David Hilbert

David Hilbert, (/ˈhɪlbərt/;^[4] Almanca telaffuz: [ˈdaːvɪt ˈhɪlbɐt]; 23 Ocak 1862, Königsberg - 14 Şubat 1943, Göttingen) ünlü Alman matematikçi. Geometriyi bir dizi aksiyoma indirgeyen ve matematiğin biçimsel temellerinin oluşturulmasına önemli katkıda bulunan Alman matematikçi David Hilbert integralli denklemlere ilişkin çalışmalarıyla fonksiyonel analizin 20. yüzyıldaki gelişmesine öncülük etmiştir.

David Hilbert
Hilbert in 1912
Doğum	23 Ocak 1862(1862-01-23) Königsberg veya Wehlau, Prusya
Ölüm	14 Şubat 1943 (81 yaşında) Göttingen, Almanya
Milliyet	Alman
Eğitim	Königsberg Üniversitesi (PhD)
Tanınma nedeni	Hilbert'in temel teoremi Hilbert aksiyomları Hilbert problemleri Hilbert programı Einstein-Hilbert etkisi Hilbert uzayı Epsilon kalkülüs
Evlilik	Käthe Jerosch
Çocuk(lar)	Franz (b. 1893)
Ödüller	Lobachevsky Ödülü (1903) Bolyai Ödülü (1910) ForMemRS[1]
Kariyeri
Dalı	Matematik, Fizik ve Felsefe
Çalıştığı kurumlar	Königsberg Üniversitesi Göttingen Üniversitesi
Tez	On Invariant Properties of Special Binary Forms, Especially of Spherical Functions (1885)
Doktora danışmanı	Ferdinand von Lindemann[2]
Doktora öğrencileri	Wilhelm Ackermann Heinrich Behmann Felix Bernstein Otto Blumenthal Anne Bosworth Werner Boy Ugo Broggi Richard Courant Haskell Curry Max Dehn Ludwig Föppl Rudolf Fueter Paul Funk Kurt Grelling Alfréd Haar Erich Hecke Earle Hedrick Ernst Hellinger Wallie Hurwitz Margarete Kahn Oliver Kellogg Hellmuth Kneser Robert König Emanuel Lasker Klara Löbenstein Charles Max Mason Alexander Myller Erhard Schmidt Kurt Schütte Andreas Speiser Hugo Steinhaus Gabriel Sudan Teiji Takagi Hermann Weyl Ernst Zermelo
Diğer önemli öğrencileri	Edward Kasner John von Neumann
Etkilendikleri	Immanuel Kant[3]

1895 ile 1929 yılları arasında Göttingen Üniversitesi'nde profesörlük yaptı. Yirminci yüzyılın başlarında, Alman matematik okulunun önderi sayılır. 1897 yılında cisim kavramını ve cebirsel sayılar cisminin kuramını kurdu. 1890 yıllarındaki ilk çalışmaları sırasında, cebirsel geometri ve modern cebirde önemli bir rol oynayan çokterimli idealleri kuramının temellerini atarak, invaryantlar kuramının temel kanunlarını ortaya koymayı başardı. 1899 yılında, geometrinin temelleri üstüne araştırmalarının bit sentezi olan "Geometrinin Temelleri" adlı eserini yayınladı. Bu, matematiğin çeşitli bölümlerinde aksiyomlaştırma amacına yönelen birçok verimli çalışmaya yol açtı.

Somut görüntülere başvurmaktan kaçınan Hilbert, noktalar, doğrular ve düzlemler diye adlandırdığı "Üç nesne sistemini" matematiğe soktu. Ne oldukları kesin olarak gösterilmeyen bu nesneler, 5 grupta toplanmış 21 aksiyomla açıklanan bazı ilişkiler ortaya koyar. Ait olma, sıra, eşitlik veya denklik, paralellik ve süreklilik aksiyomu bunlardandır. Bundan sonra, aksiyomlardan birinin veya öbürünün doğrulanmadığı geometriler kurdu. Temel terimleri kendilerine aksiyomlarla yüklenen özelliklerden başka özellikleri bulunmayan mantıksal varlıklar olarak ele aldı. Klasik matematiği savunmak ve ondaki apaçıklığı göstermek için Brouwer ile giriştiği tartışmalar, matematikte geniş biçimli incelemelere yol açtı.

1930'da Göttingen Üniversitesi'nden emekli olan Hilbert, aynı yıl Königsberg'in fahri hemşeriliğine seçildi. Hilbert'in bu seçim nedeniyle yaptığı Naturerkennen und Logik (Doğanın Anlaşılması ve Mantık) başlıklı konuşmasının son tümcesi şöyledir:

Wir müssen wissen, wir werden wissen. (Bilmeliyiz, bileceğiz.)

1886'da Hilbert

Kaynakça

1. Weyl, H. (1944). "David Hilbert. 1862–1943". Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. 4 (13): 547-553. doi:10.1098/rsbm.1944.0006.
2. Mathematics Genealogy Project'te David Hilbert
3. Richard Zach, "Hilbert's Program" 22 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Stanford Encyclopedia of Philosophy.
4. "Hilbert" 8 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Random House Webster's Unabridged Dictionary.

Ayrıca bakınız

• Hilbert problemleri
• Einstein-Hilbert etkisi