Loading AI tools
Rusya Federasyonu'ndaki özerk cumhuriyet Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Kabardino-Balkarya Cumhuriyeti (Rusça: Кабарди́но-Балка́рская Респу́блика, Kabardino-Balkarskaya Respublika; Doğu Çerkesçesi: Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ; Karaçay-Balkarca: Къабарты-Малкъар Республика) ya da Kabardino-Balkarya (Rusça: Кабарди́но-Балка́рия, Kabardino-Balkariya), Rusya'nın 8 bölgesinden (okrug), 7 bölgeyi (region) içeren Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi'nde (okrug), "etnik adlar taşıyan" çokuluslu cumhuriyetlerinden biridir.
Kabardino-Balkarya Кабардино-Балкарская Республика Doğu Çerkesçesi: Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ Balkarca: Къабарты-Малкъар Республика | |||||
| |||||
| Milli Marş: Kabardino-Balkar Cumhuriyeti Millî Marşı[1] | |||||
| Konum | |||||
 | |||||
| Yönetim | |||||
| Ülke: |  Rusya | ||||
| Federâl Bölge: | Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi | ||||
| Ekonomik Bölge: | Kuzey Kafkasya ekonomik bölgesi | ||||
| Başkent: | Nalçik[2] | ||||
| Başkan[3]: | Kazbek Valeryevich Kokov | ||||
| Yasama organı: | Parlamento[4] | ||||
| Genel bilgiler | |||||
| Yüzölçüm: | 12.500 km² (4.826 sq mi) | ||||
| - Rusya içinde: | 78 | ||||
| Nüfus: | 860.808 (11/2015)[5] | ||||
| - Rusya içinde: | 59 | ||||
| - Yoğunluk: | 69 /km² (178 /sq mi) | ||||
| Diğer bilgiler | |||||
| Dili: | Kabardeyce, Balkarca, Rusça [6] | ||||
| Kuruluş tarihi: | 5 Ocak 1936[7] | ||||
| ISO 3166-2:RU: | RU-KB | ||||
Kabardino-Balkarya Cumhuriyeti (KBC), RF'de, Kuzey Kafkasya'da, Kafkas Dağları'nın kuzey eteklerinde, Terek Irmağı havzasında yer alır. Doğusunda Kuzey Osetya, güneyinde Gürcistan, batısında Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, kuzeyinde de Stavropol Kray bulunur. Yüzölçümü 12.500 km.kare, nüfusu 2002'de 901.494 idi (Nüfus 2005'te biraz düşmüştür: 898,9 bin).
2002'de nüfusun % 56,6'sı (510.346) kentli, % 43,4'ü (478.774) köylü idi. Yine nüfusun % 46,9'u erkek (422.720), % 53,1' de (478.774) kadın idi.
Kabardey Ovasında çoğunlukla Kabardeyler 2002'de 498.702 (% 55,3), ardından Ruslar 2002'de 226.620 (%25,1) yerleşmişlerdir.
Cumhuriyetin iki ana halkından biri olan Balkarlar 2002'de 104.951 (% 11,6), bölgenin geniş kesimini oluşturan güneydeki Baksan, Çegem ve Çerek nehirlerinin vadileri ile başkent Nalçik'te oturur, Sovetskiy rayonunda çoğunluğu oluştururlar. Kalan yerlerin nüfusu, çoğunlukla Kabardeyler ve Ruslar'dan oluşur.
Kabardeylerden daha sonra, Kabardeylerin güneyine yerleşmiş olmaları gereken Balkarlar ise, Kabardeyler ile uzun bir süre Rus istilasına direnmiş, Ruslar Balkarları 1825'te, Kabardeyleri ise ancak 1864'te yönetimleri altına almışlardır.
Rus yönetimi, 1860'larda hem Müslüman nüfusu azaltmak ve hem de Batı Çerkesya'da 1864 yılında gerçekleşen Çerkes Sürgünü olayına yönelik olası tepkileri azaltmak, bu sürgün olayını sıradan bir göç olayı imiş gibi geçiştirmek için Osmanlı İmparatorluğu ile bir anlaşma içinde Doğu Çerkesya'dan ve Kuzey Osetya'dan Müslüman nüfusu baskı ve entrika ile göç ettirmeye başladı (bk."Jineps", Ocak 2007, s.4). Göçler 1900'lü yıllara değin ara ara devam etti. Kabardeyler, Diaspora'da Kayseri, Tokat, Çorum, Sivas, Adana, Mersin, Kahramanmaraş, Ankara, Samsun (Duruçay), Eskişehir, Kars, Gaziantep, Ardahan, Balıkesir (Bandırma Yenisığırcı köyü) vb. illerde Suriye, Mısır, İsrail (1 köy) ve Ürdün'de bulunmaktadırlar. Kabardeyler Rusya Federasyonu'ndan ayrılıp bağımsız olmak için pek çok kez çabalamış ancak hiçbirinde başarılı olamamışlardır.
Nüfus: 859,939 (2010 sayımı);[8] 901,494 (2002 sayımı); 759,586 (1989 sayımı).[9]
| Ortalama nüfus (x 1000) | Canlı doğumlar | Ölümler | Doğal değişim | Kaba doğum hızı (her 1000 başına) | Kaba ölüm hızı (her 1000 başına) | Doğal değişim (her 1000 başına) | doğurganlık oranları | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1970 | 592 | 11,683 | 3,913 | 7,770 | 19.7 | 6.6 | 13.1 | |
| 1975 | 634 | 12,315 | 4,717 | 7,598 | 19.4 | 7.4 | 12.0 | |
| 1980 | 680 | 14,098 | 5,457 | 8,641 | 20.7 | 8.0 | 12.7 | |
| 1985 | 725 | 15,941 | 5,854 | 10,087 | 22.0 | 8.1 | 13.9 | |
| 1990 | 772 | 15,412 | 6,573 | 8,839 | 20.0 | 8.5 | 11.5 | 2,45 |
| 1991 | 788 | 14,952 | 6,995 | 7,957 | 19.0 | 8.9 | 10.1 | 2,35 |
| 1992 | 799 | 13,728 | 7,093 | 6,635 | 17.2 | 8.9 | 8.3 | 2,16 |
| 1993 | 807 | 11,781 | 7,864 | 3,917 | 14.6 | 9.7 | 4.9 | 1,86 |
| 1994 | 816 | 11,407 | 8,052 | 3,355 | 14.0 | 9.9 | 4.1 | 1,79 |
| 1995 | 828 | 10,844 | 8,236 | 2,608 | 13.1 | 9.9 | 3.2 | 1,67 |
| 1996 | 840 | 10,293 | 8,199 | 2,094 | 12.2 | 9.8 | 2.5 | 1,56 |
| 1997 | 853 | 10,016 | 7,985 | 2,031 | 11.7 | 9.4 | 2.4 | 1,47 |
| 1998 | 866 | 9,997 | 8,201 | 1,796 | 11.5 | 9.5 | 2.1 | 1,44 |
| 1999 | 875 | 9,221 | 8,292 | 929 | 10.5 | 9.5 | 1.1 | 1,30 |
| 2000 | 883 | 9,207 | 8,792 | 415 | 10.4 | 10.0 | 0.5 | 1,26 |
| 2001 | 891 | 8,892 | 8,778 | 114 | 10.0 | 9.9 | 0.1 | 1,19 |
| 2002 | 897 | 9,119 | 8,954 | 165 | 10.2 | 10.0 | 0.2 | 1,20 |
| 2003 | 896 | 9,294 | 9,202 | 92 | 10.4 | 10.3 | 0.1 | 1,20 |
| 2004 | 889 | 9,414 | 8,695 | 719 | 10.6 | 9.8 | 0.8 | 1,22 |
| 2005 | 882 | 8,991 | 9,034 | - 43 | 10.2 | 10.2 | -0.0 | 1,13 |
| 2006 | 875 | 9,308 | 8,764 | 544 | 10.6 | 10.0 | 0.6 | 1,16 |
| 2007 | 870 | 11,397 | 8,441 | 2,956 | 13.1 | 9.7 | 3.4 | 1,41 |
| 2008 | 866 | 12,052 | 8,095 | 3,957 | 13.9 | 9.3 | 4.6 | 1,49 |
| 2009 | 863 | 12,143 | 8,406 | 3,737 | 14.1 | 9.7 | 4.3 | 1,62 |
| 2010 | 860 | 12,576 | 8,080 | 4,496 | 14.6 | 9.4 | 5.2 | 1,66 |
| 2011 | 860 | 12,848 | 8,136 | 4,712 | 14.9 | 9.4 | 5.5 | 1,70 |
| 2012 | 859 | 13,721 | 7,691 | 6,030 | 15.9 | 8,9 | 7.0 | 1,83 |
| 2013 | 859 | 13,355 | 7,666 | 5,689 | 15.5 | 8,9 | 6.6 | 1,80(e) |
| Etnik grup |
1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2010 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | |
| Kabardeyler | 122,237 | %54,2 | 152,237 | %42,4 | 190,284 | %45,3 | 264,675 | %45,0 | 303,604 | %45,5 | 364,494 | %48,2 | 498,7022 | %55,3 | 490,453 | %57,2 |
| Balkarlar | 33,197 | %14,7 | 40,747 | %11,3 | 34,088 | %8,1 | 51,356 | %8,7 | 59,710 | %9,0 | 70,793 | %9,4 | 104,951 | %11,6 | 108,577 | %12,7 |
| Ruslar | 32,622 | %14,5 | 129,067 | %35,9 | 162,586 | %38,7 | 218,595 | %37,2 | 234,137 | %35,1 | 240,750 | %31,9 | 226,620 | %25,1 | 193,155 | %22,5 |
| Osetler | 3,839 | %1,7 | 4,608 | %1,3 | 6,442 | %1,5 | 9,167 | %1,6 | 9,710 | %1,5 | 9,996 | %1,3 | 9,845 | %1,1 | 9,129 | %1,1 |
| Ukraynalılar | 24,723 | %11,0 | 11,142 | %3,1 | 8,400 | %2,0 | 10,620 | %1,8 | 12,139 | %1,8 | 12,826 | %1,7 | 7,592 | %0,8 | 4,800 | %0,6 |
| Diğer | 8,803 | %3,9 | 21,328 | %5,9 | 18,315 | %4,4 | 33,790 | %5,7 | 47,246 | %7,1 | 55,672 | %7,4 | 53,784 | %6,0 | 51,556 | %6,0 |
Kabardeyler, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti dışında, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, Türkiye,Adigey Cumhuriyeti, Krasnodar Kray, Stavropol Kray ve Kuzey Osetya-Alaniya Cumhuriyeti'nde ve 1 milyonu aştığı söylenen büyük bir Diasporası ile de Çerkes-Adige toplulukları içinde, etnik kimliğini en fazla korumuş ve asimilasyona en fazla direnmiş topluluk olarak bilinir.
Kabardino-Balkarya, Moskova Zaman Dilimindedir. (MSK/MSD). UTC'e göre saat farkı +0300 (MSK)/+0400 (MSD).
Kabardey-Balkarya'da konuşulan dil Kabardeyce (Baksan lehçesi), Rusça ve Balkarca'dır. Balkarca ve Karaçayca aynı edebiyat dilini kullanır. Cumhuriyette Kabardey, Balkar ve Rus dilleri birlikte resmi dil statülerindedir.
2012'de yapılan resmi araştırmalara göre[10] Kabardino-Balkarya cumhuriyetinin %55'ini İslam dini (Sünni - Hanefi oluştururken %15,6 ile Rus Ortodoks Kilisesi, %3 Habze dini ve %10'u ise diğer Hristiyan mezheplerini karşılamaktadır. Ayrıca, nüfusun % 12'si kendisini Manevi olarak ancak dindar değilim olarak tanıtırken, geriye kalan % 5.4 ise ateist ve diğer dinlerden gelmektedir.[10]
Kabardino-Balkarya'nın en kalabalık şehirleri (2010 nüfus sayımına göre):
18 Aralık 1991'de ilk Balkar Halk Ulusal Konseyi kongresi Balkarların bağımsızlığını ve Rusya Federasyonu (RF) içerisinde bir Balkarya Cumhuriyeti oluştuğunu ilan etti. Kabardino-Balkarya bağımsızlığı 31 Aralık 1991'de ilan edildi. 1995 zarfında federal yetkililerle ikili bir anlaşma imzalandı. 21 Şubat 1996'da Başkan Valeri Kokov, Cumhuriyetin, Bağımsız Devletler Topluluğu'nun Abhazya'ya yaptırım uygulaması şeklindeki kararına uymayacağını ilan etti. 26 Eylül 2018'de Başkan vekili olarak atanan Kazbek Kokov, 3 Ekim 2019'dan itibaren asaleten başkanlık görevine getirilmiştir.
Cumhuriyette Rusya Federasyonu (RF) örneğinde olduğu gibi yarı parlamenter bir sistem geçerlidir. İdari bir başkanlığa ve bir yasama organına (Parlamento) sahiptir. Cumhuriyetin başı Rusya Federasyonu başkanı tarafından atanır, atama Parlamento tarafından onaylandığında kesinleşir. Cumhuriyetin başı Parlamento dışından bakanlar kurulunu atama ve görevden almaya yetkilidir.
Bu alt başlığın ana maddesi: Kabardey-Balkarya İdari Yapılanması
Kabardino-Balkarya Nalçik ve Tırnavuz kensel yönetim alanlarıyla Kabardey ağırlıklı Zolskiy (Dzelıqo), Baksan, Çegem (Şedjem), Çerek (Şeredj), Arvan ve Terek (Terç); Rus nüfus ağırlıklı Prohladnıy ve Mayskiy; Balkar ağırlıklı Sovetskiy rayonlarına ayrılır. Nalçik'te Kabardey çoğunluğunu Rus ve Balkar nüfusu izler. Prohladnı kenti Rus, Tırnavuz kenti ise Balkar ağırlıklıdır.
Kabardeyler 13-15. yüzyıllarda muhtemelen Karaçay ve Balkarlarla aynı sıralarda Kuban Irmağının kuzeyinde, Taman Yarımadası, Azak Denizi doğusu ve kuzeyi ile Kırım'da yaşarlarken, Tatar (en son Kırım Hanlığı) baskıları nedeniyle şimdiki yerlerine çekilmişlerdir.
Kabardeyler tarım ve hayvancılıkla, Balkarlar ise hayvancılıkla geçinirlerdi.
Ruslar feodal yapıya dokunmadılar. Derebeylerinin (Kabardey "pşı", Balkar "tavbiy") geniş arazileri, köyleri, büyük hayvan sürüleri, kalabalık köleleri (Kabardey "pşıtl", Balkar "kul") vardı. Derebeylik düzeni ve kölelik (serflik) Rusya'da 1861'de kaldırıldı, ama Kafkasya'nın çoğu yerinde 1868-1869 yıllarına değin sürdü ve ancak o tarihlerde kaldırıldı, ama özgürlüğe kavuşan eski kölelere devletçe toprak verilmedi. Bu da yoksul köylü ve eski kölelerin toprak taleplerinin karşılanacağı umuduyla 1917 devrimini desteklemelerini kolaylaştırdı.
19. yüzyılda başlayan modern değişimler, beraberinde kültürel alanda da gelişmelere yol açtı. Kabardey ve Balkar aydınları belirmeye başladı.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
