Loading AI tools
Orta Asya'da yaşayan bir halkı Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Kazaklar (Kazakça: қазақтар, UFA: [qɑzɑqtɑr]), Kazakistan'da yaşayan Türk halkı. Kazaklar, 15. yüzyılda Türk ve Moğol kökenli Orta Çağ kabilelerinin birleşmesinden ortaya çıktı.[24][25][26][27] Dilleri Kazakçadır.
Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Haziran 2011) |
Toplam nüfus | |
---|---|
y. 17 milyon | |
Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
Kazakistan | 13.029.821 (2021)[1] |
Çin | 1.810.800 (2017)[2] |
Özbekistan | 803.400 (2017)[3] |
Rusya | 647.732 (2010)[4] |
Afganistan | 440.000 |
Moğolistan | 201.526 (2010)[5] |
Kırgızistan | 36.396 (2020)[6] |
ABD | 24.636[7] |
Türkiye | 10.000[8] |
Kanada | 9.600[9] |
İran | 3.000 - 4.000'den 15.000'e[10][11] |
Ukrayna | 5.526[12] |
Birleşik Arap Emirlikleri | 5.000[13] |
Çekya | 4.821[14] |
Avusturya | 1,685[15] |
Azerbaycan | 1639[16] |
Belarus | 1.355[17] |
Almanya | 1.000[18] |
Diller | |
Din | |
Kazak, Türkçe bir sözcüktür. Gırtlaktan telaffuz edilen "K" sesi ile başlar ve biter. İslamiyetten sonraki Türk ve Arap kaynaklarında Kazak sözcüğü bulunur. İlk olarak 1245 yılında yazılan (1894'te Leiden'de tekrar basılmıştır) ve yazarı bilinmeyen Türkçe-Arapça Sözlük'te Kazak sözcüğü, "evsiz, yurtsuz, sürgün" anlamında açıklanmıştır. Siyasi ve etnik anlam içermeyen "Kazak" kelimesi, kendi halkından veya kabilesinden yahut beylerinden koparak serüven hayatı yaşamak durumunda kalan başıboş kişi demektir. Bu sözcük Türklerden sonra Rus Çarlığı'ndaki köylü Ruslar için de kullanılmıştır. Kazak kelimesinin temelinde sosyal bir anlam vardır ve bir kişinin veya aşiretin devleti yönetenlere ve bulunduğu toplumuna karşı belli bir süre içindeki durumunu ifade eder.[28]
Kırgızca, Nogayca, Karakalpakça, Başkurtça ve Tatarca ile akraba olan ve Kıpçak bölümüne giren Kazakça'yı konuşurlar.
Kazaklar Kazakistan, Türkiye, Moğolistan, Özbekistan, Kırgızistan, Afganistan, Çin, Rusya, Türkmenistan ve AB'de de yaşar. Çin'deki Kazakların çoğunluğu 1.810.800 Kazak, kuzey Sincan-İli Kazak Özerk İli (Çin'deki en büyük özerk bölge) ve Mori ile Barköl ilçelerinde yaşamaktadır.
Abay Kunanbayoğlu, Muhtar Avezov, Şekerim Kudayberdioğlu, Mağcan Cumabayulı gibi şairler, yazarlar ve düşünürler yetiştirmiştir.
15. yüzyılda Altınorda Hanlığı topraklarının doğu kanadını oluşturan Deşt-i Kıpçak ahalisinde yaşayan Türk ve Moğol kökenli Orta Çağ kabileleleri bir araya gelerek Kazak Hanlığı etrafında toplandılar. 14. yüzyıldan sonra yeni bir boy olarak Orta Asya arenasında yerini almıştır.[24][25][27] Orta Asya'da Ruslar ile ilk teması kuran Türk topluluğu Kazaklar olmuştur.
Kazaklar, Asya'nın ortasında Türk Dünyasının göbeğinde yer almaktadır. Gerek Doğu Türkistan'ın kuzeyindeki Altay bölgesi, gerek Moğolistan'ı batısındaki Altay ve Bayan-Ölgey bölgesi, gerek Altay Cumhuriyeti'nin sahası Kazak Türkleri ile meskundur. Türk toplulukları arasında en çok soykırıma uğramış bir halktır. Bu sebeple de Orta Asya Birliği fikri Kazakistan'da ortaya çıkmıştır. Sultan Mahmut Torayğırov'un Kazak Türkçesindeki bir şiirde Türklük bilinci şöyle belirtilmiştir.
Kiril | Latin | Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım |
---|---|---|
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын Ұранға Алаш Деген Атты Аламын |
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa Alaş Degen Attı Alamın |
Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm Uranıma Alaş denilen adı almaktayım |
Kazakistan Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev ise zaman zaman Kazakların Türk halklarından olduklarını ve Türk kültürüne sahip çıkılması gerektiğini belirtmiştir.[30]
"Kazak" kelimesinin anlamı konusunda ilk defa araştırmalar, Rusya'da 18. yüzyıl ortasından itibaren yayın görmeye başlamış. Bu tarihten itibaren 2,5 yüzyıl geçmiş, konuyu tarihçilerden başka her çeşit ilim dallarına mensup olan kişiler araştırarak kendi görüşlerini öne sürmüşlerdir. Şimdiki zamanda "Kazak" kelimesine ilişkin araştırma yapan veya fikrini belirten araştırmacıların ve bilim adamlarının eserlerini toplamak işi bile çetin ve zor olmuş. Ama bunların içinde sadece tarihçilerin ve toplum bilimleri uzmanlarının fikirleri önem taşır. "Kazak" kelimesini araştırırken tarihçiler Kazak milletinin tarih sahnesine çıkışı ve tam ayrı bir millet olarak kuruluş tarihi hakkında kendi bilgilerini eklemiştir. Dolayısıyla burada konu 3 meseleye değinecek.
Konu hakkında ilk fikirlerini söyleyen G.F.Miller, İ.P.Rychkov, V.N.Tatişev, İ.G. Georgiy, İ.G. Andreyev, N.M.Karamzin[kaynak belirtilmeli]. Bu bilim adamlarının tarihî eserleri 18 yy. 50 y. - 19 yy. 30 y. kadar bir periyot içerisinde Rusya'da yayınlamış ve ilmi çevrelerde itibar kazanmıştır. Bunların Kazak sözünün anlamıyla ilgili ilmi görüşlerinde bile hata ve noksanlar ziyade. Mesela P.İ. Rıçkov yanlış bir yol ile giderek milletin adını "kırgız kaysak" şeklinde anlatmış ve "kırgız" ve "kaysak" sözlerinin anlamını bulmaya çaba harcamış. Rıçkova göre "kırgız" evsiz, bozkırda gezen kişi demek imiş, "kazak" tek başına serbest, toplumdan ayrılmış kişi anlamına geliyormuş. Kazakların soyunun ise Alataw kırgızlarından çıktığı tartışma kabul etmez diyor.[kaynak belirtilmeli]
Efsanelerde kazakların atası Kazak Han olarak kabul edilir. O da, Alaş Han'ın oğludur. Kazak Han'ın üç oğlu vardır:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.