratlanmış veya susuz bir sodyum borat olan tuzdur (iyonik bileşik).[1] Suda çözündüğünde bazik bir çözelti oluşturan renksiz kristal yapıda bir katıdır.
Yaygın olarak toz veya granül formda bulunur ve pestisit, metal lehim pastası, cam, emaye ve çanak çömlek sırlarının bileşeni, derinin tabaklanması ve suni yaşlandırma dahil olmak üzere birçok endüstriyel ve evsel kullanıma alanına sahiptir. Ahşap mantarına karşı koruyucu olarak ve farmasötik bir alkalileştirici olarak kullanılmaktadır.[1][2] Kimya laboratuvarlarında tamponlama maddesi olarak kullanılır.
Tinkal ve tinkar terimi, tarihsel olarak Asya'nın çeşitli yerlerinde kuru göl yataklarından çıkarılan doğal boraks anlamına gelir.[3]
Boraks ilk olarak Tibet'teki kuru göl yataklarında keşfedilmiştir. Tibet, İran ve Asya'nın diğer bölgelerinden gelen tinkal, MS 8. yüzyılda İpek Yolu üzerinden Arap Yarımadası'na ulaşmıştır.[3]
İngilizce borax kelimesi Orta İngilizce: boras, Eski Fransızca: boras, bourras kökeninden gelmektedir. Bunlar da Orta Çağ Latince: baurach (başka bir İngilizce yazım), borac(-/um/em), borax kelimelerinden köken almaktadır.[6][7]
Tincal ve tincar kelimeleri İngilizceye 17. yüzyılda Malayca:tingkal ve Urduca/Farsçadanتنکارtinkār/tankār kökenlerinden geçmiştir. Bunların hepsi Sanskrit:टांकणṭānkaṇa ile ilgili görünmektedir.
Doğal olarak oluşan boraks (Amerika Birleşik Devletleri'nde ve diğer birçok ülkede Rasorite-46 ticari adıyla bilinir) yeniden kristalleştirme işlemiyle rafine edilir.[8]
Boraks karıncalar için toksik olduğu için kontrol solüsyonlarında kullanılır. Yavaş etki gösterdiğinden işçi karıncalar boraksı yuvalarına taşır ve koloninin geri kalanını da zehirlerler.[9]
Borat iyonları (genellikle borik asit olarak), biyokimya ve kimya laboratuvarlarında tampon yapmak için kullanılır. Bu amaçla DNA ve RNA'nın poliakrilamid jel elektroforezi için, TBE tamponu (borat tamponlu tris-hidroksimetilaminometonyum) veya Kaplama prosedürlerinde SB tamponu veya BBS tamponu (borat tamponlu salin) olarak kullanılmaktadır.[14][15] Borat tamponları (genellikle pH 8'de) ayrıca dimetil pimelimidat (DMP) bazlı çapraz bağlama reaksiyonlarında tercihli dengeleme çözeltileri olarak kullanılır.
Borat kaynağı olarak boraks çeşitli maddelerle kompleks iyonlar oluşturmak için boratın sudaki diğer maddelerle birlikte kompleks oluşturma yeteneğinden yararlanmak amacıyla kullanılmıştır.
Boraks, suyu yumuşatmak amacıyla kullanılmasına rağmen tek başına sertlik katyonları için yüksek bir afiniteye sahip değildir. Su yumuşatma için kimyasal denklemi aşağıda verilmiştir:
Katılan sodyum iyonları suyu "sert" yapmaz. Bu yöntem, hem geçici hem de kalıcı sertlik türlerinin giderilmesi için uygundur.
Demir ve çeliğinkaynağındaeritken olarak boraks ve amonyum klorür karışımı kullanılır. İstenmeyen demir oksidin erime noktasını düşürerek akıp gitmesini sağlar. Boraks ayrıca erimiş lehimin metali ıslatmasına ve eklem içine eşit şekilde akmasına izin verdiği altın veya gümüş gibi takımetallerini lehimlerken bir akışkan olarak su ile karıştırılarak kullanılır. Boraks aynı zamanda tungsteni yumuşak lehimlenebilir hale getirmek için kullanılır.[16] Boraks genellikle dövme kaynağı için toz olarak kullanılır.
Zanaatkar altın madenciliğinde bazen, doğrudan cıvanın yerini alamamasına rağmen, altın çıkarma işleminde toksik cıva ihtiyacını ortadan kaldırmayı amaçlayan boraks yöntemi (bir akış olarak) olarak bilinen bir işlemin parçası olarak kullanılır. Boraksın 1900'lerde Filipinler'in bazı bölgelerinde altın madencileri tarafından kullanıldığı bildirilmiştir.[17][18] Çevresel etkiyi azaltmanın yanı sıra, bu yöntemin uygun cevherler için daha iyi altın kazanımı sağladığına ve daha ucuz olduğuna dair kanıtlar mevcuttur. Bu boraks yöntemi Filipinler'in kuzeyindeki Luzon'da kullanılır. Yöntem ayrıca Bolivya ve Tanzanya'da da desteklenmiştir.[19][20]
İnatçı haşerelerin önlenmesi için toz (örn. Alman hamamböcekleri) dolaplarda, boru ve kablo girişlerinde, duvar kaplama boşluklarında ve sıradan pestisitlerin istenmediği erişilemeyen yerlerde kullanılır.
Deterjanlarda kullanılan sodyum perborat monohidratın yanı sıra borik asit ve diğer boratların öncüsü
Nötron soğurucu, reaktiviteyi kontrol etmek ve bir nükleer zincir reaksiyonunu durdurmak için nükleer reaktörlerde ve kullanılmış yakıt havuzlarında kullanılır.
Bor eksikliği olan toprakları düzeltmek için bir mikro besingübresi olarak
Geleneksel olarak görünümü iyileştirmek ve sinekleri kovmak amacıyla jambon gibi kuru etleri kaplamak için kullanılır
Dövme kaynağında demirciler tarafından kullanılır
Safsızlıkları çıkarmak ve oksidasyonu önlemek için dökümde metalleri ve alaşımları eritmek için eritici olarak kullanılır
Parçacık fiziğinde, yüklü parçacık izlerinin gizli görüntü ömrünü uzatmak için nükleer emülsiyona bir katkı maddesi olarak. 1950 Nobel Ödülü'ne layık görülen pion'un ilk gözleminde bu tür bir emülsiyon kullanıldı.
Bir araştırmaya göre boraks akut olarak toksik değildir. LD50 (medyan öldürücü doz) skoru farelerde 2,66 g/kg olarak tespit edilmiştir, bu da ciddi semptomlara veya ölüme neden olmak için kimyasalın önemli bir dozunun gerekli olduğu anlamına gelir. Ölümcül doz insanlar için aynı değildir. Pestisit bilgi web sitelerinde öldürücü olmayan bir bileşik olarak listelenir.
Boraks, 1946'dan beri Amerika Birleşik Devletleri'nde çeşitli kısıtlamalarla böcek ilacı olarak kullanılmaktadır. Borik asit ve boraks ile ilgili iki EPA belgesinde belirtildiği gibi boraksın düşük toksisitesi nedeniyle tüm kısıtlamalar Şubat 1986'da kaldırılmıştır.
Peacock, Andrew C.; Dingman, C. Wesley (1967). "Resolution of Multiple Ribonucleic Acid Species by Polyacrylamide Gel Electrophoresis". Biochemistry. 6 (6). ss.1818-1827. doi:10.1021/bi00858a033. PMID6035921.
"The borax method"(PDF). Borax replacing mercury in small-scale mining. The Geological Survey of Denmark and Greenland (GEUS). 6 Aralık 2008 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2008.
Appel, Peter W. U.; Andersen, Astrid; Na-Oy, Leoncio D.; Onos, Rudy (1 Aralık 2015). "Introduction of Mercury-free Gold Extraction Methods to Medium-Scale Miners and Education of Health Care Providers to Reduce the use of Mercury in Sorata, Bolivia". Journal of Health and Pollution. 5 (9). ss.12-17. doi:10.5696/2156-9614-5-9.12. PMC6221499$2. PMID30524772.
Appel, Peter W.U.; Jønsson, Jesper Bosse (31 Aralık 1969). "Borax– an alternative to mercury for gold extraction by small-scale miners: introducing the method in Tanzania". Geological Survey of Denmark and Greenland (GEUS) Bulletin. Cilt20. ss.87-90. doi:10.34194/geusb.v20.4988.
Schubert, David M. (2003). "Borates in Industrial Use". Roesky, Herbert W.; Atwood, David A. (Ed.). Group 13 Chemistry III. Group 13 Chemistry III: Industrial Applications. Structure and Bonding (İngilizce). 105. Springer Berlin Heidelberg. ss.1-40. doi:10.1007/3-540-46110-8_1. ISBN978-3-540-46110-4.
Levy, H. A.; Lisensky, G. C. (1978). "Crystal structures of sodium sulfate decahydrate (Glauber's salt) and sodium tetraborate decahydrate (borax). Redetermination by neutron diffraction". Acta Crystallographica Section B. 34 (12). ss.3502-3510. doi:10.1107/S0567740878011504.
S.Maričić, V.Pravdić, and Z.Veksli (1962): "Proton conductivity in borax, Na2[B4O5(OH)4]-8H2O".Journal of Physics and Chemistry of Solids, volume 23, issue 11, pages 1651-1659. DOI:10.1016/0022-3697(62)90248-2
Appel, Peter W.U.; Na-Oy, Leoncio (1 Haziran 2012). "The Borax Method of Gold Extraction for Small-Scale Miners". Journal of Health and Pollution. 2 (3). ss.5-10. doi:10.5696/2156-9614-2.3.5.
"Caviar glossary". The Caviar Guide a gourmet review of caviars & fish roe. Hanson Ltd, Geneva, Switzerland. 8 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2008.
Suárez, Juan C. (2011), "Bioadhesives", da Silva, Lucas F. M.; Öchsner, Andreas; Adams, Robert D. (Ed.), Handbook of Adhesion Technology (İngilizce), Springer Berlin Heidelberg, ss.1385-1408, doi:10.1007/978-3-642-01169-6_53, ISBN978-3-642-01168-9
,"Buffer System for Swimming Pools and Related Structures", 2008-11-17 tarihinde verildi 20 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
"Learning Taxidermy Fish". Taxidermy Hobbyist | The Art Of Taxidermy. 17 Mart 2011. 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2021.
Nicholls, Walter (10 Kasım 1991). "THE CUSTOM OF THE COUNTRY HAM". The Washington Post. 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2023.
C.M.G. Lattes, R.H.Fowler, and R.Cuer (1947): "Range-Energy Relation for Protons and a-Particles in the New Ilford 'Nuclear Research' Emulsions". Nature, volume 159, pages 301-302
C.M.G.Lattes and G.P.S.Occhialini (1947): "Determination of the Energy and Momentum of Fast Neutrons in Cosmic Rays". Nature, volume 159 (1947), , pages 331-332
Bolt, Hermann M.; Başaran, Nurşen; Duydu, Yalçın (2012). "Human Environmental and Occupational Exposures to Boric Acid: Reconciliation with Experimental Reproductive Toxicity Data". Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A. 75 (8–10). ss.508-514. doi:10.1080/15287394.2012.675301. PMID22686310.
Mehmet Akgül and Osman Çamlıbe (2021) "The use of borax pentahydrate of inorganic filler in medium density fiberboard production". Maderas, Ciencia y tecnología, volume 23, Epub 28-Ene-2021. DOI:10.4067/s0718-221x2021000100422