Salim bin Ziyâd

Abū Ḥarb Salm ibn Ziyād ibn Abīhi (Arapça: سالم بن زياد) (ö. 692 sonları), Emevî saflarına dönmeden önce İkinci Müslüman İç Savaşı sırasında Abdullah bin Zübeyr'in halifeliğine sığınan Emevî generali ve devlet adamıdır. Salim, Halife I. Yezîd (h. 680-683) tarafından 681'de Horasan ve Sistan valisi olarak atandı. Valiliği sırasında, Semerkant ve Harezm dahil olmak üzere Orta Asya'nın Mâverâünnehir bölgelerine birkaç sefer baskın düzenledi. Başarıları ve savaş ganimetinin Horasan Arap birlikleri arasında cömertçe dağıtılması, onlar arasında geniş bir popülerlik kazandı, ancak Yezîd öldükten sonra Salim, Emevîlere olan sadakatlerini uzun süre koruyamadı. Birlikleri ve seçilmiş halefi Abdullah bin Hâzim es-Sülemî, Abdullah bin Zübeyr'in rakip halifeliğine bağlılıklarını verdikten sonra Salim, Basra'ya gitti. Orada, sonunda bin Zübeyr'in kampına katıldı, ancak yine de bin Zübeyr tarafından Mekke'de hapsedildi. Büyük bir rüşvet ödedikten sonra serbest bırakıldı ve bin Zübeyr'in 692 sonlarında Emevîler tarafından öldürülmesinin ardından yeniden Horasan valiliğine atandı. Ancak görevine devam edemeden öldü.

Salim bin Ziyâd
Salim bin Ziyâd'ın Sasani İmparatorluğu tarzı gümüş dirhemi Merv, Horasan'da 682/83'te basılmıştır.
Horasan Emevi valisi
Görev süresi 681-684
Hükümdar	I. Yezîd
Yerine geldiği	Abdurrahman bin Ziyâd (Horasan) Abbad bin Ziyâd (Sistan)
Yerine gelen	Abdullah bin Hâzim es-Sülemî
Kişisel bilgiler
Ölüm	692 sonları Basra
Evlilik(ler)	Umm Muhammad bint Abd Allah ibn Uthman ibn Abi'l-As al-Thaqafi
İlişkiler	Ziyâd bin Ebih (baba)
Çocuk(lar)	Sughdi Muharib

Hayatı

Salim, Irak'ın Emevî valisi ve halifeliğin doğu kısmının fiilen valisi olan Ziyâd bin Ebih'in üçüncü oğludur.^[1] Ziyâd 673'te öldüğünde, ailesi doğu hilafetinde güçlü bir temel oluşturdu;^[1] Ziyad'ın yerini Irak'ta Salim'in kardeşleri Ubeydullah, Horasan'da Abdurrahman ve Sistan'da Abbad aldı.^[1] I. Yezîd babası I. Muâviye'nin 680'de halife olarak yerine geçmesinden bir yıl sonra, kardeşlerinin yerine Salim'i Horasan ve Sistan valisi olarak atadı. Salim da kardeşlerden biri olan Yezîd'i Sicistan'a vali yardımcısı olarak atadı.^[1] Salim, Merv'deki eyalet başkentine varmadan önce Basra'da 2.000 kabile üyesinden oluşan seçkin bir güç topladı; aralarında gaziler Azd'dan el-Muhallab ibn Abi Sufra, Banu Süleym'den Abdullah bin Hâzim es-Sülemî, Khuza'a'dan Talha ibn Abdullah el-Khuza'i ve Banu Tamim'den Umar ibn Ubayd Allah ibn Ma'mar gibi önde gelen Arap soyluları vardı.^[2]

Salim'in Merv'e vardığında ilk eylemlerinden biri, Salim'in kardeşi Abd al-Rahman tarafından yetkilendirilen güçlü Arap reisi Kays ibn al-Haytham al-Sulami'nin tutuklanması ve alenen kınanmasıydı.^[3] Tarihçi Muhammed Abdulhayy Shaban'a göre tutuklanması, Salim'in Kays tarafından hapsedilen ve zorla alınan etkili reis Aslam ibn Zur'a el-Kilabi'nin desteğini alma ve Abdurrahman'ın Horasan'ın gelirlerini seferler için eyaletin birlikleri arasında kullanmak yerine Şam'a yönlendirme politikasının terk edilme sinyalini verme çabasıydı.^[3] Salim, kaynağa bağlı olarak, ya kuvvetlerinin elde ettiği savaş ganimetinin beşte birini Halife Yezid'e gönderdi, geri kalanı birlikler arasında dağıttı ya da ganimetlerin tamamını kendisi ile birlikler arasında dağıttı.^[3] Bu politika ve savaş alanındaki başarıların bir sonucu olarak Salim, birlikler arasında geniş bir popülerlik kazandı.^[1][3] Gerçekten de, 9. yüzyıl tarihçisi Taberî şunları kaydetmiştir:

"Horasan halkı hiçbir zaman bir valiyi, Selim [ibn] Ziyad'ı sevdiği kadar sevmemiştir. Salim'in orada olduğu iki yılda 20 binden fazla çocuğa Salim sevgisinden dolayı Salim adı verildi." - Taberî tarafından aktarılan Horasanlı belirli bir Arap şeyhi (aşiret reisi) Ali ibn Muhammed.^[4]

Salim, Orta Asya'daki Mâverâünnehir ve Semerkant'ın Soğdya prenslerine karşı Ceyhun boyunca yaptığı baskınlar sırasında zaferler ve kazanımlar elde etti. Ceyhun'un doğusunda kış aylarında kamp kuran ilk Arap komutan olarak kabul ediliyor.^[1][5] Daha önce, 671'den itibaren Ceyhun'un doğusundan geçen Arap orduları, Orta Asya'nın şiddetli soğuğuna ve bunun sonucunda daha ağır, sıcak giysilere ihtiyaç duymadıkları için kışın orada kamp yapmaktan kaçındılar.^[5] Osman bin Ebi'l As'ın torunu olan eşi Ümmü Muhammed bint Abdullah onunla geldi ve Ceyhun'u geçen ilk Arap kadın oldu.^[6][7] Doğum yeri Soğdya'nın onuruna Sughdi adını verdikleri oğullarından birini doğurdu.^[8]

Salim ayrıca Harezm'e baskınlar düzenledi.^[1] Ancak kardeşi Ebu Ubeyde'nin komutasındaki Sicistan ve Zabulistan'daki yardımcıları, Salim'in günümüz Afganistan'ına tekabül eden bölgedeki başarılarını tekrarlıyamadılar.^[1] Orada, Zabulistan'ın Zünbilleri ve Kâbil'in şahları Araplara karşı sert bir direniş gösterdiler ve onlara karşı askeri seferler sırasında; Yezîd ve Ebu Ubeyde sırasıyla öldürüldü ve esir alındı.^[1]

Halife Yezid'in ölümü ve Suriye'deki Emevî başkentinde liderliğin belirsizliği nedeniyle ortaya çıkan kaosun ardından Salim, başlangıçta Horasan'ın Arap birliklerinin Emevîlere olan bağlılığını sürdürdü.^[1] Ancak kısa süre sonra kaçtılar ve Salim, kardeşi Ubeydullah'ın Basra'daki karargahı için eyaleti terk etmek zorunda kaldı.^[1] Seçtiği halefi Abdullah bin Hâzim es-Sülemî bu arada doğu halifeliğine hükmetmek için ortaya çıktı ve halifeliğin Emevi karşıtı, Mekke merkezli hak iddia eden Abdullah bin Zübeyr'e biat etti.^[1] Ubeydullah'ın aksine Salim, bin Zübeyr'in davasına katılmaya karar verdi, ancak bin Zübeyr'ye sadık olanlar yine de onu Basra'da tutukladı ve esir tutulduğu Mekke'ye getirdi.^[1] bin Zübeyr, özgürlüğünü güvence altına almak için Horasan valiliği sırasında elde ettiği eski dört milyon dirhemi nihayetinde ödeyen Salim'i zorla almıştı.^[1] Emevi generali bin Yusuf, bin Zübeyr'i kuşatana kadar Mekke'de kaldı.^[1] Salim, onu Horasan valisi olarak geri getiren Emevi halifesi Abdülmelik tarafından affedildi.^[1] Ancak vilayete varamadan Salim 692'de Basra'da öldü.^[1] Salim'in torunu Mesleme bin Muharib bin Salim (765-785 arasında öldü), 9. yüzyıl tarihçileri Medâinî ve Taberî'nin tarihlerini kullanan Basra merkezli bir tarihçiydi.^[9]

Kaynakça

Özel

1. Bosworth 1995, s. 997.
2. Shaban 1970, ss. 39–40.
3. Shaban 1970, s. 40.
4. Hawting 1989, s. 71.
5. Levy 2000, ss. 19–20.
6. Howard 1991, s. 187.
7. Bosworth 1968, s. 169.
8. Kennedy 2007, s. 237.
9. McAuliffe 1995, s. 18, not 93.

Genel

• Bosworth, C. E. (1968). Sīstān under the Arabs : from the Islamic conquest to the rise of the Ṣaffārids (30-250, 651-864). Roma: Istituto italiano per il Medio ed Estremo Oriente.
• Bosworth, C. E. (1995). "Salm b. Ziyād b. Abīhi". Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P.; Lecomte, G. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VIII: Ned–Sam (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. s. 997. ISBN 978-90-04-09834-3.
• Howard, I.K.A., (Ed.) (1991). The History of al-Ṭabarī, Volume 19: The Caliphate of Yazīd ibn Muʿāwiyah, A.D. 680–683/A.H. 60–64. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-0040-1.
• Hawting, G.R., (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 20: The Collapse of Sufyānid Authority and the Coming of the Marwānids: The Caliphates of Muʿāwiyah II and Marwān I and the Beginning of the Caliphate of ʿAbd al-Malik, A.D. 683–685/A.H. 64–66. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-88706-855-3.
• Levy, Reuben (2000). Orientalism: Early Sources, Volume 12: The Social Structure of Islam. 2nd. Routledge. ISBN 0-415-20910-2. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2022.
• McAuliffe, Jane Dammen, (Ed.) (1995). The History of al-Ṭabarī, Volume 28: The ʿAbbāsid Authority Affirmed: The Early Years of al-Mansūr, A.D. 753–763/A.H. 136–145. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-1895-6.
• Shaban, M. A. (1970). The Abbasid Revolution. Cambridge University Press. ss. 160–161. ISBN 0-521-29534-3.