Gonio Kalesi

Gonio Kalesi (Gürcüce: გონიოს ციხე / Gonios Tsihe) veya eski adıyla Apsarus veya Apsaros (Antik Yunanca: Ἄψαρος^[1]), Batum'un 15 kilometre güneyinde, Çoruh'un ağzında bulunan Roma dönemi kalesidir. Türkiye Gürcistan sınırının 4 km kuzeyinde konumlanmıştır. Kalenin adı, Kolhis prensesi Medea ve kardeşi Absyrtos'tan bahseden mitle bağlantılıdır.^[2]

Kalenin giriş kapısı.

Kalenin havadan görünümü

Kaleden ilk kez Büyük Plinius'un yazdığı Naturalis Historia adlı eserde bahsedilmiştir.^[3] Appianus'un MS 2. yüzyılda yazdığı Mithridatis Savaşları kitabında kalenin antik Yunanca adına atıfta bulunulmuştur.^[4] Kale, aynı yüzyılda küçük bir Roma kenti haline dönüşmüştür. Kent, tiyatrosu ve hipodromu ile bilinmekteydi. Prokopius, 6. yüzyılda kalenin kalıntılarının, kalenin eskiden önemli bir yer olduğunu kanıtladığını yazmıştır.^[5] Daha sonra Bizans egemenliği altında kalan kale 1547 yılında Osmanlılar'ın eline geçmiştir. Evliya Çelebi'ye göre, Kazaklar 70 şaykadan oluşan kuvvetleriyle 1647'de kaleyi ele geçirmiş, ama Tortum Beyi Gazi Sidi Ahmed Bey 3.000 Megrel ve 1.000 Türkten oluşan ordusuyla kısa sürede kaleyi yeniden Osmanlı topraklarına bağlamıştır.^[6][7]

Gonio Kalesi, 17. yüzyıl, Don Cristoforo De Castelli'nin çizimi

İtalyan misyoner Don Cristoforo De Castelli, 1627-1654 arasında Gürcistan'da bulunduğu sırdada Gonio Kalesi'ni de ziyaret etmiş, Osmanlı döneminde kalenin köle ticaretinin yapıldığı yerlerden biri olduğunu yazmıştır. Castelli, kalede Gürcülerin, Abhazların ve başka uluslardan insanların kitleler halinde satıldığını belirtmiş, çocukların da keçiler gibi satıldığını ifade etmiştir.^[8]

Gonio Kalesi, 1878 tarihli Ayastefanos Antlaşması'yla Acara bölgesiyle birlikte, o tarihlerde Rus İmparatorluğu'nun bir parçası olan Gürcistan'a katılmıştır. On İki Havari'den biri olan Aziz Matthias'ın mezarının Gonio Kalesi'nde olduğuna inanılır. Bundan dolayı Gürcistan hükûmeti mezarların çevresinin kazılmasını yasaklamıştır. Ancak kalede, özellikle Roma dönemine odaklanan arkeolojik kazılar sürmektedir.

Kaynakça

1. Stephanus of Byzantium, Ethnica, §A153.14
2. Stephanos Byzantinos. Ethnica. s.v. Ἀψυρτίδες.]
3. Plinius. Naturalis Historia. 6.4.
4. App. Mithr. 15.101.
5. Prokopius, Bell. Goth. 4.2.
6. Çelebi, Evliya (1834). Hammer-Purgstall, Joseph von (Ed.). Narrative of travels in Europe, Asia, and Africa, in the Seventeenth Century, vol. 2. Londra: Oriental Translation Fund of Great Britain and Ireland. ss. 191-196.
7. Tivadze, Tamar (1977). "კაზაკების მიერ გონიოს ციხის აღების საკითხისათვის" [For the Cossack capture of Gonio Fortress]. Matsne (Gürcüce). 1: 76-83.
8. "Don Cristoforo de Castelli, Gürcistan Üzerine Bilgiler ve Albüm (Relazione e album dei schizzi sulla Georgia del secolo XVII / ცნობები და ალბომი საქართველოს შესახებ), Tiflis, 1976, s. 171". 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2024.