Trombosit

Trombosit veya kan pulcukları, kan pıhtılarının oluşumunda görev alan hücre parçalarına verilen isimdir. Platelet olarak da adlandırılır. Düşük trombosit seviyeleri veya fonksiyon anormallikleri (disfonksiyon) kanamaya yatkınlığı artırırken, yüksek trombosit seviyeleri -çoğunlukla asemptomatik- tromboz (damarda kanın pıhtılaşması) riskini yükseltir.

Tanım ve anatomi

Kan pulcukları çok sayıda granül içeren renksiz hücre parçalarıdır. Çapları 1,5-3,0 μm arasında değişir. İnsanlarda eritrositler (alyuvarlar) gibi, anükleer (çekirdeksiz) ve disk şeklindedirler (diskoid). Hücre zarının sitoplazma içine doğru parmak şeklinde girmesi sonucu oluşan ve yüzeye açılan bir kanal sistemine sahiptirler. Bu kanal sistemine kanaliküler sistem adı verilir. Ayrıca RNA ve birkaç farklı granül tipi içerirler.

Kan pulcukları granülleri

Kan pulcukları lizozomları veya Lambda granülleri: asit hidrolazlar içeren, 175-200 nm çapındaki granüller.

Delta granülleri: ADP, ATP, kalsiyum iyonları, pirofosfat ve serotonin (plazmadaki serotonini alarak depolarlar) içeren, 250-300 nm çapındaki granüller.
Alfa granülleri: fibrinojen, faktör V, vitronektin, trombospondin ve von Willebrand faktörü içeren, 300-500 nm çapındaki granüller.

Granüllerin içerdikleri maddeler iltihaplara verilen tepkide ve hemostazda rol alırlar.

Fizyoloji

Kan pulcukları yapımı

Kan pulcukları, iliğin megakaryosit diye adlandırılan büyük ve multinükleer olan hücrelerinin parçalarından oluşur. Megakaryosit parçaları sistemik dolaşıma girince kan pulcukları olarak adlandırılırlar.

Başlıca karaciğer tarafından üretilen trombopoietin hormonu kan pulcukları yapımını uyarır ve çoğalmasını kontrol eder.

Dolaşım

Kan pulcuklarının dolaşımdaki ömrü 9-10 gündür. Daha sonra dalakta ayrıştırılır. Hiposplenizm (dalağın fonksiyonunda azalma veya yok olma) yüksek kan pulcukları sayımlarına, hiperslepnizm (dalağın aktivitesinde anormal artış) düşük trombosit sayımlarına neden olabilir.

Görevi

Kan pulcukları kollajen ile temas ettiklerinde aktive olurlar. Damarın içindeki endotel bir şekilde hasar gördüğünde altındaki kollajen (bağ dokusu) açığa çıkar, aktive olan kan pulcukları kollajene bağlanır. Hasarlı bölge üzerine kan pulcukları kümelenir ve trombotik tıkaç oluştururlar. Bunun (oluşan tıkacın) sonucu olarak da ihtiva ettikleri granüllerin içeriğini ortama boşaltırlar. Ortama boşaltılan bazı maddeler yüzünden kan pulcukları birbirlerine bağlanırlar, yeni gelen kan pulcukları hasarlı yüzeye bağlanmış kan pulcukları bağlanır. Ayrıca granüllerin içeriği ortama boşaldığında ortaya çıkan serotonin salınımı damar duvarındaki düz kasların kasılmasına neden olarak hasarlanmış bölümden kan akımını engeller. Bunun nedeni serotoninin vazokonstrüktör olmasıdır. Ayrıca agregasyon sırasında kan pulcuklarında yüksek oranda bulunan miyozin ve aktin filamentleri kasılarak oluşan tıkacı güçlendirirler. Kan pulcukları plazmada bulunan fibrinojene ilave olarak fibrinojen salgılar. Bunun sonucu olarak pıhtılaşma sırasında daha çok fibrinojen fibrine dönüşerek, daha çok (trombosit ve diğer) kan hücrelerinin tutunacağı fibröz ağ oluşturur.

von Willebrand faktörü hasarlı damar duvarına yapışarak kan pulcuklarının buraya tutunmasını kolaylaştırır. Bu nedenle koagülasyon için önemlidir ve von Willebrand faktörü eksikliği veya bozukluğunda koagülasyon bozuklukları görülür. von Willebrand faktörünün eksikliğinden kaynaklanan hastalığa von Willebrand hastalığı denmektedir.

Damar duvarı prostasiklin (PGI₂) isimli, kuvvetli bir trombosit agregasyon inhibitörü (engelleyici) sentezler. Böylece kan pulcukları tıkacı sadece hasarlı bölgede oluşur, yayılamaz.

Aktivatörler

Bilinen birçok kan pulcukları aktivatörü (etkinleştirici) vardır. Bunlardan bazıları:

Kollajen, özellikle von Willebrand faktörü ile beraber
Trombin
Tromboksan A₂
ADP
Konvulksin

İnhibitörler

Prostasiklin
Nitrik oksit

Hastalıklar

Sağlıklı bir insandaki trombosit sayımı 250-500 x 10⁹/L kan arasındadır.

Trombositopeni (düşük trombosit sayımı) ve trombositoz (yüksek trombosit sayımı) koagülasyon problemlerinin ortaya çıkmasına neden olabilir. Kaba bir anlatımla, düşük trombosit sayımı kanama riskini yükseltirken, yüksek trombosit sayımı tromboz riskini yükseltir.

Düşük trombosit sayımına neden olabilecek bazı bozukluklar:
- Trombositopeni
  - İdiopatik trombositopenik purpura
  - Trombotik trombositopenik purpura
  - İlaçlara bağlı oluşan trombositopeni, örneğin: heparine bağlı trombositopeni (HIT)
- Gaucher hastalığı
- Aplastik anemi
Trombosit disfonksiyonuna (fonksiyonda azalma veya yok olma) veya düşük sayıma neden olabilecek bazı bozukluklar:
- HELLP sendromu
- Hemolitik-üremik sendrom
- Kemoterapi
Yüksek trombosit sayımına neden olabilecek bazı bozukluklar:
- Trombositoz
Trombosit adezyon (bağlanma-yapışma) veya agregasyonu (kümelenme) bozukluklarından bazıları:
- Bernard-Soulier sendromu
- Glanzmann trombastenisi
- Scott sendromu
- von Willebrand hastalığı
Trombosit metabolizması bozukluklarından bazıları:
- Düşük siklooksigenaz aktivite, konjenital (doğuştan) veya ilaca bağlı olabilir.

Ayrıca bakınız

Hemostaz
Koagülasyon
Troamkasyon

Dış bağlantılar

Trombositler, yapısı ve görevleri, şemalar - uludag.edu.tr - Doç. Dr. İlkin Çavuşoğlu21 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe)
Kan fizyolojisi üzerine genel bilgi, trombosit tanımı ve kan pıhtılaşması mekanizmasının detaylı anlatımı - aof.edu.tr (Türkçe)
Platelet Disorder Support Association2 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Platelet Disorders - clevelandchlinicmeded.com - Rachied Baz, MD & Tarek Mekhail, MD3 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)