He Jiankui

He Jiankui ([xɤ̂ tɕjɛ̂nkʰwěi]; Çince: 贺建奎; doğumu: 1984), Çinli biyofizikçidir. Çin'in Shenzhen şehrinde bulunan Güney Bilim ve Teknoloji Üniversitesinin Biyoloji bölümünde doçent olarak görev yapmıştır.^[1]

He Jiankui
Doğum	1984 Xinhua, Loudi, Hunan
Etnik köken	Çin
Vatandaşlık	Çin
Eğitim	Çin Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Rice Üniversitesi
Kariyeri
Dalı	Biyofizik
Çalıştığı kurumlar	Stanford University Güney Bilim ve Teknoloji Üniversitesi
Doktora danışmanı	Michael W. Deem

Eğitimi

Doktorasını 2011 yılında Rice Üniversitesi'nde Michael W. Deem danışmanlığında hazırladığı "Spontaneous Emergence of Hierarchy in Biological Systems" isimli teziyle tamamlamıştır.^[2] Doktora sonrası çalışmalarını Stanford Üniversitesi'nde Stephen Quake'in akademik danışmanlığında yapmış, CRISPR gen düzenleme teknolojisini bu laboratuvarda öğrenmiştir.^[3]

Tanınma nedeni

26 Kasım 2018 tarihinde YouTube'da The He Lab 28 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. kanalından paylaştığı video serisi ile araştırma ekibinin CRISPR-Cas9 teknolojisini insan embriyosunda kullanmasıyla insanlık tarihinin ilk genetik tasarımlı bebeklerinin dünyaya gelmesine katkıda bulunduğunu açıklamıştır.^[4][5] HIV'yi hücre içerisine almakla görevli CCR5 yüzey reseptörünü, CRISPR-CAS9 teknolojisi ile insan embriyolarında işlevsiz hâle getirdiğini ifade etmiş; bu sayede HIV pozitif bir erkeğin HIV'e dirençli Lulu ve Nana isminde ikiz bebeklere sahip olduğunu iddia etmiştir.^[4][6]

Deney verilerini 27-29 Kasım 2018 tarihleri arasında Hong Kong'da ikincisi düzenlenen Uluslararası İnsan Genomu Düzenleme Zirvesi'nde de sunan araştırmacı etik tartışmaların odağı haline gelmiştir.^[4][6][7] Zirvede bulunan Nobel Fizyoloji veya Tıp ödülü sahibi David Baltimore ve CRISPR-Cas9 teknolojisinin muciti Nobel Kimya ödüllü Jennifer Doudna’nın da aralarında bulunduğu birçok araştırmacıdan büyük tepki toplamıştır.^[4][6] Kamuoyunda yarattığı infial ile Time dergisinin her yıl yayımladığı dünyadaki en etkili 100 kişi listesinde yer almıştır.^[8]

Hapis cezası

29 Kasım 2018'de Çinli yetkililer, Çin yasalarını ihlal ettiği gerekçesiyle He Jiankui'nin tüm araştırma faaliyetlerini askıya almıştır.^[9] Çin’deki yetkili makamlar tarafından açılan soruşturma sonucunda, He Jiankui 30 Aralık 2019 tarihinde üç yıl hapse mahkum edilerek $430.000 para cezasına çarptırılmıştır.^[10]

Hapis cezası sonrası olanlar

2022 yılında hapis cezası sona eren He Jiankui, 24 Kasım 2022'de Twitter hesabından 21 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. yaptığı paylaşımla Pekin'de nadir görülen genetik hastalıklar için gen tedavisi üzerine bilimsel araştırmalar yapmayı planladığı yeni bir laboratuvarın kurulduğunu ilan etmiştir.^[11] Twitter hesabında yeni araştırma merkezine ait fotoğraflar da paylaşan eski doçent, "Yeni laboratuvar hastalara karşılanabilir gen terapisi, yani 100.000 yuan'dan [13.884 $] daha düşük bir tedavi sunmayı hedeflemektedir. Batı ülkelerinde gen tedavisi genellikle milyonlarca dolara mal oluyor ve bu da birçok ailenin hastalık nedeniyle yoksulluğa düşmesine neden oluyor. Hayırseverlerin de desteğiyle 2-3 yıl içinde 3-5 genetik hastalığı yenerek nadir hastalığa sahip ailelerin faydalanmasını sağlayacağız."^[12] açıklamasında bulunmuştur.

Kaynakça

1. Greely, Henry T. (Ekim 2019). "CRISPR'd babies: human germline genome editing in the 'He Jiankui affair'". Journal of Law and the Biosciences. 6 (1): 111-183. doi:10.1093/jlb/lsz010. ISSN 2053-9711. PMC 6813942 $2. PMID 31666967.
2. He, Jiankui (2011). Spontaneous Emergence of Hierarchy in Biological Systems (Thesis tez). Rice University. 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2021.
3. Isaacson, Walter (2021). The code breaker : Jennifer Doudna, gene editing, and the future of the human race. First Simon & Schuster hardcover edition. New York. ISBN 978-1-9821-1585-2. OCLC 1187220557.
4. Bulduk, Bengisu Kevser; Şahinoğlu, Serap (2021). "Dünyanın Genomu Düzenlenmiş İlk Bebekleri Vakasına Yapılan Etik Değerlendirmeler Üzerine Bir İnceleme". Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi. 29 (1): 38-47. doi:10.5336/mdethic.2020-74194. ISSN 1303-4332. 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2021.
5. "The He Lab - YouTube". www.youtube.com. 26 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2021.
6. "He Jiankui: The 100 Most Influential People of 2019". TIME (İngilizce). 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2021.
7. Krimsky, Sheldon (Ocak 2019). "Ten ways in which He Jiankui violated ethics". Nature Biotechnology. 37 (1): 19-20. doi:10.1038/nbt.4337. ISSN 1087-0156.
8. "He Jiankui: The 100 Most Influential People of 2019". TIME (İngilizce). 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2021.
9. CNN, Steven Jiang, Helen Regan and Joshua Berlinger. "China suspends scientists who claim to have produced gene-edited babies". CNN. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2021.
10. Cyranoski, David (3 Ocak 2020). "What CRISPR-baby prison sentences mean for research". Nature (İngilizce). 577 (7789): 154-155. doi:10.1038/d41586-020-00001-y. 17 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2021.
11. Pandaily (28 Kasım 2022). "Chinese Gene-Editing Scientist He Jiankui Sets Up Beijing Lab Following Prison Release". Pandaily (İngilizce). 28 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2023.
12. "https://twitter.com/jiankui_he/status/1597873690360053760". Twitter. 13 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2023. |başlık= dış bağlantı (yardım)