Remove ads
Ekşi Sözlük, kayıtlı yazarların yorumlarını içeren Türkiye merkezli bir katılımcı sözlük özelliği gösterse de tartışma platformu, arama motoru, sosyalleşme aracı, tarihî belge, reklam mecrası nitelikleri haiz tek bir tanım etrafında toplanamayan bir ağ sayfasıdır. İçeriklerinin doğru, güncel ve tarafsız olma zorunluluğu yoktur, argo kullanılabilir.
 | |
 Ekşi Sözlük'teki Vikipedi başlığı | |
| Sahip | Ekşi Teknoloji ve Bilişim AŞ[1] |
|---|---|
| Oluşturan | Sedat Kapanoğlu |
| CEO | Başak Purut |
| URL | eksisozluk.com |
| Slogan | "Kutsal bilgi kaynağı" |
| Ticari? | Evet |
| Site türü | Katılımcı sözlük |
| Kayıt | Entry girebilmek için gerekli |
| Üye sayısı | 115.852 (2019) |
| Kullanılabilir dil(ler) | Türkçe |
| Başlama tarihi | 15 Şubat 1999) |
| Geçerli durum | Aktif |
Kullanıcılar, herhangi bir konuya ilişkin görüşlerini, matbu bir sözlükte olduğu gibi tanımlar hâlinde bir başlık altında belirtir. Bunlara entry denir. Herkesçe okunabilir ancak yazmak için kullanıcı hesabı açmak gerekir. Hesap açıldıktan sonra çaylak ismiyle anılır ve on entry girdikten sonra bir onay listesine alınır. Yönetim, içeriklerin formata uygunluğunu kontrol edip yazarlığı onaylar.
Sedat Kapanoğlu, 1998'de o dönemki kız arkadaşıyla birlikte mizahî içeriklerin yer aldığı bir proje olarak sourtimes isminde bir site geliştirdi. Sitenin ismi, o zamanlar çok dinledikleri Portishead'in Sour Times (Türkçesi: ekşi zamanlar) parçasından esinlenilmiş idi. Ekşi Sözlük, 15 Şubat 1999'da, "sourtimes.org/sozluk.html" alan adında 10-15 kişilik bir kullanıcı grubuyla yayına başladı. Sonrasında aynı konsepti kullanan başkaca sözlükler oluşturuldu.
21 Şubat 2023'te 2023 Kahramanmaraş depremlerinde kurtarma çalışmalarına katılan bir askerin yazısı nedeniyle kapatıldığı öğrenildi. 2 Mart'ta erişim engelinin kaldırılmasına karar verilse de 3 Mart'ta Ankara 5. Sulh Ceza Hakimliği tarafından tekrar engellendi. Yönetim, engeli Anayasa Mahkemesine taşıdı. 22 Ocak 2024 tarihinde erişim engeli kaldırıldı.
Ekşi Sözlük, yazar alımında izlediği yolla dışarıya kısmen kapalıdır. Bu kapalılık, kendi yarattığı mizah temelli dil ve formatıyla topyekûn bir altkültür oluşturur. Bu bağlamda yeni sözlü eserler ve nefret içerikleri üretip yaymaya zemin hazırlar; politik topluluk ve kamusal alan olarak kullanılır.
Remove ads
Ekşi Sözlük, türlü kelime ve kavram hakkında kayıtlı yazarların yorumlarını içeren ve katılımcı sözlük özelliği gösterse de tartışma platformu, arama motoru, sosyalleşme aracı, tarihî belge, reklam mecrası nitelikleri haiz tek bir tanım etrafında toplanamayan bir ağ sayfasıdır. Bilginin göreceliğini benimseyen bir perspektifle bilgiyi anonim, eş zamanlı ve sloganı olan kutsal bilgi kaynağı altında geleneksel var oluşa aykırı ve ironik biçimlerde üreterek postmodern bir kurum niteliği kazanır. İlk başlarda bir grup etrafında var olmuşken sonrasında kitlenin genişlemesiyle kural altına alınan yazarlık ve ortaya çıkan format biçimleri kendiliğinden bir düzen yaratarak postmodern kurum niteliğini pekiştirir.[2][3] Bilgilerin doğruluğu ve geçerliliği garanti edilmez.[4]
Kullanıcılar, herhangi bir konuya ilişkin görüşlerini, matbu bir sözlükte olduğu gibi tanımlar hâlinde bir başlık altında belirtir. Bu başlık altındaki her bir yazarın tanımı ‘entry’ olarak isimlendirilir.[5] Bu içeriklerden beğenilenlere Şükela! butonuna basarak artı oy, beğenilmeyenlere çok kötü butonuna basarak eksi oy verilir. Daha sonra okunmak istenilenler de favori butonuna basarak yazarın profiline kaydedilir.[6] Başlıklar, herhangi bir konu hakkında açılabilir. İçeriklerin doğru, güncel ve tarafsız olma zorunluluğu yoktur, argo kullanılabilir.[7] Bu yönüyle zaman zaman yanlış bilinen şeylerin yayılmasına sebep olur. Örneğin 2007'de bir Sözlük yazarı, parodi amacıyla contorium isminde bir başlık açmıştır. Bu başlıkta bunun trilyonlarca dolar değerinde bir element olduğundan ve gizli anlaşmalar nedeniyle çıkarılamadığından bahsetmiştir. 2018'de yapılan bir ankette contorium'a ilişkin bir soru eklenmiş ve katılımcıların %34'ünün gerçek olup çıkarılmasına izin verilmediğine inandığı kaydedilmiştir.[8]
Sözlük'ün üst kısmında yer alan butonların çeşitli işlevleri vardır: takip, başka yazarları takip etmeye, son kendilerinden sonra girilen entry'leri görmeye, debe dünün en beğenilen entrylerini okumaya, kenar yazılıp kaydedilen ancak henüz göndermedikleri içerikleri görmeye, çaylaklar çaylak yazarların entry'lerini okumaya yarar.[9]
Yazarlık
Site herkes tarafından okunabilir ancak yazmak için hesap açmak gerekir. Siteye, bir rumuz ile kaydolunur. Rumuz alındıktan sonra açılan hesap çaylak ismiyle anılır. On adet entry girildikten sonra Sözlük yönetiminin onayını bekleyen bir bekleme sırasına alınır. Onay süresince yazılan entry'ler herkese açık değildir.[2] Sırası gelip yazıları onaylanan ve daimi yazar statüsünü elde eden kullanıcılara yazar/suser (sözlük ve user kelimelerinden oluşmuştur) denilir. Bu statüdeki hesabın yazıları herkesçe görülebilir. [10] Ayrıca formata aykırı harekette bulunan yazar, geçici süreliğine çaylak yapılır.[2] Kuruluşu takip eden ilk zamanlarda herkes entry girebilirken daha sonradan yazarlık kıstası getirilmiş,[2] siteye kaydolmak da bir süre belirli aralıklarda alınan başvurular ile mümkün olmuştur. Bu dönemde yazar hesapları karaborsaya düşmüştür.[11] Alımların olduğu döneme göre gruplar halinde yazarlar sınıflandırılmış ve bu sınıflara “nesil” denmiştir. 1999'da yazar olanlara birinci nesil, 2004'te yapılan toplu alımda girenlere miğferdibi denilse de nesil sistemi 2010'da kaldırılmıştır.[12][13][2] Günümüzde her zaman hesap açılabilir.[2] 2019'da 115.852 yazar olduğu kaydedilmiştir.[14]
Her bir yazarın ayrıca profil sayfası vardır. Bu sayfada yazarca yazılan, favorilenen ve yazarın oylanan entry'lerini görünür.[15] Entry'lerin oylanmasıyla profilde karma olarak anılan bin üzerinden bir sayı ve belli sayı aralıklarına karşılık gelen bir unvan yazılır. Yazarın karmasının görüntülenmesi için en az 500 adet entry girmesi gerekir.[4]
Sözlük'ün içerisinde çeşitli kullanıcı grupları mevcuttur: içeriği denetleyen ve gerekirse kaldıran moderatör, hukuk danışmanlığı yapan praetor, çaylak hesaplarına yazarlık veren kondüktör gibi. Haziran 2005'te yapılan bir değişiklik ile giriş yapmayanlara oy hakkı tanınmıştır.[2][5][16]
Kullanıcılar, sitenin gelirinden pay almaz, bu durum emek sömürüsü kavramıyla eleştirilmiştir.[12][17][18]
Yazarlar belirli çağrılar altında yüz yüze etkinlikler yapmışlardır. Bu toplantılara zirve adı verilir, çok çeşitli konularda toplanabilir: İstanbul Reggae Zirvesi, İzmir Sıkıysa Hafta İçi Gelin de Görelim Zirvesi, İtaatsizi Çok Özleyenler Zirvesi.[9] Bunlar, günümüzde kapanmış, Limon isimli sub-etha'dan takip edilebiliyordu.[4] 12. doğum gününü kutlamak için 2011'de toplanan zirveyi de Ezgi Mola sunmuş; zirvede Ünlü, Bedük ve Cem Yılmaz sahne almıştır.[19]
Sub-etha
Sözlük'ün alt kısmındaki sabit "sub-etha" butonundan erişilen sayfada bağlantılarına yer verilen haricî küçük ağ sayfalarıdır. Kullanıcıların çeşitli ihtiyaçlarına yönelik geliştirilmiştir: Sözlük'ten rastgele başlıklar seçerek adam asmaca oynatan Hangberry, duyuru için kullanılan Ekşi Duyuru, Türkiye'nin ilk halı saha futbolu lig organizasyonu olan Ekşi Sözlük Birinci Pazar Ligi.[4][20]
Reklam
Site, 2001'de ufak bir kutuda Amazon reklamı alındı ancak bu reklam, bir yıl içerisinde 11 dolar kazandırdı.[11] Bunun üzerine daha yüksek bir gelir için 19 Kasım 2003'te banner reklamı alınmaya başladı. Reklamlarının tarafsızlığına ket vurduğu yönünde eleştiriler getirilmiştir.[21][22] Örneğin 14 Ağustos 2012'de Başak Purut, ortağı ve avukatı olduğu bir başka firma hakkında sitede yazılan bir eleştiriyi "firmanın ticari itibarı zedeleniyor" gerekçesiyle sildirdi ve bu durum büyük tepki topladı.[23] 1 Eylül 2012'de bu tepkiyle ilişkili olarak 12 kişilik moderasyon ekibi topluca istifa etti.[5][24]
Remove ads
Ekşi Sözlük fikri, Kapanoğlu'nun 90'lı yıllarda Hitnet'teki yazılarına dayanır. Kapanoğlu'nun 1997'de okuduğu Otostopçunun Galaksi Rehberi'nde anılan kainatın her yerinden editörlerin yazdığı bir bilgi kaynağı, bu fikri somutlaştırdı. 1998'de o dönemki kız arkadaşıyla birlikte mizahî içeriklerin yer aldığı bir proje olarak sourtimes isminde bir site geliştirdi. Sitenin ismi, o zamanlar çok dinledikleri Portishead'in Sour Times (Türkçesi: ekşi zamanlar) parçasından esinlenilmiş idi. Ekşi Sözlük, 15 Şubat 1999'da, "sourtimes.org/sozluk.html" alan adında 10-15 kişilik bir kullanıcı grubuyla yayına başladı.İlk girilen içerik "pena" başlığında ilgili plastik nesnenin tanımı oldu.[16][26][27] Mayıs ayı sonunda 300; 1999 yılının sonunda 1500 kullanıcıya ulaştı.[11]
2003'te Altın Örümcek'te en iyi kişisel web sitesi seçildi.[28]
2006 yılında, İstanbul Emniyet Müdürlüğü'nün, sitedeki 'esrar' başlığı altındaki yazıların, gençlere uyuşturucuyu özendirdiği gerekçesiyle şikayette bulunması üzerine İstanbul Üçüncü Sulh Ceza Mahkemesi, Ekşi Sözlük'e erişimin süresiz engellenmesine karar verdi. Aylarca siteye Türk Telekom'un DNS engellemesi yüzünden doğrudan bağlantı yapılamadı. Engel, Haziran 2006'da Ekşi Sözlük'ün avukatları tarafından yapılan başvuru sonucunda kaldırıldı.[29]
17 Nisan 2007'de Adnan Oktar'a hakaret edildiği iddiası ile Eyüpsultan 3. Asliye Hukuk Mahkemesi, sitenin yayınının durdurulmasına karar verdi. Daha sonra söz konusu yasak kaldırıldı.[30] Oktar, bu davayı AİHM'e taşımış ve burada da başvurunun reddine karar verilmiştir.[31]
Şubat 2008'de Türkiye'deki internet sansürlerini protesto etmek amacı ile sözlük logosunun üstüne siyah bir bant eklendi.[32] 29 Eylül'de, Türkiye'deki internet kullanıcılarının siteye erişimi mahkeme kararıyla üç saat engellendi.[33]
1 Şubat 2010'da Fatih Altaylı, Ekşi Sözlük hakkında "Ekşimiş Ruhların Buluşma Yeri" başlıklı bir yazısı üzerine Sözlük yazarlarına hakaret ettiği gerekçesiyle hakkında dava açıldı ve Altaylı, gazetedeki köşesinden bir tekzip yayımladı.[34][35] Peşinen Altaylı'nın açtığı başka bir dava uyarınca da kendisi hakkında yazılan 97 içerik mahkeme kararıyla yayından kaldırdı.[36]
21 Nisan 2011'de Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı, Sözlük'ün sunucusuna gönderdiği elektronik postada, sunucudan, yer sağlayıcılık hizmetine son verilmesini istedi. Sonrasında kurumdan, Sözlük'ün yasaklanacaklar listesine yanlışlıkla eklendiğini açıklaması geldi.[37] 21 Haziran 2011 tarihinde 35 Ekşi Sözlük yazarının "manevi değerlere hakaret" ettikleri gerekçesiyle polis tarafından ifadeleri alındı.[5][38][39]
2013'te sitenin tasarımı yenilendi. Eski tasarıma ulaşılabilen alt alan adı, antik.eksisozluk.com, 2014'te kapatıldı.[40] Aynı yıl ilk yatırımını 59saniye.com ağ sayfasına yaptı. Böylece sitenin eşit ortağı konumuna geldi.[41] Temmuz 2013'te Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyesi Yusuf Devran, Ekşi Sözlük'te kendisi hakkında Muhammed'e yönelik eleştiri ve hakaret içerikli mesajlar bulunduğu iddiasıyla suç duyurusunda bulundu. İki yazar, İstanbul 25'inci Sulh Ceza Mahkemesinde yargılandı, üç yıl içinde bir daha suç işlenmemesi şartı ile kovuşturmaları tecil edildi.[42] Aynı ay içinde bu nedenle Angelz Co takma adlı bir grup hacker tarafından hack'lendi.[43]
2015'te Kapanoğlu, sitenin yönetiminden çekilerek bütün idarî işleri, 2009'da ortaklık kurduğu Başak Purut'a devretti.[44]
2016 direnişi ve sonrası
28 Şubat 2016'da sitenin ara yüzü ile logosu başta olmak üzere bir dizi değşiklik yapıldı, Ekşi Şeyler isimli ağ sayfası yayına başladı. Bu proje, sözlük bünyesinde yayın yapan ve seçili Ekşi Sözlük içeriklerini liste tarzında yayımlayan yeni bir siteydi. İçeriğini oluşturan entry'lerin sahiplerinin rızası alınmadan düzenlenmişti ve yazarlar başlık açarak buna tepki koydular. Bu tepki esnasında iki kullanıcı sebep gösterilmeksizin engellendi.[12][45] Peşinen "holy strat" isimli sözlük yazarı bir protesto başlattığını duyurdu ve tema eski hâline gelene kadar yeni içerik girmeyeceğini söyledi. 800 yazar bu çağrıya katıldığını belirtmek için kullanıcı adını ilgili başlığa yazdırdı.[46] Sedat Kapanoğlu, direnişe karşılık yeni tasarımın mobilde çok iyi ve kullanışlı olduğunu,[47] Başak Purut ise yeniliklerin devam edeceğini ifade etti. 6 Mart 2016'da "ulotrix" isimli sözlük yazarı, tema konusundaki çağrılarına Sözlük yönetiminin kayıtsız kaldığını söyleyerek yazarlara entry'lerini silme çağrısı yaptı ve bu çağrıya uyan yazarlar 13 Mart 2016'ya kadar 1 milyon entry sildi.[48][49] Sözlük yönetimi, 7 Mart'ta ilgili tepkilere yönelik bir açıklama yayımladı ve yeni tema tasarlanırken muadil sitelerin tasarımının örnek alındığı söylendi. Ayrıca beyaz fonun değişeceği dört görünümün ve içeriklerin Ekşi Şeyler'de yayımlanmama seçeneğinin eklendiğini, sonrasında yapılacak tüm değişikliklerin ve sözleşme değişikliklerinin yazarlara önceden bildirileceği söyledi.[50] Bu açıklamayla bağlantılı olarak 8 Mart'ta toplu kadın yazar alımı hakkında diğer yazarların görüşlerinin beklendiği açıklandı.[51]
2017 yılında hem iOS hem de Android için resmî Ekşi Sözlük mobil uygulaması yayımlandı.[52]
2018'de Youtube kanalı Pena kuruldu. Kanalda Ekşi Sözlük yazarlarının konuklarca cevaplandığı soru cevap etkinlikleri, entry'lerin canlandırmaları yer aldı.[53]
2020'de Ekşi Sözlük tarafından entrylere görsel yükleme özelliği duyuruldu. Bu sayede entry'ye 10 taneye kadar görsel eklenebildi.[54] Ekim 2020'de yönetimdeki bir kişinin yakınını yazar yapması üzerine bir grup yazar projeyi boykot etti.[55]
21 Şubat 2023'te Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından bir açıklama yapılmaksızın erişime engellendi. İzleyen günlerde deprem kurtarma çalışmalarına katılan bir askerin yazısı nedeniyle kapatıldığı öğrenildi. 2 Mart'ta erişim engelinin kaldırılmasına karar verilse de 3 Mart'ta Ankara 5. Sulh Ceza Hakimliği tarafından tekrar engellendi.[56] Yönetim, engeli Anayasa Mahkemesine taşıdı.[57] 22 Ocak 2024 tarihinde erişim engeli kaldırıldı.[58]
2023'te toplam 161 milyonun üzerinde farklı kişi tarafından 6.2 milyardan fazla görüntülenmiştir.[59]
Remove ads
Ekşi Sözlük, yazar alımında izlediği yolla dışarıya kısmen kapalıdır. Bu kapalılık, kendi yarattığı mizah temelli dil ve formatıyla topyekûn bir altkültür oluşturur.[3][60]
Katılımcı sözlüğün ilk örneği olup sonradan klon sözlük biçimiyle anılagelecek farklı sözlükleri bünyesinden çıkartıp ilham vermiştir. 2004'te İTÜ Sözlük'e ilham olmuş, 2007'de bünyesindeki bir grup yazar Anti Ekşi Sözlük'ü[61] kurmuş, 2009'da ise İHL Sözlük ve İnci Sözlük yayına başlamıştır.[62]
Kendine has etik değerler ile ortak bir dil yaratır, yeni sözlü kültür ürünleri verir,[63][64] anlık oluşumlar yaratır.[65] Sözcüklerin mevcut anlamlarına ek olarak yeni anlamların üretilmesine, tanımların yapı bozuma uğratılmasına ve dildeki anlam değişmelerinin takip edilebilir olmasına aracı konumdadır.[66]
İç dinamikleri nefret söyleminin çevrimiçi ortamda dolaşıma girmesine, yeniden üretilmesine ve yaygınlaşmasına zemin hazırlar. Bununla mücadele etmek için de 2011'de özel olarak bir şikâyet mercii oluşturulmuştur. 2020'de aynı konuyu Sözlük yönetimine hitaben gündeme getiren bir yazarın açtığı başlık üzerine üzerine yönetim sorunu kabul etmiş ve iyileştirmeler yapmıştır.[67][68][69][70]
Tartışmalı siyasi içeriklerin paylaşıldığı sanal bir sosyo-politik topluluk olarak kullanılır.[71] 2015'te Kemal Kılıçdaroğlu ve sonrasında Emine Ülker Tarhan, Sözlük'teki özel bir başlığa yazılan soruları cevapladı.[72] Site içerisinde birkaç kullanıcının birleşerek oluşturduğu "Ekşi Siyasetçiler" isimli grup, siyasetle ilgilenen çeşitli kişilerle toplantılar düzenledi.[73] 2018'de "Muharrem İnce ve Danışmanlarına Duyurular" başlığı altına 5000 entry girildi.[74] Ekrem İmamoğlu, 2019'da düzenlediği soru cevap etkinliğinde platform hakkında "inanılmaz bir demokrasi arenası" tabirini kullandı.[75]
Anaakım medya karşısında alternatif gündem oluşturabilir. 2006'da tutuklandığı cezaevinde 2016'ya kadar tahliye bekleyen Yüzbaşı Murat Eren'i gündeme getirip tahliye edilmesine yardımcı oldu.[76]
Çoğulcu bir tartışma ve katılım ortamı sağlayabilme ve uygulama alanı bulur. Yazarlar, gerçek kimliklerini ifşa etme gereği duymadan dolayısıyla rahatça belirli bir olgu, olay, konu, durum, haber hakkında yazabilir. Bu yönleriyle kamusal alan kimliği kazanır.[21][60]
Matbuat
Ekşi Sözlük Kitabı, 2002'de Sel Yayınları'nca basıldı. Site bünyesindeki derleme entry'leri içeriyordu.[22][77][78]
Ekşi Dergi, 2005 yılında basılan mizah ve popüler kültür dergisiydi.11 sayı basıldı.[77]
Ekşi Öyküler, 2007 yılında basıldı. Sözlük yazarların kaleme aldığı 62 öyküyü içeriyordu.[77][79]
Derleme entry'lerden oluşturulmuş kitaplar.
Ekşi Sözlük kitabı
Ekşi Dergi'nin tüm sayıları
Remove ads
2003'te Treachery rumuzlu yazar, Cizre'deki Vatan İlköğretim Okulu'na kitap bağışı kampanyası organize etti. Kampanya sonunda toplam 21.034 adet kitap Cizre'ye gönderildi.[80]
2009'da Ekşi Sözlük Ormanı kampanyası kapsamında toplanan bağışlarla Tekirdağ'da 36.000m²’lik bir alana TEMA eliyle 9000 fidan dikildi.[81]
2011 Van Depremi'nden sonra deprem bölgesine yardım kampanyası düzenlendi. AKUT ile iş birliği içinde yardımlar bölgeye ulaştırıldı.[81]
2013'te Bayramiç'te evi yanan Sultan Alacaoğlu isimli Alzheimer hastası yaşlı bir kadın için düzenlenen kampanya ile 3 gün içerisinde 95 bin TL toplandı.[81]
2016'da PayPal'ın Türkiye'deki faaliyetlerini durduracağını açıklaması üzerine Sözlük'te "Paypal hesaplarımızla LÖSEV'e Bağış" kampanyası başlatıldı. 24 saat içerisinde 100.000 TL tutarında bağış toplandı.[82] 2016'da Ekşi Şeyler'de yayımlanan 5500 içeriğe karşılık 5500 fidan dikildi.[81]
2019'da Youtube'ta Hayvan Videoları Çeken Çocuk başlığında 290 takipçisi olan Youtube kullanıcısını gündeme taşıdı ve kullanıcının abone sayısını 100 bine çıkardı.[21]
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads