Koan

Koan Zen (Chan) Budizmi'nde mantıklı düşünceyle cevaplanması mümkün olmayan, yalnız sezgilerle anlaşılabilen hikâye, diyalog ya da sorulara verilen addır.

Koan, Çince "gōng'àn" (公案) kelimesinin Japonca okunuşudur. Kelime anlamı olarak kamu davası ya da halka açık olay diye çevrilebilir. Koanların ortaya çıkışı, Zen ustaları ve öğrencileri arasında geçen diyalogların kaydedilmesine dayanır. Bu diyalogları kayda değer yapan ise o anda ya da konu üzerinde çok uzun süre düşünme sonucunda öğrenciye bir uyanış ya da bir aydınlanma deneyimi yaşatmış olmasıdır. Daha sonra Song Hanedanlığı döneminden itibaren bu kayıtlar Zen ustaları tarafından öğrencilerine meditasyon konusu olarak verilmeye başlanmıştır.

Örnek iki koan:

"Henüz daha sana hayat verilmeden önce ilk biçimin nasıldı acaba?"

"İki elini birbirine çarparak bir ses çıkartabilirsin. Peki bir elin sesi nedir?"

Linji okulu Japonya'da Rinzai olarak adlandırılır. Rinzai okulu, pratik düzende deneyim yaşamanın önemine vurgu yaparak, özellikle fiziksel çalışmayı ve koan kullanımını savunur. Koan paradoksal, mantıkdışı, tuhaf, hatta saçma ifadelerdir. Herhangi bir akıl yürütmeyi yenilgiye uğratan bu meditasyon nesnesiyle birlikte, bilinç alanındaki her şey sorgulanır. Mantıklı düşünceyle cevaplanması mümkün olmayan, yalnız sezgilerle anlaşılabilen hikâye, diyalog ya da sorulara verilen addır. Koan uygulamasını öne çıkartan usta, her öğrenciyi kendi derin doğasını açmaya mecbur eder. Koanlar, meditasyon teması olarak önerilen bu muammalar, yorum da gerektirmez. Gizli anlamları, keşfedilecek sırları yoktur, geleneksel ölçütleri sarsmaya yönelik olan şey onların anlamsızlıklarıdır. Sorunu çözümlemek, diyalektik bir akıl yürütmeyle çelişkiyi aşmak demek değil, soruyu sorgulamak ve böylece problemi ve her türlü şaşkınlığı ortadan kaldırmaktır. Açmazı geride bırakmak için düğümü çözmektir. Bir koanla düşünmeden karşı karşıya gelmek, uyanma (satori) çabasını teşvik eder. Çarpıcı bir provokasyon olan koan bir meditasyon tekniğidir. Kuşku uyandırmaya yöneltir. Öğrenci zen koanlarının çoğunun bir dramın bütünü değil, piyesin belli noktaları olduğunu asla unutmamalıdır.^[1]

Kaynakça

1. Jean Luc Toula Breysse, Işık Ergüden (Çevirmen), Zen. Dost Kitabevi, Kültür Kitaplığı No: 142. Sayfa 40.