Hipatia

Hypatia (Yunanca: Υπατία; 370–415) Yunan filozof, matematikçi ve astronomdur. İskenderiye Kütüphanesi'nde felsefe, matematik ve astronomi üzerine dersler vermiştir. Yeni Platonculuk öğretisine bağlı olan Hypatia, Atina Akademisi'nin Eudoxus'ün başını çektiği Matematik geleneğine üye idi. Hypatia doğayı; mantık, matematik ve deney ile açıklamaya çalıştı.

Hypatia
Hypatia
Doğum	370[1] İskenderiye, Mısır
Ölüm	415[1] İskenderiye, Mısır
Ölüm sebebi	Linç
Milliyet	Yunan
Kariyeri
Dalı	Felsefe, Matematik, Astronomi
Etkilendikleri	Platon, Plotinus, Aristo, İskenderiyeli Theon (babası) ve Eudoxus
Etkiledikleri	Synesius

Hypatia, günümüze kadar ulaşmış olan sayılı kaynaktan biri olan Yunan tarihçi Socrates Scholasticus'un "Historia Ecclesiastica" adlı eserine göre; İskenderiye'nin en önemli iki figürü olan, İskenderiye Valisi Orestes ile İskenderiye piskoposu Cyril arasında anlaşmazlıklara sebebiyet verdiği ve politik işlere karıştığı gerekçesi ile 415 yılında kıptî Hristiyan bir çete tarafından taşlanarak öldürülmüştür.

Hypatia'nın devrin en güzel kadınlarından biri olduğu ve Vali Orestes'in bizzat Hypatia'dan ders aldığı sıralarda Hypatia'ya âşık olduğu bilinmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]} Anlaşmazlıklara ise Vali Orestes'in İskenderiye'de Piskopos Cyril'in kışkırtmaları ile Hypatia'ya karşı hızla büyüyen nefretin önüne geçmeye çalışması olmuştur. Hypatia, İskenderiye'ye Hristiyanlığın hakim olduğu son yıllarında Piskopos Cyril, Hypatia'yı hedef göstererek İncil'den yaptığı alıntılar ile halkı kışkırtmış ve Hypatia, halk tarafından "dinsiz" ve "şeytan" olarak nitelendirilmiştir. Kısa bir süre içerisinde de Kıptî bir Hristiyan çetesi tarafından taşlanarak öldürülmüştür.

Eserlerinden günümüze ulaşabileni yoktur; fakat Sinesius ile yazıştığı mektupların bir bölümü mevcuttur.

Yaşamı

Bir matematikçi, astronom ve filozof olan Hypatia, dönemin ünlü matematikçisi olan Theon'un kızıydı. Hypatia'nın annesi hakkında günümüze herhangi bir kaynak ulaşmamıştır. Hypatia ilk eğitimini babasından almıştır. Ardından Atina'da ve Roma'da eğitimine devam etmiştir. Eğitimini aldıktan sonra 400 yılında memleketine geri dönmüştü ve İskenderiye Kütüphanesi'ndeki Platon Okulu'nda dersler vermeye başladı. Hypatia bu okulda, içerisinde Hristiyanlık, Paganizm ve Musevilik gibi birçok inanca sahip öğrencisine Platon ve Aristo'nun öğretilerini kazandırdı. Bu öğrencileri arasında ileride İskenderiye valisi olacak olan Orestes ve Ptolemais'in piskoposu olacak olan Synesius da vardı.

Hypatia, Alfred Seifert

Günümüze ulaşabilmiş 5. yy'dan kalma kaynaklar^{[kaynak belirtilmeli]} Hypatia'yı; Platon, Aristo ve Plotinus'un felsefelerinin öğreticisi olarak tanımlar. Fakat Kıptî Nikiû piskoposu İoannis'in yazdığı 7. yy'dan kalan "Vakainame" adlı eserde Hypatia için şunlar söylenmiştir: "Hypatia helenistik bir pagan idi. Her zaman büyüye, usturlaba ve müzik enstrümanlarına bağlı kalmıştı. Ayrıca insanları şeytanî hileler ile kandırmıştı." Fakat bütün Hristiyanlar, Nikiû piskoposu İoannis veya Hypatia'yı öldüren çete gibi Hypatia'ya karşı düşman değildiler. Hatta bazı Hristiyanlar Hypatia'yı, erdem ve iffetin sembolü saymıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Ölümü

Hypatia'yı ölene kadar savunmuş olan İskenderiye Valisi Orestes ile Hypatia'yı "dinsizlik" ve "şeytanlık" ile suçlayan İskenderiye piskoposu Cyril arasındaki kavga şehir çapında bir provokasyona dönüşür ve olaylar Hypatia'nın 415'te taşlanarak ve derisinin yüzülmesiyle öldürülmesine kadar varır.

Hypatia öldürülmeye götürülürken, Louis Figuier (1866)

Hypatia öldürülürken, Charles William Mitchell

Hypatia'nın ölümü hakkında bugün en güvenilir kaynak, bir Hristiyan olan Socrates Scholasticus'un 439'da yazmayı tamamladığı "Historia Ecclesiastica" adlı yapıtıdır. Bu yapıta göre olaylar Socrates Scholasticus'un anlatımı ile şöyle gelişir:

...Hypatia'nın sık sık Vali Orestus ile görüşmesi Hristiyanların hoşuna gitmiyordu. Hypatia'nın, Vali Orestus ile Piskopos Cyril'in uzlaşmasını engellemeye çalıştığı düşünülüyordu. Böyle düşünen bir grup bağnaz, Peter adındaki çete liderleri ile birlikte Hypatia'nın evinin önünde pusuya yattılar ve onu beklemeye başladılar. Hypatia eve geldiğinde ise onu kaçırıp Caesareum adındaki bir kiliseye götürdükten sonra tamamen soydular. Ardından onu taşlayarak öldürdüler. Daha sonra Hypatia'nın parçalanmış bedenini alıp Cinaron adındaki bir yerde yaktılar.

— Socrates Scholasticus, Ecclesiastical History

Çalışmaları

• Aritmetik üzerine 13 ciltlik bir yorum.
• Apollonius'un Konik'leri üzerine yorum.
• Ptolemy'nin "Almagest"i üzerine düzenleme.
• Babası Theon'un yazdığı "Öklid'in Elementleri" adlı eser üzerine düzenleme.
• "The Astronomical Canon" (Astronominin Kanunları) adlı kitabı.

Hypatia'nın bilime katkıları; gök cisimlerinin sınıflandırılmasında, hidrometrenin bulunmasında, sıvıların yoğunluk derecesinin belirlenmesinde ve daha birçok konuda etkili olmuştur.

Kültürel mirası

• 1847 Yılında Fransız şair Charles Marie René Leconte de Liste kendisi hakkında Hypatie10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve Hypatie et Cyrille10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1857) adlı eserler verdi. Liste, Hypatia'yı eserlerinde "savunmasız ve güzel" olarak betimledi.
• 1853 yılında İngiliz yazar Charles Kingsley Hypatia'ya atfen, "Hypatia - or New Foes with an Old Face" adlı romanını yayınladı. Kingsley romanında Hypatia'yı "kendini beğenmiş ve erotik bir kahraman" olarak tasvir etti.
• 1884 yılında keşfedilen bir asteroide Hypatia'ya atfen, "238 Hypatia" adı verildi.
• 2 Ocak 1893'te "Hypatia" adlı bir oyun sahnelendi. Haymarket Tiyatrosu, Londra.
• 2009 yılında Hypatia'nın hayatını konu alan "Agora" adlı film çekildi.
• 2018'de ilk baskısı yapılan Azra Kohen'e ait olan "AEDEN" adlı kitap yazarı tarafından Hypatia'ya ithaf edildi.

Kaynakça

Özel

1. "Hypatia" (İngilizce). Wichita State University. 23 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2013.

Genel

• Rullmann, Marit (1996). Kadın Filozoflar: Antikçağ'dan Aydınlanmaya Kadar. Tomris Mengüşoğlu (çev.). İstanbul: Kabalcı. ss. 66-70. ISBN 975-7942-50-2.