Katun sını

Katun sını, Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divânu Lügati't-Türk'te "قاتون سينِ Katun sını" "Çin ile Tenğüt ülkesi arasında bir şehir adı."^[1] ve "تنكت Tenğüt" "Çin'e yakın oturan Türklerden bir bölük" ve "bunların yurdu."^[2] şeklinde tanımlanmıştır. Bu bilgiler doğrultusunda, Katun sını şehrinin tahminen günümüz Moğolistan sınırları içinde varsayılır.

Tenğüt (Tangut) ismi ilk defa Bilge Kağan yazıtında görülmüştür. Resmi kaynaklarda Tangut İmparatorluğu 982 yılında siyasi sahneye çıkmışlar ve 12 hükümdarları ile 245 yıl boyunca doğu Ortaasya'nın tarihini belirlemişlerdir.

Bir Rus kaşifi Pyotr Kuzmich Kozlov (Rusca: Пётр Кузьми́ч Козло́в) 1907 yılında tarihi bir Tenğüt şehri olan Kara-hoto (Moğolca: Khar Khot "kara şehir"; Çince: 黑城, Hēichéng)'yu bulmuştur. Bu tarihi şehir Karakurum, Xanadu (Çince: 上都,Shàngdū) ve Kumul arasında dönüm noktasında konumlanır. Tenğütlerin torunları; günümüzde hala Çin'de yaşarlar; ayrıca bugünkü Moğolistan'da da bir Tanguud sülalesi vardır.

İngilizce "Tangut" isim kökeni, Moğolca'da ülke adı olan Tangghud (Taŋɣud)'dan kaynaklanır, bir akraba Çince adı Dangxiang (Çince: 党项, Dǎngxiàng)'dır, Çincede bahsedilen bu etnik grup, siyasal birlik olan Batı Xia Hanedanlığı ile özleştirilir. Kaşgarlı Mahmud'un bahsettiği Tenğütler büyük bir olasılıkla Türklerle uzun yıllar birlikte yaşamış ve etkilenmiş olan Tangutlar'dan bir bölüktür.

Karahanlı - Tenğüt savaşında ilk savaş Tenğütlerle Katun sını şehri arasında cereyan etmiştir. Katun sını halkı muhtemelen, Tenğütlere karşı Karahanlılarla ittifak yapmışlardı. Tenğütler Katun sını şehri halkını hile ile mağlup ettiler. Karahanlılar ise müsait bir fırsat kollayarak Tenğütleri soğuk bir günde arkadan bastılar; askerlerini esir ederek, atlarını ganimet aldılar.

Notlar

1. Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt III, sayfa 138.
2. Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt 28, 29, 307 ve Cilt III, sayfa 138, 325, 327, 362.