Loading AI tools
Orta Amerika'da bulunan yerli halk. Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Mayalar ya da Maya halkları (İspanyolca mayas), Mezoamerika'da Maya uygarlığını kuran atalarının topraklarında, günümüzdeki Guatemala, Güney Meksika ve Yukatan Yarımadası, Belize, El Salvador ve Batı Honduras'ta yaşayan ve 7 milyon nüfusa sahip olan Orta Amerika'nın en tanınmış yerli Kızılderili halkıdır. Konuştukları anadil Maya dillerine giren dil ve lehçeler olsa da İspanyolca (Guatemala, Meksika, El Salvador, Honduras) ve İngilizce (Belize) gibi sömürge dilleri de kullanılır.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
Hristiyanlık, Maya dini |
4. North Amerindian | 7. Maya |
Maya takvimine göre bir yıl, her biri 20 günlük 18 aydan oluşuyordu. Ayrıca "haab" denilen 5 ekstra gün daha vardı. "Tun" adı verilen 360 günlük periyot Maya takviminin temelini oluşturuyordu.[1] Mayalar, binalarında güçlü bir kireç harcıyla yapılandırılmış, ters çatı kemeri kullanıyorlardı.[2] Mayaların dev boyutlu binalarının pek çoğunun dinsel amaçlı binalar olması, Maya mimarisinin gelişiminde dinin etkili olduğunu düşündürmektedir.
Maya adı muhtemelen post-klasik Yukatan şehri Mayapán'ın (Yukatek Mayacası: Màayapáan) adından gelir. Günümüzde «Maya» (Maaya'ob) adını çok yaygın biçimde kendileri için kullanan tek Maya halkı Yukatek Mayalarıdır ve konuştukları dil olan Yukatek Mayacasına da «Maya konuşması» anlamına Màaya t'àan adını verirler. SIL International (Ethnologue) «Maya» adını Yukatek dillerinden 3 dil (Mopan Mayacası, Chan Santa Cruz Mayacası, Yukatek Mayacası) için kullanıyor.[3] Fakat, Kolomb öncesi Maya uygarlığının dili Klasik Mayacadır ve bu dil Yukatek dilleri koluna değil Çol dilleri koluna giren dillerin (Çontalca, Çolca, Çortice) ortak atasıdır
Meksika'nın Yukatan yarımadasında Yucatán eyaletinde daha yoğun olmak üzere çevre eyaletlerde (Quintana Roo, Campeche) esas olarak Yukatek Mayaları ana Maya halkıdır. Chiapas eyaletinin yüksek yaylalarında Tzotzil ve Tzeltal Mayaları bulunur. Tabasco eyaletinde Çontallar bulunur.
Guatemala'da Maya Dilleri Akademisi tarafından desteklenen Maya dillerini konuşan 22 Maya halkı (Achi’, Akateko, Awakateko, Chalchiteko, Ch’orti’, Chuj, Jakalteko, Itza’, Ixil, Kaqchikel, Q’anjob’al, Q'eqchi', K´iche´, Mam, Mopan, Poqomam, Poqomchi’, Sakapulteko, Sipakapense, Tektiteko, Tz’utujil, Uspanteko)[4] yaşar.
Belize'de Q'eqchi' (11.000), Mopan (7.000) ve Yukatek (5.000) Mayaları yaşar.
1845 yılında Meksika'ya yerleşip buradaki yerel ağızları öğrenerek “Mayalar” ve “Mu” hakkında çok önemli araştırmalara imza atan Charles Etienne Brasseur de Bourbourg, hayatını Orta Amerika tarihine, felsefe ve din konularına adamış Mayalar ve kökleri hakkında araştırmalar yapmıştır.[5] Brasseur, Mayalar konusundaki ilk araştırmaları gerçekleştirmiş döneminin birkaç uzmanından biridir. Atatürk, Brasseur ’un “Maya Dili” adlı bu çok önemli kitabını sayfa kenarlarına notlar alarak ve önemli gördüğü yerlerin altını çizerek büyük bir dikkatle okumuş ve Maya diliyle Türkçe arasındaki benzerlikleri ortaya koymaya çalışmıştır.[6]
Maya bölgesinin MÖ 10000-11000 yıllarında meskûn olduğunu göstermektedir. Klasik-öncesi döneminin öncesi hakkında büyük bir tartışma hâlen sürmektedir; bu konuda pek fazla keşif ve buluntu olduğu söylenemez. Bilim insanları Maya bölgesininde yaptığı çalışmalar ışığında Eski Taş Devri'nin üçüncü ve son alt devri olan Üst Paleolitik ya da Kaba Taş Devri, Yontma Taş Devri veya bilimsel adıyla Paleolitik Çağ olarak tanımlanan Eski Taş Çağ arasında bağ oluşturduğunun konusunda ortak görüşler bulunmaktadır. Bu nedenle arkeologlar tarafından pek rağbet görmeyen bir görüş ise James Churchward tarafından ortaya atılmıştır.[7] Churchward'a göre Mayalar yaklaşık 12000 yıl önce (MÖ 10000) Büyük Okyanus'un sularına gömülmüş efsanevi Mu kıtasından bu kıtaya göç etmiş bir halkın torunları olduğunu belirtmiştir. James Churchward'ın bu Tezini kısmen, mineralog ve arkeolog olan Dr. William Niven'in 1921'de Meksiko yakınlarındaki Santiago Ahuizoctla kazılarında bulduğu 2600 tablete, kısmen Troano, Dresden gibi Maya el yazmalarına, kısmen de Uxmal tapınağı ve Xochicalo Piramiti yazıtlarına dayandıran Churchward, Asya ve Amerika halkları arasındaki benzerlikleri her iki kıtaya da Mu kıtasından göç edildiğini ileri sürerek açıklamaya çalışmiştır. (Churchward'a göre, Mu'nun batışından itibaren dünya uygarlıklarında bir ilerleme değil, bir çöküş, yani yüksek bir uygarlık düzeyinden gerileme yaşanmıştır.) Söz konusu benzerlikleri açıklamak üzere ortaya atılmış bir başka görüş ise göçün Asya'dan Amerika'ya Bering Boğazı yoluyla yapılmış olabileceğini varsayar. (Konuya ilişkin son bilimsel araştırmalar, tümüyle kanıtlanmış bir kuramı henüz ortaya koymamakla birlikte, Maya dilinin de dahil olduğu Amerindiyen dil ailesinin yaklaşık 16.000 yıl önce Sibirya kaynaklı bir göç dalgasıyla oluştuğu, yani Amerindiyen dil ailesindekilerle Sibirya'da yaşayanların o zamana dek aynı dili konuştuğu sonucuna varmıştır.) Bu benzerlikler üzerinde çalışan isimlerden biri de Doç. Dr. Haluk Berkmen'dir.[7] Diğer bir araştırma ise 2010 yılında Orta Asya' da Avrasyalı ön Türkler'i konu alan belgeselin yönetmeni Gül Tekin Gün notlarında geçen, Beyaz Irk ve Amerind’lerin ilk akrabalık bağı -8.000’lerde gerçekleşir. Buzul Çağının sona ermesiyle birlikte yeryüzünün daha yaşanabilir bir yer olmaya başlar ve akarsular, göller, dereler yani hayatın kaynağı SU yeryüzündeki yaşanabilir mekanların temellerini oluşturmuştu. Bu dönemde Aral gölü, yoğun insan popülasyonuna sahip bir yerleşke durumundadır. Bu bölgenin yerlileri olan Beyaz Irk, Aral gölü civarında varlıklarını devam ettirmekteydiler. Kuzey bölgelerinde yaşayan Amerind’lerin bir bölümü, -8.000’lerde güney bölgelerine doğru göç hareketi başlatmışlardı.[7] Maya bölgesinde klasik-öncesi döneminin öncesinde emin olabileceğimiz bir şey, iklim koşullarının çeşitli hayvan türlerinin ortadan kalkmasına yol açmış büyük değişimlere uğramış olmasıdır. Bu değişiklikler muhtemelen, temel etkinlik olan avlanma konusunda yer değişimine ve yabani meyve, tohum ve köklerin yenilmesine neden olmuştu. Tüm Yucatan Yarımadası'nda soyu tükenmiş hayvan türlerine ve bu döneme ait insan etkinliklerinin izlerine rastlanmıştır; Campeche'deki Industria de la Concepción aletleri ve Loltún'daki mağaralarda bulunan duvar resimleri bu döneme ait insan etkinliklerini gösteren buluntulara örnek olarak gösterilebilir.[7]
Guatemala, La Corona'da –bir zamanların Saknikte kenti– bulunan bir kabartma, geleceğin Yılan Kralı II. Yuknoom Cheen'i bir ziyaret sırasında top oynarken gösteriyor. (Hiyeroglif uzmanları 11 Şubat 635 tarihine dek geldiğini vurgulamakta).[8] Bir başka buluntu ise kefen üzerine yerleştirilmiş yeşim taşı ve deniz kabuğundan boncuklar ve Calakmul'da birlikte gömüldüğü seramiklerin bir bölümü ceset üzerinde yer alıyor.[8] Calakmul: İ.S. 7.yüzyılda egemen olan Yılan krallar, günümüzde Meksika'nın güneyinde bulunan bu başkentten ve en büyük yapısı olan 55 metrelik piramitten hüküm sürüyordu. Karmaşık bir ittifak ağını buradan yönetmişlerdi.[8]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
