Alevi Devleti
Fransız Suriye Mandası'ndaki eski devlet Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Alevi Devleti[1][2] (Arapça: دولة جبل العلويين, Dawlat Jabal al-‘Alawiyyīn; Fransızca: État des Alaouites) veya Nusayri Devleti[3][4], 1922'ye kadar Alevi Bölgesi olarak adlandırıldı (Fransızca: territoire des Alaouites), başlangıcından 1922'de Suriye Federasyonu'na entegrasyonuna kadar yerel olarak baskın olan Arap Alevilerinden oluşan, I. Dünya Savaşı'ndan sonra günümüz Suriye'sinin kıyısında bir Fransız manda bölgesiydi.[5] Milletler Cemiyeti Fransız Mandası 1920'den 1946'ya kadar sürdü.[6]
| 1920-1936 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
 Lazkiye Mandası'nda Alevi Devleti (mor) | |||||||||||||
| Tür | 1920-1922 Fransız Suriye ve Lübnan Mandası tarafından yönetilen bölge 1922-1924 Suriye Federasyonu devleti (Fransız Suriye ve Lübnan Mandası tarafından yönetiliyordu) 1925-1936 Fransız Suriye ve Lübnan Mandası tarafından yönetilen devlet | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Fransızca Arapça | ||||||||||||
| Tarihî dönem | İki savaş arası dönem | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| Günümüzdeki durumu | Suriye | ||||||||||||
"Alevi" ifadesinin, "Nusayri" yerine kullanılması, Fransızlar tarafından, Arap Alevi inancı göz önünde tutularak, erken manda döneminde savunuldu. 1920'de, Fransızların adını verdiği "Alevi Bölgesi", büyük bir Arap Alevi nüfusuna ev sahipliği yapıyordu.[7]
Bölge; ağırlıklı olarak kırsal, heterojen bir nüfusa ev sahipliği yapan kıyı ve dağlık bir bölgedir. Fransız Mandası döneminde bu devletin kurulmasının bu bölgenin dağlık oluşu ve bu kırsal alanlarında yaşayan Alevilerin şehirleşmiş Sünni'lerden farklı görülmesi ve Alevilerin Sünni baskısından korunmak istenmesidir ancak bu özellikle büyük şehirlerde tam olarak sağlanamamıştır, örnek olarak liman kenti Lazkiye'nin toprak sahibi aileleri ve nüfusunun yüzde 80'inin Alevi Bölgesi kurulmadan önce Sünni Müslüman olduğu tahmin edilir. Lazkiye'nin Sünni popülasyonu ancak Alevi Bölgesi kurulmasından, kırsal alanda yaşayan Alevi'lerin şehirlere, özellikle Lazkiye'ye, Sünniler için çalışmaya gelmesi ve Hafız Esad'ın politikalarının da sonucu olarak iç savaştan önce azınlık seviyesine düşmüştür ve Suriye İç Savaşı öncesi tahminlere göre şehrin yüzde 50'si Alevi olmuştur. Devletin genel nüfusunun yüzde 70'i Alevilerden oluşuyordu.[8] Alevi bölgesinin kırsal alanlarının yüzde 62'si Alevilerden oluşuyordu.
Alevi Devleti, güneyde Büyük Lübnan ile sınır komşusudur; kuzey sınırı, Alevilerin nüfusun büyük bir bölümünü oluşturduğu İskenderun Sancağı ile idi. Batıda Akdeniz vardı. Suriye ile doğu sınırı kabaca El Aleviye Dağları ve Asi Nehri boyunca kuzeyden güneye uzanıyordu. Modern Lazkiye ve Tartus Valilikleri kabaca Alevi Devletini kapsar. Her ikisi de günümüzde çoğunluk Alevi nüfusa sahiptir. Günümüz es-Sukaylabiye, Masyaf, Talkaleh ve Cisr eş-Şuğur ilçelerinin bazı bölümleri de devlete aitti.
1918-1920
I. Dünya Savaşı'nın sonunda Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşü (30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi ile) dağılmakta olan imparatorluğun vilayetlerinin kontrolü için bir mücadeleye yol açtı. 1918 yılı itibarıyla Fransa, Emir I. Faysal önderliğinde Lübnan ve Suriye'yi işgal etti.[7] 1920 yılına gelindiğinde, bölgede artan Fransız karşıtlığı, 7 Mart 1920'de Kral I. Faysal'ın[9] yönetiminde Suriye Arap Krallığı'nın kurulmasına yol açtı. Suriye Arap Krallığı, Fransız protestolarına rağmen başlangıçta İngilizler tarafından desteklendi.[6] İngilizler desteği geri çektiler ve 5 Mayıs 1920'de İtilaf Yüksek Konseyi, Fransız Cumhuriyeti'ne[9] "Suriye ve Lübnan" için resmi dilleri Fransızca ve Arapça olan bir manda yayınladı. General Gouraud, Suriye toprakları yüksek komiserliği ve Fransız kuvvetlerinin başkomutanlığına atandı.[9]
Lübnan'ın nüfusu Fransız yanlısıydı; Suriye'ninki pan-Arap milliyetçi bir eğilimle Fransız karşıtıydı.[9] Fransızlar, mandanın Suriye özyönetimi ile "tutarsız" olmadığında ısrar etti. Kral Faysal'ın Temmuz 1920'de (Fransa'nın baskısı altında) ülkeyi terk etmesi[9] ve İngiltere'nin Fransa'nın iddiaları karşısında yönetimine verdiği desteği çekmesi üzerine Suriyeliler mandayı kabul etmek zorunda kaldılar.[6]
1920-22
O sırada Fransızlar, Suriye'nin birleşmesi için yerlilerin haykırışlarını reddetmişti.[9] Eylül 1920'nin başlarında Fransızlar, demografik bölgelere yerel özerklik vermek için heterojen nüfusa dayalı olarak manda topraklarını böldü.[9] Bazıları, Fransızların kasıtlı olarak nüfusu bölmek için hareket ettiğini ve "milliyetçi ajitasyonun kentsel bulaşmasının" yayılmasını sınırladığını iddia ediyor.[kaynak belirtilmeli][6] 2 Eylül 1920'de kıyı ve dağlık bölgede Alevi köylerinden oluşan bir "Aleviler Bölgesi" oluşturuldu. Fransızlar bu ayrılığı, dağlıların çevredeki Sünni nüfustan dini açıdan farklı olan "geri kalmışlıklarını" öne sürerek haklı çıkardılar. Bölünme, Alevi halkını daha güçlü çoğunluklardan korumayı amaçlıyordu.[9]
I. Faysal'ın yönetiminin görece bağımsızlığından sonra, Fransız sömürgeciliği hoş karşılanmıyordu.[6] Bölünmelerin, Müslüman çoğunluk yerine Hristiyan bir azınlığın çıkarlarına hizmet ettiği, sömürge yönetimini desteklediği ve muhalefeti bastırdığı düşünülüyordu.[6]
Salih el-Ali, kıyı kenti Lazkiye'nin doğusundaki Alevi bölgesinde 1919 Alevi İsyanı'na önderlik etti.[6] Ali, öncelikle Alevi bölgelerini dış müdahalelerden korumakla ilgileniyordu. İsyanları milliyetçi hareket tarafından motive edilmedi; bununla birlikte, daha fazla Alevi özerkliği için onunla özdeşleştiler.[7] İsyancılar, Ekim 1921'de iki yıl boyunca Fransız karakollarına baskın düzenledikten sonra Fransız kuvvetlerine teslim oldular.[7]
1923-24
1922'de Fransız yönetimi, Halep, Şam ve Alevi Bölgesi devletlerini temsil eden konseylerden oluşan seçilmiş bir hükûmet kurdu.[7] Haziran 1923'te General Maxime Weygand başkanlığındaki Fransız yönetimi, devletlerin kendi temsilci konseylerini seçmelerine izin verdi. Fransız yetkililer ve milliyetçiler arasında bir yarışma olan ön seçim, Suriyeliler tarafından hileli olarak kabul edildi (çoğu 26 Ekim seçimlerini boykot etti). Milliyetçi eğilimlerden yalıtılan Alevi Devleti, ön seçimlerde yüzde 77'lik bir katılımın ardından 12 kişilik konseyine 10 Fransız yanlısı temsilci seçti. Milliyetçi Şam ve Halep'te böyle rakamlar görülmedi.[7] Aleviler, Suriye birliğini talep eden Sünni ve Hristiyan nüfusun aksine Lübnan toprakları ile gruplanmayı tercih ettiler.[9] Bu ilk seçimlerde Fransız desteğinin çoğunluğu, Fransızların öncelikle yararlandığı kırsal nüfustan geldi.[10]
1925-27: Büyük Suriye İsyanı
1 Ocak 1925'te Suriye Devleti, Şam ve Halep devletlerinin bir Fransız birleşmesinden doğdu. Lübnan ve Alevi Devleti ise dahil edilmedi.[9][11]
Belki de Türk Bağımsızlık Savaşı'ndan (1919-1921) esinlenen Büyük Suriye İsyanı, Cebel el-Dürzi kırsalında başladı. Sultan el-Atraş tarafından bir Dürzi ayaklanması olarak[11] yönetilen hareket, Abdurrahman Şahbandar liderliğindeki bir grup Suriye milliyetçisi tarafından benimsendi ve Halep ve Şam devfetlerine yayıldı.[6][12] Temmuz 1925'ten Haziran 1927'ye kadar süren isyan, beş yıllık Fransız egemenliğine karşıt, anti-emperyalist bir yanıttı.[12] Dürziler için bu isyan, Suriye birliğine yönelik bir hareket değil, sadece Fransız yönetimine karşı bir protestoydu.[11]
Kırsal Alevi bölgesi, Büyük İsyan'a büyük ölçüde dahil değildi.[7] Fransızlar, Dürzi ve Alevi gibi dini azınlıkları desteklemiş ve onları ana akım milliyetçi kültürden izole etmeye çalışmıştı.[12] Kırsal Alevi topluluklarından birçok genç erkek, sosyal ilerleme için özel gruplara (o sırada Suriye'deki Fransız kuvvetlerinin bir parçası) katılarak Fransız birliklerine katıldı.[11] Azınlık topluluklarından toplanan bölgesel güçler olan bu birlikler, genellikle sivil kargaşaları bastırmak için kullanıldı.[10]
Itamar Rabinoviç,[11] Alevi halkının Büyük Ayaklanma'ya ilgisiz kalmasının üç nedenini öne sürdü:
- "Alevi Devleti'nde Alevi hakimiyeti mutlak değildi": Dürzi bölgesindeki Hristiyan ve Bedevi azınlıkların aksine, Alevi toprakları oldukça büyük Sünni ve Hristiyan gruplara ev sahipliği yapıyordu (çoğu başkent Lazkiye'de yaşıyordu). Birçok Sünni toprak sahibi, Alevi ortakçıları denetledi. Sünni azınlığın Alevi çoğunluk üzerindeki ekonomik egemenliği, uzun süredir devam eden bir kızgınlık kaynağıydı. Aleviler, Sünni toprak ağalarının milliyetçi duyguları konusunda pek hevesli değillerdi.[11]
- "Alevi toplumu bölündü. Alevi köylü bireyciydi ve bağlılığı farklı manevi liderler, aşiret liderleri ve çoğu zaman bir toprak ağası tarafından talep edildi."[11]
- "İzolasyonu, yoksulluğu, sosyal yapısı Alevi bölgesinde geri kalmışlık yarattı. Bu; topluluğa bağlılık, ayrıcalık ve misyon duygusu ile güçlü bir dayanışma duygusuyla bir arada var oldu."[11]
1927-36
Alevi Devleti 1920-36 yılları arasında birbirini izleyen Fransız valiler tarafından yönetiliyordu:[7][13]
- 2 Eylül 1920 - 1921: Albay Marie Joseph Émile Niéger (1874; 1951)
- 1921-1922: Gaston Henri Gustave Billotte (1875; 1940)
- 1922-1925: Léon Henri Charles Cayla (1881; 1965)
- 1925 - 5 Aralık 1936: Ernest Marie Hubert Schoeffler (1877; 1952)
Ağırlıklı olarak devlet şehirlerinde yaşayan Sünni toprak sahipleri, Suriye birliğinin destekçileriydi; ancak Fransızlar, yiyecek ve içecek sağladıkları kırsal Alevi toplulukları tarafından desteklendi.[7]
1930'da Alevi Devleti, Fransızların 1936'ya kadar Arap milliyetçilerine tek tavizi olarak Lazkiye Hükûmeti şeklinde yeniden adlandırıldı.[7]
Dağılma
3 Aralık 1936'da (1937'de yürürlüğe girdi) Alevi Devleti, Fransızlar tarafından Ulusal Blok'a (yarı özerk Suriye hükûmetinin iktidar partisi) bir taviz olarak Suriye Cumhuriyeti'ne dahil edildi.[14]
Bölgede çok sayıda Alevi ayrılıkçı hissi vardı, ancak siyasi görüşleri tek bir ses halinde koordine edilemedi. Bu, çoğu Alevi'nin "Lazkiye ve Hama'da ikamet eden ağırlıklı olarak Sünni bir toprak sahibi sınıf tarafından sömürülen" köylü statüsüne bağlandı.[7] Alevi aşiretleri arasında da büyük bir hizipçilik vardı ve Alevi Devleti çok az organize direnişle Suriye'ye dahil edildi.
1936-1946
1939'da Ulusal Blok partisi, Suriye hükûmetinin Fransız etkisinden özerkliğini artıramaması nedeniyle Suriye halkının gözünden düştü. Başbakan Cemil Merdam 1938'in sonunda istifa etti.[7] Fransızlar iktidar boşluğunu doldurdu, parlamentoyu dağıttı, Suriye milliyetçiliğini bastırdı ve Fransız destekli Alevi ve Dürzi topraklarının özerkliğini artırdı (Suriye'nin birleşmesini engelledi).
II. Dünya Savaşı, Suriye'de güçlü bir İngiliz varlığı kurdu. Haziran 1940'ta Üçüncü Cumhuriyet'in düşüşünden ve Fransızların Mihver Devletlerine teslim olmasından sonra Vichy Fransası, İngiltere ve Özgür Fransa Temmuz 1941'de ülkeyi (ve Lübnan'ı) ele geçirene kadar Suriye'yi kontrol etti. 1942'de Lazkiye ve Dürzi bölgeleri Suriye kontrolüne geri verildi.[7] Savaşın sonunda, Suriye'deki Arap milliyetçileri iktidar için başka bir oyun oynamaya hazırdı.
1946-63
Fransızlar 1946'da Suriye'den ayrıldı ve yeni, bağımsız hükûmet üç yıl sürdü (1949 askeri darbesine kadar).[7] Suriye Ordusu'na, Fransız Mandası Levant Ordusu'ndan (bağımsızlıktan sonra Suriye Ordusu halini aldı) kalan Alevi, Dürzi ve kırsal Kürt Sünni topluluklarından acemi askerler hakimdi. 1949 darbesinden sonra Aleviler, 1960'larda subay oldular ve devlet teşkilatına hakim oldular.[7] Eski Devlet Başkanı Hafız Esad ve oğlu Beşşar (şimdiki devlet başkanı), Alevi kökenlidir.
Suriye İç Savaşı 2011-günümüz
Suriye İç Savaşı'nın bir sonucu olarak 2012'de, Şam'ın düşmesi durumunda Alevi Devleti'nin Beşşar Esad ve hükûmet liderleri için bir sığınak olarak yeniden yaratılma olasılığına dair spekülasyonlar vardı.[15][16][17][18] Ürdün Kralı II. Abdullah, domino etkisinden korkarak bunu çatışmadaki "en kötü durum" senaryosu olarak nitelendirdi: Bölge çapında sonuçlarla ülkenin mezhepsel hatlar boyunca parçalanması.[19]
| Lazkiye nüfus sayımı, 1921-22[20] | |||||||
| Din | Sakinleri | Yüzde | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aleviler | 253.000 | %70,7 | |||||
| Sünniler | 50.000 | %14 | |||||
| Hristiyanlar | 42.000 | %11,7 | |||||
| İsmaililer | 13.000 | %3,6 | |||||
| Toplam | 358.000 | %100 | |||||
| Lazkiye (başkent) | Kentsel | Kırsal | |
|---|---|---|---|
| Nüfus | 36.687 | 41.687 | 610.820 |
Bir çift sürşarj: 10 kuruşluk Suriye pulu üzerinde bir uçağın (hava postası) üzerinde "Alaouites"
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
