Hasan Rıza Paşa (1871-1913)

Hasan Rıza Paşa (1871, Tosya - 30 Ocak 1913, İşkodra), Türk asker.

Hasan Rıza Paşa
Doğum	1871 Tosya, Kastamonu
Ölüm	30 Ocak 1913 (42 yaşında) İşkodra
Bağlılığı	Osmanlı İmparatorluğu
Branşı	Osmanlı ordusu
Hizmet yılları	1889-1913
Rütbesi	Mirliva
Komutası	Harp Akademileri Tabiye Uygulaması Vazifeleri Öğretmeni, Yüksek Askeri Teftiş Kurulu Üyesi, 20. Nizamiye Tümeni, 2. Ordu Kurmay Başkanı, Genelkurmay 3. Şube, 6. Ordu Kurmay Başkanı, 4. Ordu Kurmay Başkanı, Batı Ordusu Kurmay Başkanı, Müstakil 24. İşkodra Nizamiye Tümeni, İşkodra Valisi
Çatışma/savaşları	1897 Osmanlı-Yunan Savaşı Balkan Savaşları

Hayatı

Gençlik ve Eğitim Yılları

Babası Bağdat ve Kastamonu valilikleri yapmış olan Namık Paşa'dır. İlkokulu muhtemelen İstanbul'da bitirdi. Daha sonra sırasıyla Beşiktaş Askeri Rüştiyesi'ni ve Bursa Askeri İdadisi'ni bitirdi (37. sınıf 1886 - 5 Haziran 1889). 1889 yılında girdiği Mekteb-i Harbiye'den 1892 yılında mezun oldu. 1895 yılında kurmay yüzbaşı olarak orduya katıldı.

Tophane ve Okullar Nazırı Müşir Mustafa Zeki Paşa'nın kızı Ayşe Saibe Hanımefendi ile evlendi ve bu evlilikten dört çocuğu oldu.

Mekteb-i Erkân-ı Harbiye'den mezun olunca, Kurmay Görevleri Muallimi Mahmud Muhtar Paşa tarafından Muallim Muavini olarak görevlendirildi. 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı'nda isteği üzerine, Alasonya Ordusu'nda kurmaylık görevine atandı ve 7 Ekim 1897 tarihinde kolağası (kıdemli yüzbaşı) rütbesine terfi etti. 21 Ağustos 1898 tarihinde binbaşı ve 18 Nisan 1899 tarihinde Kaymakam rütbesine terfi etti.

Almanya'daki eğitimi ve görevi

Mayıs 1899 tarihinde eğitim için Almanya'ya gitti. O tarihte merkezi Metz Şehri olan ve meşhur General Hezler'in komutası altında bulunan 16. Kolordu'nun piyade alaylarından birine teğmen rütbesiyle katıldı. Bir buçuk sene piyade alayında hizmet ettikten sonra, Alman ordusunda, üsteğmen rütbesine terfi ederek istediği süvari ve topçu alaylarından birine nakil için kendi seçeneği sorulduğunda, yine Metz'teki dragoon süvari alaylarında birine atanmasını istedi ve tekrar Metz'te kaldı. General Hezler'in hayranı idi. Herkes Hezler'in şiddetli disiplininden ve Metz Garnizonu'nun bitmek tükenmek bilmeyen hizmet ve yorgunluğundan adeta kaçarken, o sırf Hezler'den faydalanmak için, Metz'te hizmete talip oldu ve kendisini Almanya'nın her türlü eğlenceli yaşantısından mahrum bırakabildi. Bir yıl burada süvari dragon alayında hizmet ettikten sonra, altı ay yine Metz'de bir tümen kurmaylık görevinde bulundu. Sonra diğer Türk arkadaşlarıyla beraber Berlin'deki Genelkurmay Dairesi'ne nakledildi. Bir sene, Alman Genelkurmayı'nın çeşitli şubelerindeki hizmetleri öğrenmek için çalıştıkları sırada, aynı zamanda Kriegsakademie'de devam etti ve son sınıf kurslarını takip etti. Sene sonunda usulen Harp Akademisi son sınıfının bir buçuk aylık kurmay gezisine ve sınavlarına da katıldı.

Almanya'nın Türing Bölgesi'nde devam eden bu kurmay gezisi ve onu izleyen sınavlar esnasında, Türk ve Alman sınıf arkadaşları arasında üstünlük ve hatta kişilik göstererek özellikle nazarı dikkatini önemli surette çekti. Alman Genelkurmayı'nın, bu Türk subayları hakkında ayrı ayrı verdiği raporda, Hasan Rıza için: Türk Ordusu Büyük Genelkurmayı Başkanlığı'nı hakkıyla idare edebilir denildi.

Türkiye'ye dönmesi ve çeşitli görevleri

Alman Ordusu'ndaki dört yıl hizmetten sonra Türkiye'ye döndü. Almanya'da iken, 11 Aralık 1901 tarihinde Miralay rütbesine terfi etti.

Almanya'dan döndükten sonra, 8 Nisan 1903 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı'nda görevlendirildi. 6 Ağustos 1903 tarihinde Mirliva rütbesine terfi etti ve Paşa oldu. 31 Ocak 1904 tarihinde Genelkurmay görevi ile ilişkisi kesilmeden Harp Akademileri Tabiye Uygulaması vazifeleri öğretmenliğine atandı. 12 Eylül 1904 tarihinde Yüksek Askeri Teftiş Kurulu üyeliğine atandı. 10 Aralık 1906 tarihinde Ferik rütbesine terfi etti.

II. Meşrutiyet'in ilanından sonra, Edirne'deki 2. Ordu komutasındaki 20. Nizamiye Tümen Komutanlığı'na atandı. 26 Eylül 1908 tarihinde 2. Ordu Kurmay Başkanlığı görevine atandı. O tarihte, 2. Ordu Komutanı Nazım Paşa idi.

İttihat ve Terakki Hükûmeti tarafından çıkarılan Tasfiye-i Rüteb Kanunu gereğince 19 Ağustos 1909 tarihinde Kaymakam rütbesine tenzil edildi. 4 Ekim 1909 tarihinde Genelkurmay 3. Şube'de görevlendirildi.

21 Mart 1910 tarihinde tekrar Miralay rütbesine terfi etti ve 6. Ordu Kurmay Başkanlığı'na atandı. 6. Ordu Komutanı Nazım Paşa ile beraber Bağdat'a gitti. 6. Ordu Kurmay Başkanlığı'na devam etmekle beraber, 22 Haziran 1910 tarihinde Bağdat'taki 11. Nizamiye Tümen Komutanlığı'na da atanarak her iki görevi birlikte yürüttü. Kolordu teşkilatının kabulü üzerine 6. Ordu, "4. Ordu Müfettişliği" ismini aldıysa da Kurmay Başkanlığı görevine devam etti.

Daha sonra 4. Ordu Kurmay Başkanlığı'ndan istifa ederek 21 Nisan 1911 tarihinde İstanbul'a döndü. 23 Mayıs 1911 tarihinde, İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Selanik ve İzmir limanlarının tahkimi için kurulan komisyona memur edildi.

İşkodra Komutanlığı ve Valiliği

1911 yılında, Malisor Ayaklanması'nda Batı Ordusu Komutanlığı ile İşkodra'ya giden Birinci Ferik Abdullah Paşa'nın Kurmay Başkanı olarak atandıysa da bu görevden istifa etti. 19 Temmuz 1911 tarihinde, Müstakil 24. İşkodra Nizamiye Tümeni Komutanlığı'na atandı. İşkodra'da görevliyken Karadağ Hükûmeti tarafından birinci dereceden Danilo Nişanı'na layık görüldü. Nişanın kabulü için o zamanın geleneklerine göre, nişanı takmasına dair 16 Mart 1912 tarihinde irade çıktı. İşkodra Valisi Hayri Bey'in görevden alınmasıyla, 27 Mart 1912 tarihinde İşkodra Valiliği'ne tayin edildi.^[1]

I. Balkan Savaşı'nın başlamasıyla İşkodra şehrini Karadağ Ordusu'na karşı savundu. İşkodra Kuşatması'ndaki üstün başarısından dolayı tekrar Mirliva rütbesine terfi ettiğine dair Padişah emri çıktıysa da bu haberi öğrenemeden aynı günün akşamı kuşatmadaki yardımcısı Esad Paşa Toptani'nin azmettirdiği bir suikast sonucu hayatını kaybetti. Şehir savunmasının komutanı olan Esad Toptani, Karadağlılarla anlaşarak şehri teslim etti.

Orta boylu, buğday tenli, geniş omuzlu, sağlam yapılı bir zattı. Çenesi düz, dudakları ince, ağzı geniş, gözleri çekik, sağlığı yerindeydi.

Vefatından sonra

Arnavutlar Hasan Rıza Paşa'yı İşkodra'yı Karadağlılara karşı kahramanca savunmasından ötürü bir kahraman olarak görürler. Arnavutluk'taki bir Türk-Arnavut Okulu'na onun ismi verildi. Ayrıca Ağustos 1996 tarihinde Arnavutluk Cumhurbaşkanı Sali Berisha tarafından İşkodra Kuşatması'ndaki kahramanlığı nedeniyle "Birinci Sınıf Kahramanlık Madalyası" (Arnavutça:  "Trimëri e Klasit të Parë) ile taltif edildi.^[2]

Kaynakça

1. Robert Elsie (2012), A Biographical Dictionary of Albanian History, I. B. Tauris, s. 192, ISBN 978-1780764313
2. Shkodra përkujtoi Hasan Riza Pashën [Shkodra commemorates Hasan Riza Pasha] (Arnavutça), lajmeshqip.com, 18 Mart 2011, 1 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 6 Aralık 2014