Elia Kazan

Elia Kazan doğum adıyla Elias Kazancıoğlu (Yunanca: Ηλίας Καζαντζόγλου) (d. 7 Eylül 1909, İstanbul - ö. 28 Eylül 2003, New York), Rum asıllı Amerikalı yönetmen ve yazar.^[2] Özellikle Tennessee Williams ve Arthur Miller'ın oyunlarını sahneleyerek tiyatroda büyük başarı kazanmış, etkileyici filmleriyle sinema sanatının ustaları arasına girmiştir.^[3]

Elia Kazan
Elia Kazan, 1950
Doğum	Elias Kazancıoğlu 7 Eylül 1909(1909-09-07) İstanbul, Osmanlı Devleti[1]
Ölüm	28 Eylül 2003 (94 yaşında) New York, ABD
Mezun olduğu okul(lar)	Williams College Yale Üniversitesi (MFA)
Meslek	Film yönetmeni, yazar
Boy	1,73 m (5 ft 8 in)
Evlilik	Molly Day Thatcher (e. 1932; b. 1963) Barbara Loden (e. 1967; b. 1980) Frances Rudges (e. 1982; ö. 2003)
Ödüller	En İyi Yönetmen Akademi Ödülü 1947 Gentleman's Agreement 1954 On the Waterfront Akademi Onur Ödülü En İyi Yönetmen Altın Küre Ödülü 1948 Gentleman's Agreement 1955 On the Waterfront 1957 Baby Doll 1964 America, America
İmza

Yaşam Öyküsü

Elia Kazan İstanbul'un Kadıköy^[4] semtinde, aslen Kayserili olan Kapadokyalı Rum bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. 8 Temmuz 1913'te ebeveynleri Athena (kızlık soyadı Shishmanoglou) ve George Kazantzoglou ile birlikte Amerika Birleşik Devletleri'ne geldi.^[5][6] Adını baba tarafından dedesi Elia Kazantzoglou'dan almıştır. Anne tarafından dedesi Isaak Shishmanoglou'ydu. Elia'nın erkek kardeşi Avraam Berlin'de doğdu ve daha sonra psikiyatrist oldu.

Kazan, Rum Ortodoks Kilisesi'nde ɡitti ve her Pazar Rum Ortodoks ayinlerine katıldı ve babasıyla birlikte birkaç saat ayakta durmak zorunda kaldı. Annesi İncil'i okur ama kiliseye gitmezdi. Kazan yaklaşık sekiz yaşındayken ailesi, New Rochelle, New York'a taşındı ve yakınlarda Ortodoks kilisesi olmadığı için babası onu bir Roma Katolik ilmihal okuluna gönderdi.^[7]

Genç bir çocuk olarak utangaç biri olarak hatırlanırdı ve üniversitedeki sınıf arkadaşları onu daha çok yalnız biri olarak tanımladılar.^[8] Erken yaşamının büyük bir kısmı, 1963'te filme çektiği otobiyografik kitabı America America'da anlatıldı. İçinde ailesini hem ebeveynlerinin Yunan Ortodoks değerlerinden hem de ana akım Amerika'nın değerlerinden "yabancılaşmış" olarak tanımlıyor. Annesinin ailesi, İngiltere'den pamuk ithal edip toptan satan pamuk tüccarlarıydı. Babası, Amerika Birleşik Devletleri'ne göç ettikten sonra halı tüccarı olmuştu ve oğlunun da aynı işi yapmasını bekliyordu.^[9]

Kazan, Yale Drama Okulu'nda öğrenim gördükten sonra, Lee Strasberg'in yönettiği Group Theatre'a katıldı.^[3][10] Cheryl Crawford ve Robert Lewis ile birlikte New York'ta, Amerikan tiyatro ve sinema tarihinde çok önemli bir yere sahip olacak Actor's Studio'yu kurdu (1947).^[3]

Kazan, lise boyunca devlet okullarına gittikten sonra Massachusetts'teki Williams College'a kaydoldu ve burada masa bekleyerek ve bulaşıkları yıkayarak masrafların karşılanmasına yardım etti; yine de üstün başarıyla mezun oldu. Ayrıca çeşitli derneklerde barmen olarak çalıştı, ancak hiçbir zaman birine katılmadı. Williams'ta öğrenciyken Gadget'tan dolayı "Gadg" lakabını kazandı çünkü şöyle dedi: "Küçük, derli toplu ve etrafta dolaşmaya elverişliydim."^[2] Takma adı sonunda sahne ve film yıldızları tarafından benimsendi.

Kazan, ilk oyununu 1934'te New York şehrinde sahneledi.^[11] 1940'larda yönettiği oyunlarla ülke çapında üne kavuştu ve Broadway'in en iyi yönetmenleri arasına girdi. 1947'de Cheryl Crawford ve Robert Lewis'le birlikte ünlü oyunculuk okulu Actors Studio'yu kurdu.^[11] Burada Marlon Brando başta olmak üzere Montgomery Clift, Julie Harris, Eli Wallach, Karl Malden, Patricia Neal, Mildred Dunnock, James Whitmore ve Maureen Stapleton gibi aktörlere eğitim vermiştir.^[11]

Filmleri çoğunlukla ilerici ve toplumsal açıdan eleştirel temalar içermektedir.^[11]

1948 ve 1955'te Akademi Ödülleri'nde iki kez en iyi yönetmen Oscar'ını kazandı.^[12] 1960-64 arasında da New York kentindeki Lincoln Sahne Sanatları Merkezi Repertuvar Tiyatrosu'nun yönetmenleri arasında yer aldı.^[13]

1952'de Amerikan Karşıtı Faaliyetleri İzleme Komitesi'nce (HUAC) sorgulanan Kazan, buradaki ifadesinden ötürü ağır eleştirilere uğradı. Başta Rıhtımlar Üzerinde olmak üzere çeşitli yapıtlar bu kovuşturmadaki tutumuyla ilgili izler taşır. 1960'ların ortalarında tiyatrodan uzaklaşmaya başladı; sinemayı da ikinci plana bırakarak yazarlığa ağırlık verdi. 1999 yılında 71. Akademi Ödülleri'nde Yaşamboyu Onur Ödülü'nü, HUAC sorgusu nedeniyle protestolar arasında aldı.

1970'lerden itibaren Türkiye'yi sık sık ziyaret eden Kazan, 1988'de 7. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde seçici kurul başkanlığı yaptı. Zülfü Livaneli'nin Sis filminde küçük bir rol aldı. (1989).

2010 yılında Martin Papier tarafından Elia'ya Mektup adıyla onuruna çekilen belgeselde Al Pacino, Elizabeth Kemp ve diğer oyuncular röportajlar vermiştir.

Kariyeri

Panic in the Streets (Caniler Sokağı, 1950) New Orleans'ta çekilen ve bir kente korku salan iki haydudun yakalanmasını konu edindi.^[14] Bu filmin peşinden İhtiras Tramvayı (A Streetcar Named Desire, 1951), Viva Zapata (1952), Rıhtımlar Üzerinde (On the Waterfront, 1954), Cennet Yolu (East of Eden, 1955) ve Son Patron'u (The Last Tycoon, 1976) yönetti.^[15] Baby Doll (Taş Bebek, 1956) servetini yitirmiş orta yaşlı bir güneyli adamla çocuk yaşta karısı ve erginlik yaşına gelmediği için kocasıyla yatmayan kadının gönlünü çelecek bir Sicilyalı arasındaki ilişkiyi, A Face in the Crowd (Kalabalıkta Bir Yüz, 1957) Radyo ve televizyonun nasıl kötüye kullanılabileceğini, Wild River (Vahşi Nehir, 1960), 1920'ler Amerika'sını, Splendor in the Grass (Aşk Bahçesi, 1961) 1930'lar Amerikasını, America, America (1963) amcasının yaşam öyküsünden yola çıkarak Kayseri'den Amerika'ya göç etmek isteyen biri Ermeni biri Rum'un Osmanlı Devleti'nde yaşadıkları zor hayatı, The Arrangement (Kader Değişmez, 1969) Los Angeles'ta intihar eşiğinde olan bir reklam yöneticisinin öyküsünü ve The Visitors (Ziyaretçiler, 1971) ise Vietnam Savaşı'ndan dönenlerin kolayca şiddete yönelebileceklerini konu edindi.^[16]

Filmografi

Elia Kazan'ın yönettiği filmler
Yıl	Film	Türkçe Adı
1947	Gentleman's Agreement	Centilmenlik Anlaşması
1951	A Streetcar Named Desire	İhtiras Tramvayı
1952	Viva Zapata!	Viva Zapata!
1954	On the Waterfront	Rıhtımlar Üzerinde
1955	East of Eden	Cennetin Doğusu
1956	Baby Doll	Taş Bebek
1957	A Face in the Crowd	Kalabalıkta Bir Yüz
1961	Splendor in the Grass	Aşk Bahçesi
1962	America, America	Amerika, Amerika
1969	The Arrangement	Uzlaşma
1972	The Visitors	Ziyaretçiler
1976	The Last Tycoon	Son Patron

Kitapları

• 1962: "America America". New York: Popular Library. (Türkçede "Amerika Amerika", Yaba Yayınları, 1994 çev:Özay Süsoy.)
• 1967: "The Arrangement: A Novel". New York: Stein and Day. (Türkçede "Uzlaşma" (2 cilt halinde), 1972, E-Yayınları, çev: Nazar Büyüm)
• 1972: "The Assassins". Londra: Collins. (Türkçede "Babanın Suçu", Altın Kitaplar, 1973, çev: Hemri Kamdiyoti, Ferit Gürsu)
• 1973: "Kazan on Kazan". Londra: Secker and Warburg.
• 1975: "The Understudy". New York: Stein and Day.
• 1977: "A Kazan Reader". New York: Stein and Day.
• 1978: "Acts of Love". New York: Warner. (Türkçede "Erkekten Erkeğe", Cep Kitapları, 1981, çev: Osman Deniztekin)
• 1982: "The Anatolian". New York: Knopf.
• 1988: "Elia Kazan: A Life". New York: Knopf. (Türkçede "Bir Yaşam", 1989, Güneş yay. çev: Nihal Yeğinobalı)
• 1994: "Beyond the Aegean". New York: Knopf.
• 1999: "The Master Director Discusses His Films". New York: Newmarket Press.
• 2005: "Elia Kazan". New York: Harper Collins.
• 2009: "Kazan on Directing". New York: Knopf.

Kaynakça

1. "Arşivlenmiş kopya". 3 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2022.
2. Rothstein, Mervyn (28 Eylül 2003). "Elia Kazan, Influential Director, Dies at 94". The New York Times. 11 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2009.
3. Schatz 1997, s. 111.
4. Elia Kazan, Zulfu Livaneli (7:27). Elia Kazan is in Turkey as a guest of Zülfü Livaneli (Television Production) (İngilizce). 17 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2022. I was born in Kadıköy Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
5. The National Herald (14 Aralık 2020). "Elia Kazan's Granddaughter, Zoe Kazan Among NY Times Magazine's Best Performers of 2020". The National Herald. 19 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2024.
6. Stein, Harry (23 Mart 2023). "Justice to Elia Kazan". City Journal. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2024.
7. Ciment, Michel (1974). Kazan on Kazan. New York: Viking Press. ss. 11-12.
8. "Noted Film and Theater Director Elia Kazan Dies". Voice of America News. 29 Eylül 2003. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2010.
9. "Elia Kazan Biography (1909–)". Filmreference.com. 1 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2010.
10. "Ünlü yönetmen Elia Kazan'ın Kayseri'de doğduğu ev harap durumda". Milliyet. 19 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2022.
11. Schatz 1997, ss. 111-17.
12. Schatz 1997, ss. 111-13.
13. Schatz 1997, ss. 111-12.
14. Lev 2003, ss. 72-74.
15. Friedman 2007, ss. 171-73.
16. Monaco 2001, ss. 122-24.

Kullanılan Kaynaklar

• Friedman, Lester, ed. American Cinema of the 1970s: Themes and Variations. New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press, 2007.
• Lev, Peter. The Fifties: Transforming the Screen, 1950–1959. Berkeley: University of California Press, 2003.
• Monaco, Paul. The Sixties, 1960–1969. Berkeley: University of California Press, 2001.
• Schatz, Thomas. Boom and Bust: The American Cinema in the 1940s. New York: Scribner's, 1997.

Ödüller
Önce gelen: William Wyler Hayatımızın En Güzel Yılları	En İyi Yönetmen Akademi Ödülü 1947 Centilmenlik Anlaşması	Sonra gelen: John Huston Treasure of the Sierra Madre
Önce gelen: Fred Zinnemann From Here to Eternity	En İyi Yönetmen Akademi Ödülü 1954 On the Waterfront	Sonra gelen: Delbert Mann Marty