Kıbrıs Kilisesi

Kıbrıs Ortodoks Kilisesi (Yunanca: Εκκλησία της Κύπρου, romanize: Eklisia tis Kipru) bağımsız bir Ortodoks kilisesidir. İlk kurucusu ve koruyucusunun havari Barnabas (Apostolos Varnavas) olduğu kabul edilir. Katolik yönetimlerce baskı altına alınarak devre dışı bırakılan Kilise, Osmanlı İmparatorluğu tarafından restore edilmiş, Kıbrıs Başpiskoposu Osmanlı yönetimi tarafından Kıbrıs Rum cematinin lideri olarak kabul edilmiştir.

Kıbrıs Kilisesi
Kıbrıs Kilisesi
Kuruluş	45
Kurucu	Barnabas
Bağımsızlık	431 (Birinci Efes Konsülü)
Tanınma	431 (Birinci Efes Konsülü) 478 (İmparator Zeno tarafından)
Başpiskopos	III. Yorgos
Merkezi	Lefkoşa, Kıbrıs
Dil	Koine Yunancası
Üyesi	700.000[1]
Episkoposları	17
Manastırlar	67

Kilisenin başı başpiskopos olup makamı Lefkoşa şehrindedir. Günümüzde kilisenin başında Başpiskopos III. Yorgos bulunmaktadır. Başpiskoposluğa bağlı 9 metropolit ve 4'ü titular 7 piskopos bulunmaktadır.

Kilise, gerek Kıbrıs Cumhuriyeti devlet yapısına, gerek Kıbrıs Rum toplumu üzerine etki eder bir konumdadır.

Tarihçe

Kıbrıs'ta Hristiyanlık havariler Barnabas ve Pavlos'un Kıbrıs'ta vaizler vermesiyle başlar ve prokonsül Sergius Paulus'un Hristiyanlığı kabul etmesiyle Kıbrıs adası Hristiyanlarca yönetilen ilk bölge olur.^[2] Kıbrıs Kilisesi bu dönemde kurulmuş olup daha sonra 431 Birinci Efes Konsülü ile Antakya Patrikhanesi'nden bağımsız olduğu ilan edilmiş^[3] ve bu durum ayrıca 478 yılında Roma İmparatoru Zeno tarafından da onaylanmıştır.

7. yüzyılda Arap akınları sebebiyle başpiskoposluk makamı ve bazı çevreler Kıbrıs'tan kaçarak günümüzdeki Erdek ve o dönemdeki Kizikos yakınlarında Nova Justiniana adında bir yerleşim kurmuş, 698 yılında başpiskoposluğun geri dönmesiyle Nova Justiniana yerleşimi de Kıbrıs Kilisesi'ne dahil edilmiş, başpiskoposluk unvanı resmi olarak Nova Justiniania ve Tüm Kıbrıs Başpiskoposu olmuştur.

Kıbrıs Krallığı'nın kurulmasıyla Katolik Kilisesi de Kıbrıs'a yerleşmiş ve Ortodoks Kilisesi'nin etkinliği Kıbrıs Krallarınca ve Katolik piskoposlarca kısıtlanmaya başlanmış ve piskopos sayısı 14'ten 4'e indirilmişti. 1260 yılında Papa IV. Alexander tarafından çıkartılan Bulla Cypria fermanı ile Kıbrıs Katolik Kilisesi ön plana çıkartılmış, Ortodoks Kilisesi de Katolik Kilisesi'ne bağlanmıştı. Bu durum Osmanlı İmparatorluğu'nun Kıbrıs'ı ele geçirmesi sonucunda Katolik Kilisesi'nin etkinliklerinin kısıtlanması ve Ortodoks Kilisesi'nin geleneksel yetkilerinin restore edilmesiyle sonlandı.

19. yüzyıl ile birlikte Kıbrıs Kilisesi Yunan milliyetçiliği'ni benimsemiş, 1821 Yunan Bağımsızlık Savaşı'na destek çıkmıştır. Pek çok gönüllü Rum savaşmak için Mora'ya giderken Kıbrıs'taki çabalar başlamadan bastırılmış, dönemin başpiskoposu Kiprianos ve diğer piskoposlar, yüzlerce diğer kişiyle birlikte idam edilmişti.

İngiliz idaresinin başlamasıyla beraber enosis için lobi çalışmalarına ön ayak olan Kilise, EOKA'nın başlattığı mücadelenin sivil liderliğini sağlamıştır. 1960 Kıbrıs Anayasası ile hakları güvenceye alınan Kilise, 1972'de metropolitlerin III. Makarios'u azletmeye kalkışması ile bir kriz yaşamış; 1974'teki Yunan darbesi ve Türk askeri harekatı sonucunda da büyük zarar görmüştür; pek çok kilise malı Türk kontrolüne geçerek imha edilmiş veya ülke dışına kaçırılmış, savaşta işlenen suçlar sebebiyle Kilise liderliği kürtaja geçici izin vermek zorunda kalmıştır.

Günümüzde Kıbrıs'taki muhafazakar ve Rum milliyetçisi çevrenin bir parçası olan Kilise, Kıbrıs müzakereleri kapsamında kilise mallarına erişimin tekrar sağlanması ve savaş sırasında çalınan eserlerin iadesi konuları üzerinden sürecin bir parçası olmuş, Rum toplumunun yanı sıra devlet yönetimine de etki etmektedir.

İdari Yapısı

Lefkoşa'daki Başpiskoposluk Sarayı

Metropolitlikler

• Baf Metropolitliği; Baf merkezlidir.
• Kition Metropolitliği; Larnaka merkezlidir.
• Girne Metropolitliği; Girne'yi kapsar, ancak günümüzde ikametgahı Latça'dadır.
• Limasol Metropolitliği; Limasol'u kapsar.
• Omorfo Metropolitliği; Omorfo'yu kapsar, ancak günümüzde ikametgahı Evrihu'dadır.
• Mağusa Metropolitliği; Konstantia'yı ve Mağusa'yı kapsar, ancak günümüzde ikametgahı Paralimni'dedir.
• Cikko-Dillirga Metropolitliği; Cikko Manastırı merkezlidir.
• Tamasos-Orini Metropolitliği; antik Tamasos krallığını ve Osmanlı dönemindeki Dağ Kazası'nı kapsar.
• Trimitundos Metropolitliği; Tremeşe'yi kapsar ve Dali merkezlidir.

Piskoposluklar

• Karpaz Piskoposluğu; Karpaz Yarımadası'nı kapsar ve Yalusa merkezlidir.
• Arsinoe Piskoposluğu; Baf'taki Peristerona merkezlidir.
• Amasus Piskoposluğu; Aytihon merkezlidir.
• Ledra Piskoposluğu; Maşera Manastırı merkezlidir.
• Kitrea Piskoposluğu; Değirmenlik'i kapsar.
• Neapoli Piskoposluğu; Yenişehir'i kapsar.
• Mesarya Piskoposluğu; Mesarya Ovası'nı kapsar.

Ledra, Kitrea, Neapoli ve Mesarya piskoposlukları 2000'lerde ünvan olarak oluşturulmuştur.

Kıbrıs Kilisesi Başpiskoposları

Ana madde: Kıbrıs Kilisesi Başpiskoposları listesi

1571 Osmanlı fethinden sonraki dönem Başpiskoposların listesi:

• Timotheos (1572)
• Lavrentios (1580)
• Neofitos (1592)
• I. Athanasios (1592)
• Veniamin (1600)
• Hristodulos (1606)
• Nikeforos (1641)
• Ilarion Kigalas (1674)
• II. Hristodulos (1682)
• I. Yakovos (1691)
• II. Germanos (1695)
• II. Athanasios (1705) (Antakya Patriği III. Athanasios)
• II. Yakovos (1709)
• Silvestros (1718)
• Filotheos (1734)
• Pessios (1759)
• Hrisanthos (1767)
• Kiprianos (1810)
• Yovakim (1821)
• Damaskinos (1824)
• Panaretos (1827)
• Yannnikos (1840)
• I. Kirillos (1849)
• I. Makarios (1854)
• III. Sofronios (1865)
• II. Kirillos (1909)
• III. Kirillos (1916)
• Leontios (1947)
• II. Makarios (1947)
• III. Makarios (1950) (Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı)
• I. Hrisostomos (1977)
• II. Hrisostomos (2006)
• III. Yorgos (2023)

Ayrıca Bakınız

• Aydın Dikmen
• Kıbrıs'ta Katolik Kilisesi