Ebu'l-Gazi Bahadır Han

Ebu'l-Gazi Bahadır Han ya da I. Ebül Gazi Bahadur Han (Farsça: ابوالغازی بهادر خان, Abū'l-Ġāzī Bahādur Khān), (d. 1603, Urgenç - ö. 1663, Hive) 1643-1663 yılları arasında Hive Hanlığı yapan bir Han ve tarih yazarıdır. Han olmadan önce İran'da 10 yıl, çok iyi eğitim görmüştür.^[1] Onun hükmü altında Hive Hanlığı altın çağını yaşamıştır.^[2] Önemli kaynaklar olan, Ana Asya'nın tarihi için çağdaş bilgiyi içeren "Türkmen soyağacı" ve "Türk soyağacı" gibi iki tane kitap yazmıştır.^[3] Hive Hanları, Cengiz Han'ın soyundan gelen ve Kıpçak Türkçesi konuşan Türk-Moğollardır.^[4]

Hive müzesinde yer alan Ebu'l-Gazi Bahadır Han portresi

Hayatı

1603'te Urgenç'te doğan Ebu'l-Gazi Bahadır, 1619'da babası I. Arap Muhammet Han tarafından Kat'a vali olarak atandı. Kardeşleri İlbars ile Hubeş'in ayaklanmaları sırasında babasının tarafını tutan Ebu'l-Gazi Bahadır, babası kardeşleri tarafından öldürülünce, 1620'de Buhara Hanlığı'na sığındı Ağabeyi İsfendiyar Han'ın hükümdarlık mücadelesine yardım etti ve 1623'te tahta çıkan İsfendiyar Han, ona Urgenç'i vererek onu ödüllendirmiş oldu. İsfendiyar Han'dan memnun olmayan Özbekleri çevresinde toplayarak ağabeyine isyan etse de, ağabeyi bu hareketi bastırınca Kazakistan'a kaçtı. Ağabeyinin yokluğundan yararlanarak 1628'de Hive Kalesi'ni ele geçirdi. Ancak İsfendiyar Han dönünce, yakalanarak 1629'da Safevilerin hâkimiyetindeki bölgelere sürüldü. Safevi hükümdarı Şah Safi'den yakın ilgi gördü ve İsfahan'a yerleştirildi. Burada kaldığı süre içerisinde Farsça öğrendi ve Türk tarihi hakkında çeşitli araştırmalar yaptı. İsfahan'dan kaçtıktan sonra, bir süre Kalmukların yanında kalan ve Moğol dilini ve geleneklerini öğrenen Ebu'l-Gazi Bahadır, 1642'de Urgenç'te Han ilan edildi. İsfendiyar Han'ın ölümü ve hanlığını tanımayan Buhara Özbeklerinin çekilmeleri üzerine Hive'ye gelerek 1645'te tahta çıkan Ebu'l-Gazi Bahadır Han, Türkmenlerin başkaldırılarıyla uğraştı. Yerini oğlu Enüşe'ye bıraktıktan kısa bir süre sonra öldü.

Eserleri

• Şecere-i Türk (Sagara-i Turki) 1663-1664 yılları arasında;
• Şecere-i Terakime, 1660 yılında yazmıştır.

Ayrıca bakınız

• Hive Hanlar listesi

Notlar

1. Vasily, Bartold, 65.
2. Sinor, Denis 215.
3. Sinor, Denis 59.
4. Svat Soucek, A History of Inner Asia, sayfa 327

Kaynakça

• Abū al-Gāzi Bahādur Han, Şecerei Türk, Demaison yayımı, Petersburg 1871.
• Vasily, Bartold. Four Studies on the History of Central Asia, 1. Leiden: E. J. Brill, 1956.
• Sinor, Denis. Inner Asia: History, Civilization, Languages; A Syllabus. Bloomington: Indiana University, 1969.