Levedi

Levedi veya Lebed,^[1][2][3] Levedias, Lebedias ve Lebedi^[4] (Yunanca: Λεuεδίας)^[5] Macarların bilinen ilk lideri olan bir Macar reisiydi.^[6][7][8][9]

Tamás Tulipán'ın modern portresi

Konstantin VII Porphyrogenitus'un De Administrando Imperio'suna göre, Macar halkının Hazarlarla yaptığı tüm savaşlarda gösterdiği ittifak ve cesaret nedeniyle "ilk voyvoda" Levedi ("protos voevodos", Yunanca: πρώτος βοέβοδος) Yiğitliğiyle de ünlü olan Macarlardan biri, "ondan çocuk sahibi olsun diye" Hazar soylu bir hanımla evlendirilmişti.^[10] Ancak Levedi'nin bu hanımdan çocuk yapmadığı ortaya çıktı.

Daha sonra Hazarlar, Peçenekleri yenerek onları Macar topraklarına yerleşmeye zorladıktan sonra onları mağlup edip ikiye böldüler ve Hazarlar Levedi'yi seçtiler, "Macarlar arasında ilk"^[10] ve "[Hazarların] sözüne ve [onların] emirlerine itaat edebilmesi" için onu Macar kabilelerinin prensi yapmaya çalıştı. Böylece Konstantin'e göre Hazar kağanı, Macar kabileleri üzerindeki hükümdarlığını güçlendirmek için onların komutasının merkezileştirilmesini başlattı.^[11][12] Ancak Levedi, "bu kural için yeterince güçlü" olmadığı için reddetti. Konstantin bunun yerine Levedi'nin Macarların prensi olarak başka bir Macar voyvodası Álmos veya oğlu Árpád'ı önerdiğini iddia ediyor.

Ad ve unvan

Levedi'nin yaşamına ilişkin tek kaynak, Bizans İmparatoru Constantine Porphyrogenitus'un 950 civarında yazdığı De Administrando Imperio adlı kitaptır.^[13] Bir teoriye göre adı, ortak Slav sözcüğü olan "Lebedi", kuğudan türemiştir.^[14] Tarihçi Omeljan Pritsak'a göre Levedi'nin adı -aslında bir unvandır- Türkçedeki "alp edi" veya "cesur efendi" ifadesinden türemiştir.^[13] Pritsak'ın teorisini reddeden Macar tarihçi Gyula Kristó, Levedi'nin adının Macarca "lesz" ("olmak") fiiliyle bağlantılı olduğunu söylüyor.^[15] Diğer akademisyenler ismin kökeninin muhtemelen Fin-Ugor olduğu konusunda hemfikirdir.^[16][17]

Kaynakça

2. Lukinich, Imre (1968). A History of Hungary in Biographical Sketches. Books for Libraries Press. ss. 7-9. ISBN 9780836906356. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024.
3. Bartha, Antal (1976). Hungarian Society in the 9th and 10th Centuries Volume 85. Akadémiai Kiadó. s. 48. ISBN 9789630503082. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024.
4. Nagy, Sándor (1973). The Forgotten Cradle of the Hungarian Culture. Patria Pub. s. 136. ISBN 9780919368040. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024.
5. Tóth 2015, s. 84.
6. Pop, Ioan Aurel; Csorvási, Veronica (1996). Romanians and Hungarians from the 9th to the 14th Century The Genesis of the Transylvanian Medieval State. Centrul de Studii Transilvane; Fundația Culturală Român. ss. 62; 227. ISBN 9789735770372. 27 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024.
7. Mekhon Ben-Tsevî shel yad Yitsh.ak. Ben-Tsevî (Yerûšālayim) (2007). The World of the Khazars New Perspectives. Brill. s. 274. ISBN 9789004160422. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024. It is related that sometime earlier the Khazar ruler wanted to promote Levedi, a Hungarian chieftain to become the first arkhon among the Hungarians.
8. Frank Northern Magill (2007). Great Events from History: Ancient and Medieval Series: 951-1500. Salem Press. s. 1212. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024. [...] the temporary settlements of Levedia and Etelköz. The former is called after Levedi, the first Hungarian chieftain to be mentioned by name.
9. Gyula Moravcsik, Constantine Porphyrogenitus de Administrando Imperio 7 Şubat 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies, 1967, p 171
11. Kristó 1996, ss. 160–161.
12. Spinei 2003, s. 33.
13. Kristó 1996, s. 112.
14. Kristó 1996, s. 107.
15. Gy Ránki, György Ránki, (Ed.) (1984). Hungarian History--world History. Akadémiai K VIII. s. 10. ISBN 9789630539975. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024.
16. Alfried Wieczorek, Hans-Martin Hinz, (Ed.) (2000). Europe's Centre Around AD 1000. Theiss. s. 370. ISBN 9783806215496.
17. Kósa, László (1999). A Companion to Hungarian Studies. Akadémiai Kiadó. s. 43. ISBN 9789630576772. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2024.