Loading AI tools
Fiilimsi ya da eylemsi, fiillerden türemelerine karşın fiilin bütün özelliklerini gösteren; cümle içerisinde isim soylu sözcükler gibi kullanılan fiil soylu kelimelerdir. Türkçede fiilimsiler, fiillere yapım ekleri ekleyerek oluşturulur. Fiilimsi aldığı yapım ekine göre cümlede isim, sıfat ya da zarf olarak kullanılabilir.[1]
| Örnekler |
|---|
|
Türkçede isim-fiil (mastar), sıfat-fiil (ortaç) ve zarf-fiil (ulaç) olmak üzere üç fiilimsi türü vardır. Bunların ortak özellikleri şöyle sıralanabilir:
- Fiil, anlamını tamamıyla yitirmez.
- Fiile gelen, olumsuzluk eki hariç, zaman ve şahıs ekleri gibi fiile özel ekleri almaz, yani fiil çekimine girmezler.
- Fiil cümlelerinde yüklem olamazlar. Ancak isim cümlelerinde ek-fiil eki alarak yüklem olabilirler.
- Fiilimsi olan kelimeler veya fiilimsi ile oluşan kelime grupları cümlede yan cümlecik oluşturabilirler.
- Fiilimsiler bulundukları cümleyi birleşik yapılı hâle getirebilirler.
- Fiilimsi ekleri yapım eki olarak da tanımlanabilir.
- Fiilimsileri niteleyen kelimeler zarf görevinde olurlar.
İsim-Fiil
- Ek-fiillerle karıştırılmamalıdır.
Fiillerin kök veya gövdelerine -ma, -ış ve -mak eklerinin (veya ses uyumlarına göre düzenlenmiş hallerinin) getirilmesiyle yapılan ve cümlede isim görevinde kullanılan sözcüklerdir:
- Kardeşim okumayı öğrendi.
- Bu bakışından hoşlanmadım.
- Ülküm: Yükselmek, ileri gitmektir. - Andımız
İsim-fiil eki -iş ile işteşlik eki -iş karıştırılmamalıdır. İsim-fiiller isim görevinde kullanılırken işteşlik eki fiilden fiil üretir:
- Ayrılmadan önceki son bakışı hepimizi derinden etkiledi. (isim-fiil, isim görevinde)
- Işıklı bir ağaç gibi bakışıyor gözlerin. - İlhan İrem, Sevecen (bakmak fiilinden türetilmiş fiil)
İsim-fiil eki olan -me ile olumsuzluk eki olan -me birbirine karıştırılmamalıdır:
- Sevgi sabahları koşmayı sever. (isim-fiil)
- Koridorlarda koşmayın! (-ma olumsuzluk ekidir. Sözcük fiil hâlindedir.)
Ancak olumsuzluk ekinin ardından isim-fiil eki gelebilir:
- Yarın sizinle gelmemeyi tercih ederim. (ilk -me olumsuzluk eki, ikincisi isim-fiil eki)
İsim-fiiller fiilimsi olmaktan çıkıp kalıcı birer isim halini alabilir:
- Ocağın yanındaki çakmağı kullanabilirsin. (İsim olmuştur. Fiilimsi sayılmaz.)
- Yazları her akşam dondurma yeriz. (İsim olmuştur. Fiilimsi sayılmaz.)
Sıfat-fiil
Fiillerin cümlede sıfat görevinde kullanılan hâlleridir. Fiillerin sonuna sıfat-fiil ekleri getirilerek oluşturulurlar.[2] Fiillere -an, -ası, -mez, -ar, -di(k), -ecek, -miş ve -di(ği) eklerinin getirilmesiyle türemişlerdir.
- Ne mutlu Türk'üm diyene! - Mustafa Kemal Atatürk
- Gelecek yıl işe başlayacak.
- Polisler olası kazaları önlemek için kar zinciri kontrolü yapıyorlardı.
- Dönülmez yollara girdik.
- Salonda hep tanıdık yüzler vardı.
- Bastığın yerleri "toprak" diyerek geçme, tanı! - Mehmet Akif Ersoy
- Haşladıktan sonra, suyu iyice süzülmüş sebzeleri kâseye boşaltıyoruz.
- Okuldan sonra koşar adım yanıma geldi.
Sıfat-fiiller, ardından bir isim gelmiyorsa adlaşır:[3]
- Sinirli olduğu her halinden anlaşılıyor.[3]
- Toplantıya gelmeyeceğini biliyordum.
- Yoldan geçenleri gözlüyordu.
- Eve gelirken bir tanıdığa rastladım.
Zarf-fiil
Fiil kök ve gövdelerine getirilen eklerle geçici zarf oluşturan yapılara zarf fiil denir.[4] Çekim eki almazlar.[2] Fiillere -esiye, -ip, -meden, -ince, -ken, -eli, -dikçe, -erek, -r ... -mez, -diğinde, -e ... -e, -meksizin, -cesine eklerinin getirilmesiyle türemişlerdir.
- Önce eve uğrayıp, daha sonra bize gelecekmiş.
- Ancak çok çalışarak başarılı olabilirsin.
- Yemeğimi bitirir bitirmez gelirim.
- Gidiyordum, gurbeti gönlümde duya duya
- Ulukışla yolundan Orta Anadolu'ya - Faruk Nafiz Çamlıbel
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
