Mali İmparatorluğu

Mali İmparatorluğu (Manding: Nyeni^[1] veya Niani; tarihsel olarak Manden Kurufaba olarak da anılır, bazen de Manden olarak kısaltılır), Batı Afrika'da bulunan bir imparatorluktur. 1230'dan 1670'e kadar Batı Afrika'da hüküm sürmüştür. İmparatorluk, Sundiata Keita tarafından kuruldu ve yöneticilerinin zenginliği ile özellikle Musa keita zamanında ünlü oldu. İmparatorlukta Manding dili konuşulurdu.

Mali İmparatorluğu
y. 1230-1672
Mali İmparatorluğu Toprakları (1350)
Yaygın dil(ler)	Fulanice Wolof dili
Resmî din	İslam
Hükûmet	Monarşi
İmparator
• 1235-1255 I. Mari Djata (ilk) • y. 17. yüzyıl IV. Mahmurd (son)
Tarihî dönem	Yeni Çağ
• Kuruluşu y. 1230 • Dağılışı 1672
Yüzölçümü
1250	100.000 km2
1380	1.100.000 km2
1500	400.000 km2
Para birimi	Altın
Öncüller Ardıllar Gana İmparatorluğu Songhay İmparatorluğu

Nijer Nehri'nin üst kısımlarında, Manding'in etrafında toplanmış küçük bir yerde Mandinka Krallığı kuruldu.  11. ve 12. yüzyıllarda, Gana İmparatorluğu'nun ve Kuzeyde Wagadu'nun çöküşünü takiben imparatorluk genişlemeye başladı. Bu dönemde ticaret yolları güneye doğru kayarak Bonoman gibi devletlerin büyümesini sağladı. Mali İmparatorluğu'nun erken tarihi (13. yüzyıldan önce), hem Arap tarihçiler hem de sözlü gelenekçiler tarafından çelişkili ve kesin olmayan bilgiler taşıdığı için belirsizdir. Sundiata Keita, (İbn Haldun aracılığıyla) hakkında doğru yazılı bilgi bulunan ilk hükümdardır. Keita Hanedanı mensubu Sundiata Keita adlı savaşçı bir prens, Sosso İmparatoru Soumaoro Kanté'den Mali halkının özgürlüğünü istedi. Sosso fethi 1235, Mali İmparatorluğuna Sahra-ötesi ticaret yollarına erişim sağladı.

Sundiata Keita'nın 1255'teki ölümünün ardından Mali krallarına mansa unvanı verildi. 1285'te eski bir kraliyet sarayı kölesi olan Sakoura, imparator oldu ve İmparatorluğun topraklarını büyük ölçüde genişleterek Mali'nin en güçlü yöneticilerinden biri oldu. Mansa, Memluk Sultanı An-Nasır Muhammed (taht. 1298-1308) döneminde Mekke'ye hacca gitti, ancak eve dönüş yolculuğunda öldü. Üç imparatorun daha saltanatından sonra, Musa Keita 1312'de mansa oldu. 1324'ten 1326'ya kadar Mekke'ye ünlü bir hac ziyareti yaptı. Mısıra cömert hediyeler ve altın dağıtması Mısır'da önemli enflasyona neden oldu. Maghan 1337'de mansa olarak babasının yerine geçti, ancak amcası Süleyman tarafından 1341'de tahttan indirildi. Süleyman'ın 19 yıllık saltanatı sırasında İbn Battuta Mali'yi ziyaret etti. Süleyman'ın ölümü Mali'nin Altın Çağı'nın sonu ve yavaş bir düşüşün başlangıcı oldu.

Mali'nin 15. yüzyılda hâlâ büyük bir devlet olduğu Tarık el-Sudan'dan bilinmektedir. Venedikli kâşif Alvise Cadamosto ve Portekizli tüccarlar bölgeyi keşfetti. Leo Africanus'un 16. yüzyılın başındaki ziyareti üzerine, Mali'nin topraklarına ilişkin açıklamaları, onun hâlâ hatırı sayılır bir alana sahip bir krallık olduğunu gösterdi. Ancak, 1507'den itibaren Diara, Büyük Fulo ve Songhay İmparatorluğu gibi komşu devletler Mali'nin sınırlarını küçülttü. 1542'de Songay İmparatorluğu başkenti işgal etti, ancak imparatorluğu fethetmekte başarısız oldu. 17. yüzyılda, Mali imparatorluğu, Bamana İmparatorluğu'nun akınlarıyla karşı karşıya kaldı. Mansa Mama Maghan'ın Bamana'yı fethetme konusundaki başarısız girişimlerinden sonra, 1670'te Bamana başkenti işgal etmesinin ardından Mali İmparatorluğu hızla dağılmaya başladı ve yıkıldı, yerini bağımsız şefliklere bıraktı. Mansa Keitas, kasabasına çekildi Kangaba onların taşra şefleri oldu.

Kaynakça

1. Ki-Zerbo, Joseph: UNESCO General History of Africa, Vol. IV, Abridged Edition: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century, p. 57. University of California Press, 1997.