Jean Paul Getty

Jean Paul Getty (15 Aralık 1892 - 6 Haziran 1976), eski Anglo-Amerikan fabrikatör ve milyarder.^[2] Getty Oil Şirketinin kurucusu olan Getty, 1957'de Fortune dergisi kendisini yılın en zengin Amerikanı olarak gösterildi.^[3] Ölümünde Getty'nin varlığı 2 Milyar Doları aşmaktaydı.^[4] 1996 yılında basılan bir kitapta ise Getty, o ana kadar yaşamış en zengin 67. Amerikan olduğu belirtilmiştir.^[5] Zenginliğine rağmen çevresi tarafından cimri olarak bilinirdi.

Jean Paul Getty
J. Paul Getty (1944)
Doğum	15 Aralık 1892(1892-12-15) Minneapolis, Minnesota, ABD
Ölüm	6 Haziran 1976 (83 yaşında) Londra yakınları, İngiltere
Meslek	iş insanı
Özvarlık	Öldüğünde 2 Milyar Dolar[1]
Evlilik	Jeanette Demont, Allene Ashby, Adolphine Helmle, Ann Rork, Louise Dudley Lynch
Çocuk(lar)	II. George Franklin Getty, Jean Ronald Getty, John Paul Getty, Jr., Gordon Peter Getty, Timothy Ware Getty
Ebeveyn(ler)	George Franklin Getty ve Sarah Catherine McPherson Risher

Antika sanat eserleri koleksiyoncusu olan iş insanı, Los Angeles'ta kurduğu J. Paul Getty Müzesi'nde koleksiyonunu sergiye sundu. Ölümünden sonra yapılan hesaplamada ise müzedeki eserlerin toplam değerinin 661 Milyon Doların üzerinde olduğu belirtildi.^[4]

Biyografi

Minneapolis, Minnesota'ta George Franklin Getty adlı avukat ve petrol şirketi sahibinin oğlu olarak dünyaya gelen Getty, Oxford Üniversitesi'nde ekonomi ve siyaset bilimi eğitimi aldı. 1914'te tahsilini tamamladıktan sonra ABD'ye dönen Getty, tahsilini sürdürdüğü sırada yazları babasının Oklahoma'daki petrol sahasında tatilini geçirirdi. Kendi petrol tesisini Tulsa'da kuran Getty, Haziran 1916'da ilk milyon dolarını kazandı. Oklahoma'daki henüz işlenmemiş alanlarda kendi açtığı petrol kuyularıyla servetini büyüten genç girişimci, babasının aksine modern jeolojik bilgilerden yararlandı. Ancak, 1917'de kısa süreliğine işleri bir kenara bırakıp Los Angeles'ta eğlence peşinde koşsa da işine tekrar geri döndü. Getty, bu hareketi dolayısıyla babasının saygısını kaybetti. 1930'lardaki ölümüne kadar oğlu Jean Paul Getty'nin aile şirketini batıracağına inanan babası bu fikrini oğluna iletmiştir.

1920'li yıllarda giderek şirketlerinin yönetimini üstlenen Getty, başarılı sondajlarıyla kazancını giderek artırdı. Bu süreçte sık sık boşanıp 5 kez evlilik yaptı. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı sırasında kaynaklarına yatırım yaparak krizi fırsata çeviren Getty, başka petrol şirketlerini de satın alarak Pasifik Batı Petrolleri Şirketi'nin sahibi oldu. ABD'deki ekonomik temelini genişleten Getty, II. Dünya Savaşı sonrasında Arap petrol piyasasına da el attı ve bu alanda başarılı oldu. 1949 yılının başlarında İbni Suud ile 60 yıllık bir petrol antlaşması imzaladı. Bu antlaşmaya göre, 9.5 Milyon Doları nakit olarak ödemek suretiyle toplamda 12.5 Milyon Dolar verecek olan Getty, Suudi Arabistan ile Kuveyt sınırında bulunan verimli arazilerin petrol varlığının %50'sine sahip oldu. Bölgeye 18 Milyon Dolar daha yatırım yapma riskine giren Getty, servetini sürekli katlayarak dünyanın sayılı petrol zenginleri arasına girdi. 60 yıl boyunca yılda yaklaşık 16,000,000 varil (2,500,000 m³) petrol üretti. Getty'nin şirketi de bu vurgun sayesinde sektörün önde gelen işletmeleri arasına girdi. Genişlemeyi sürdüren Getty, tanker filoları satın alarak petrolün işlenmesinden kazanç sağlayabilmek için petrol rafinerileri inşa ettirdi.

1953'te Malibu, Kaliforniya'da kendi soyadını verdiği bir müze kuran Getty, burada değerli antika parçaların ve nadir elyazmalarının yanı sıra 19. yüzyılın önemli ressamlarına ait tabloları da izleyicilerin beğenisine sundu. 1950'lerden itibaren İngiltere'ye yerleşen Getty, ölümüne kadar orada yaşadı. 1967'de tüm petrol şirketlerini Getty Oil adı altında birleştiren milyarder, dünyanın sayılı zenginleri arasında kabul edilmekteydi. 1970'li yılların başında servetinin zirvesinde olan Getty, 1973 Petrol Krizi'nin patlak vermesiyle kâr oranı düşse de servetinde herhangi bir eksilme olmadı. Kendi yaşam öyküsünü How to Be Rich adlı kitabında anlatan Getty, 6 Temmuz 1976'da kalp yetmezliğinden ötürü 83 yaşındayken öldü.

Evlilikleri, boşanmaları ve çocukları

Getty toplamda beş kez evlendi ve boşandı. Dört eşinden toplamda beş çocuğu oldu:^[4][6]

1. Jeanette Demont (1923'te evlendi – 1926'da boşandı); tek oğul II. George Franklin Getty (1924–1973)
2. Allene Ashby (1926'da evlendi – 1928'da boşandı) çocuksuz^[7]
3. Adolphine Helmle (1928'de evlendi – 1932'da boşandı); tek oğul Jean Ronald Getty (d. 1929)
4. Ann Rork (1932'de evlendi – 1936'da boşandı); iki oğul John Paul Getty, Jr. (1932–2003) ve Gordon Peter Getty (d. 1933)
5. Louise Dudley Lynch (1939'da evlendi – 1958'de boşandı); tek oğul Timothy Ware Getty (1946–1958)

Torunun kaçırılma olayı

10 Temmuz 1973'te J. Paul Getty'nin torunu III. Jean Paul Getty'nin Roma'dayken kaçırılması gazete manşetlerine yansıdı. Kaçıranlar çocuğu sağ salim teslim etmek için 17 Milyon Dolar fidye istediler. Cimriliğiliyle ünlenen J. Paul Getty, oğlu John Paul Getty, Jr.'ın baskılarına rağmen kaçırmanın gerçek olmadığını ifade ederek para ödemeyi reddetti.^[8] Kasım 1973'te bir günlük gazeteye üzerinde Getty'nin torununa ait olduğu zarf içinde kesik bir kulak bırakılmasına rağmen istenen parayı çok bulan Getty, fidyeyi ödemeye yanaşmadı. Bunun üzerine fidyeciler parayı son teklif olarak 3 Milyon Dolara indirdiler. Ancak bu fiyatı da çok bulan Getty, 2.2 Milyon Dolardan fazla ödemeyeceğini belirtti.^[8] Oğlunun baskıları sonucu 800,000 Doları oğluna %4 faizle borç verdi. Torun Getty, fidyenin ödenmesinden sonra babasına kavuştuktan sonra teşekkür etmek için dedesini aradı ancak dede Getty, telefona çıkmayı reddetti.^[9] İtalya'da kaçırma olayıyla ilgili 9 kişi tutuklansa da, bunlardan sadece 2 tanesi mahkûm edildi. Torun Getty ise kaçırılma olayından sonra 5 Şubat 2011'deki ölümüne dek psikolojik sorunlar yaşadı.^[10]

Yayımlanan çalışmaları

• Getty, J. Paul. The history of the bigger oil business of George F.S. F. and J. Paul Getty from 1903 to 1939. Los Angeles?, 1941.
• Getty, J. Paul. Europe in the eighteenth century. [Santa Monica, Calif.]: privately printed, 1949.
• Le Vane, Ethel, and J. Paul Getty. Collector's choice: the chronicle of an artistic odyssey through Europe. London: W.H. Allen, 1955.
• Getty, J. Paul. My life and fortunes. New York: Duell, Sloan & Pearce, 1963.
• Getty, J. Paul. The joys of collecting. New York: Hawthorn Books, 1965.
• Getty, J. Paul. How to be rich. Chicago: Playboy Press, 1965.
• Getty, J. Paul. The golden age. New York: Trident Press, 1968.
• Getty, J. Paul. How to be a successful executive. Chicago: Playboy Press, 1971.
• Getty, J. Paul. As I see it: the autobiography of J. Paul Getty. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, 1976. ISBN 0-13-049593-X

Konuyla ilgili yayınlar

• Hewins, Ralph. The richest American: J. Paul Getty. New York: Dutton, 1960.
• Lund, Robina. The Getty I knew. Kansas City: Sheed Andrews and McMeel, 1977. ISBN 0-8362-6601-3.
• Miller, Russell. The house of Getty. New York: Henry Holt, 1985. ISBN 0-8050-0023-2.
• de Chair, Somerset Struben. Getty on Getty: a man in a billion. London: Cassell, 1989. ISBN 0-304-31807-8.
• Pearson, John. Painfully rich: J. Paul Getty and his heirs. London: Macmillan, 1995. ISBN 0-333-59033-3.

Kaynakça

1. Klepper, Michael; Gunther, Michael (1996), The Wealthy 100: From Benjamin Franklin to Bill Gates—A Ranking of the Richest Americans, Past and Present, Secaucus, New Jersey: Carol Publishing Group, s. xiii, ISBN 978-0-8065-1800-8, OCLC 33818143
2. Whitman, Alden. J. Paul Getty dead at 83; amassed billions from oil. 13 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. New York Times, June 6, 1976. Retrieved September 6, 2008.
3. List of 76 said to hold above 75 millions. New York Times, October 28, 1957.
4. Lenzner, Robert. The great Getty: the life and loves of J. Paul Getty, richest man in the world. New York: Crown Publishers, 1985. ISBN 0-517-56222-7
5. Klepper, Michael M., and Robert E. Gunther. (1996). The wealthy 100: from Benjamin Franklin to Bill Gates-- a ranking of the richest Americans, past and present. Secaucus, N.J.: Carol Publishing Group. ISBN 0-8065-1800-6.KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
6. Vallely, Paul. Don't keep it in the family. 26 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Independent (London), July 19, 2007. Retrieved September 6, 2008.
7. Getty, Jean Paul (1976). As I see it: the autobiography of J. Paul Getty. Getty Publications. s. 91. 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2011.
8. Sir Paul Getty (obituary). 26 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Telegraph, April 17, 2003.
9. Weber, Bruce (7 Şubat 2011). "J. Paul Getty III, 54, Dies; Had Ear Cut Off by Captors". The New York Times. 25 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2012.
10. J. Paul Getty III, 54, Dies; Had Ear Cut Off by Captors 20 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The New York Times, 7 Şubat 2011.

Dış bağlantılar

• J. Paul Getty Diaries, 1938-1946, 1948-1976. The Getty Research Institute. Los Angeles, California.
• Guide to the J. Paul Getty Family Collected Papers, 1880s-1989.25 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Getty Research Institute. Los Angeles, California. Collection primarily contains letters, photographs, financial records, legal documents, and publications created or collected by J. Paul Getty and his parents, George F. Getty I and Sarah C. Getty.
• J. Paul Getty Trust28 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• J. Paul Getty Museum9 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Insecula biography28 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Wiki-Genealogy
• Getty's How To Be Rich: A commentary by Tom Butler-Bowdon12 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Find a Grave'de Jean Paul Getty
• Encyclopedia of Oklahoma History and Culture - Getty, J. Paul