Loading AI tools
mantarların incelenmesi ile ilgilenen biyoloji dalı Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Mikoloji, taksonomileri, genetikleri, biyokimyasal özellikleri ve insanlar tarafından kullanımları da dahil olmak üzere mantarların incelenmesiyle ilgilenen biyoloji dalıdır. Mantarlar çıra, gıda, geleneksel ilaç kaynağı olabileceği gibi entojen, zehir ve enfeksiyon kaynağı da olabilir. Mikoloji, bitki hastalıklarının incelenmesi olan fitopatoloji alanına girer. İki disiplin birbiriyle yakından ilişkilidir, çünkü bitki patojenlerinin büyük çoğunluğu mantardır. Mikoloji alanında uzmanlaşmış bir biyoloğa mikolog denir.
Mikoloji tarihsel olarak botaniğin bir dalı olarak kabul edilse de, 1969 yılında mantarların hayvanlarla yakın evrimsel ilişkisinin keşfedilmesi,[1] çalışmanın bağımsız bir alan olarak yeniden sınıflandırılmasıyla sonuçlanmıştır.[2] Öncü mikologlar arasında Elias Magnus Fries, Christiaan Hendrik Persoon, Heinrich Anton de Bary, Elizabeth Eaton Morse ve Lewis David de Schweinitz yer almaktadır. Tavşan Peter’in Masalı'nın yazarı Beatrix Potter da bu alana önemli katkılarda bulunmuştur.[3]
Pier Andrea Saccardo, kusurlu mantarları spor rengi ve biçimine göre sınıflandırmak için bir sistem geliştirmiş ve bu sistem DNA analizi ile sınıflandırmadan önce kullanılan birincil sistem haline gelmiştir. En çok, şapkalı mantarlar için kullanılan tüm isimlerin kapsamlı bir listesi olan Sylloge Fungorum adlı eseriyle ünlüdür.[4] Sylloge hala bu türden hem botanik Fungi alemi için kapsamlı hem de makul derecede modern olan tek çalışmadır.[kaynak belirtilmeli]
Birçok mantar toksinler,[5] antibiyotikler[6] ve diğer ikincil metabolitler üretir. Örneğin, kozmopolit Fusarium cinsi ve bunların insanlarda ölümcül toksik aleukia salgınlarıyla ilişkili toksinleri Abraham Z. Joffe tarafından kapsamlı bir şekilde incelenmiştir.[7]
Mantarlar, mikorizalar, böcek simbiyontları ve likenler gibi simbiyont rolleriyle yeryüzündeki yaşam için temel öneme sahiptir. Birçok mantar, ahşabın daha dayanıklı bileşeni olan lignin gibi karmaşık organik biyomolekülleri ve ksenobiyotikler, petrol ve polisiklik aromatik hidrokarbonlar gibi kirleticileri parçalayabilmektedir. Mantarlar bu molekülleri ayrıştırarak küresel karbon döngüsünde kritik bir rol oynarlar.
Mantarlar ve oomisetler ve miksomisetler (cıvık mantar) gibi geleneksel olarak mantar olarak tanınan diğer organizmalar, bazıları hayvanlarda (insanlar dahil) ve bitkilerde hastalıklara neden olduğu için genellikle ekonomik ve sosyal açıdan önemlidir.[8]
Patojenik mantarların yanı sıra, birçok mantar türü farklı patojenlerin neden olduğu bitki hastalıklarının kontrolünde çok önemlidir. Örneğin, filamentli mantar cinsi Trichoderma türleri, etkili bitki hastalıkları yönetimi için kimyasal bazlı ürünlere alternatif olarak en önemli biyolojik kontrol ajanlarından biri olarak kabul edilmektedir.[9]
İlginç mantar türlerini bulmak için yapılan saha toplantıları, Woolhope Doğa Bilimcileri Saha Kulübü tarafından 1868 yılında düzenlenen ve "Mantarlar arasında bir gezinti [sic]" başlığını taşıyan bu tür ilk toplantıdan sonra "gezinti" olarak bilinir.[10]
Bazı mantarlar insanlarda ve diğer hayvanlarda hastalığa neden olabilir; hayvanları enfekte eden patojenik mantarların incelenmesi "tıbbi mikoloji" olarak adlandırılır.[11]
İnsanların tarih öncesi çağlarda yiyecek olarak mantar toplamaya başladığına inanılmaktadır. Mantarlar hakkında ilk kez Euripides'in (MÖ 480-406) eserlerinde yazılmıştır. Yunan filozof Eresoslu Theofrastos (MÖ 371-288) belki de bitkileri sistematik olarak sınıflandırmaya çalışan ilk kişiydi; mantarlar belirli organları eksik bitkiler olarak kabul ediliyordu. Daha sonra Gaius Plinius Secundus (MS 23-79) Doğa Tarihi ansiklopedisinde yer mantarları hakkında yazmıştır.[12] Mikoloji kelimesi Antik Yunancadan gelmektedir: μύκης (mukēs), "mantar" anlamına gelir ve -λογία (-logia) eki "çalışma" anlamına gelir.
| “ | Mantarlar ve yer mantarları ne bitki, ne kök, ne çiçek, ne de tohumdur; yalnızca ağaçların, çürümüş odunların ve diğer çürüyen şeylerin fazla nemi ya da toprağıdır. Bu, tüm mantarların ve yer mantarlarının, özellikle de yemek için kullanılanların, en çok gök gürültülü ve yağışlı havalarda yetiştiği gerçeğinden açıkça anlaşılmaktadır. | ” |
—Jerome Bock (Hieronymus Bock), 1552[13] | ||
Orta Çağ, mantarlar hakkındaki bilgi birikiminde çok az ilerlemeye sahne olmuştur. Ancak matbaanın icadı, yazarların mantarlar hakkında klasik yazarlar tarafından sürdürülen batıl inançları ve yanlış kanıları ortadan kaldırmasına olanak sağlamıştır.[14]
Modern mikoloji çağının başlangıcı Pier Antonio Micheli'nin 1737 yılında yayınladığı Nova plantarum genera ile başlar.[15] Floransa'da yayınlanan bu ufuk açıcı çalışma, otların, yosunların ve mantarların sistematik sınıflandırmasının temellerini atmıştır. Her ikisi de 1729 tarihli olan ve halen geçerli olan Polyporus[16] ve Tuber[17] cins isimlerini ortaya atmıştır (ancak bu tanımlar daha sonra modern kurallara göre geçersiz olduğu için değiştirilmiştir).
Kurucu isimlendirme uzmanı Carl Linnaeus, 1753 yılında her organizma türünün bir cins ve türden oluşan iki kelimelik bir isme sahip olduğu (o zamana kadar organizmalar genellikle birçok kelime içeren Latince ifadelerle tanımlanırken) binomial isimlendirme sistemine mantarları da dahil etmiştir.[18] Bugün hala kullanılan Boletus[19] ve Agaricus[20] gibi çok sayıda tanınmış mantar taksonunun bilimsel isimlerini oluşturmuştur. Bu dönemde mantarlar hala bitkiler alemine ait olarak görülüyordu, bu nedenle Species Plantarum'da kategorize edildiler. Linnaeus'un mantar taksonomisi bitki taksonomisi kadar kapsamlı değildi, ancak sapı olan tüm solungaçlı mantarları Agaricus cinsi altında topladı.[21][22] Daha sonra düzinelerce farklı cinse ayrılan binlerce solungaçlı tür mevcuttur; modern kullanımında Agaricus yalnızca yaygın dükkan mantarı Agaricus bisporus ile yakından ilişkili mantarları ifade eder.[23] Örneğin, Linnaeus safran süt şapkasına Agaricus deliciosus adını vermiştir, ancak günümüzdeki adı Lactarius deliciosus'tur.[24] Öte yandan, tarla mantarı Agaricus campestris, Linnaeus'un yayınından bu yana aynı adı korumuştur.[25] İngilizce "agaric" kelimesi hala Linnaeus'un kelimeyi kullanımına karşılık gelen herhangi bir solungaçlı mantar için kullanılmaktadır.[23]
Mikoloji terimi ve onu tamamlayan mikolog terimi geleneksel olarak 1836 yılında M.J. Berkeley'e atfedilir.[26] Ancak mikolog, İngiliz botanikçi Robert Kaye Greville'in yazılarında Schweinitz'e atfen 1823 gibi erken bir tarihte ortaya çıkmıştır.[27]
Yüzyıllar boyunca bazı mantarların Çin, Japonya ve Rusya'da halk ilacı olarak kullanıldığı belgelenmiştir.[28] Mantarların halk tıbbında kullanımı büyük ölçüde Asya kıtasında yoğunlaşmış olsa da, Orta Doğu, Polonya ve Belarus gibi dünyanın diğer bölgelerindeki insanların da mantarları tıbbi amaçlarla kullandığı belgelenmiştir.[29]
Mantarlar ultraviyole (UV) ışığa maruz kaldıklarında büyük miktarlarda D vitamini üretirler. Penisilin, siklosporin, griseofulvin, sefalosporin ve psilosibin, küflerden veya diğer mantarlardan izole edilmiş ilaçlara örnektir.[30][31]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
