Dönüşümler

Dönüşümler (Latince: Metamorphōseōn libri, Yunanca: μεταμορφώσεις) Romalı şair Ovid tarafından MS 8 yılında tamamlanan ve 15 kitaptan oluşan öyküsel şiir türünde bir edebiyat eseridir.

Apollo ve Daphne (Antonio Pollaiuol)). Kitaptan bir dönüşüm hikâyesi : Apollo Daphne'nin peşinde koşarken kız ondan kaçar ve sonunda kendini bir defne ağacına dönüştürür.

Ozan, heksametre (altı ayaklık) vezni ile kaleme aldığı eserinde, Yunan ve Roma efsanelerine konu olan kahramanların mucizevî dönüşüm (başkalaşım) hikâyelerini anlatır.^[1] Latin edebiyatının altın çağının şaheseri olarak kabul edilen eser, Orta Çağ Avrupa Edebiyatı ve edebiyatçıları üzerine derin etkiler bırakmıştır. Avrupa'da mitolojinin en popüler kitaplarından biridir.

Eserin tümü, en kısası 628, en uzunu 968 dize olmak üzere yaklaşık olarak 12000 heksametron eder. Ovidius bu eserini imparator Augustus tarafından sürgüne gönderilmeden önce yazmaya başlamış, sürgüne gönderildiği yıl tamamlamıştır.^[1]

Eser, Türkçeye ilk kez 1935 yılında Salih Zeki Aktay tarafından “Değişişler" başlığıyla çevrildi.^[2] Dün ve Yarın Tercüme Külliyatı (Vakıf Matbaası, İstanbul) tarafından yayımlandı. Bu çeviri, ilk sekiz kitabı içermekteydi.

Eseri oluşturan kitaplar

• Kitap I: Gök, deniz, kara, yeryüzünde var olmadan önce “Khaos” (Kaos) adı verilen belirsizliğin on dört değişik ögesi anlatılır. Dünyanın oluşumundan sonra yaşanan altın, gümüş, tunç, demir devirlerini, Tanrılar arası savaşta dünyanın sular altında kalışı takip eder. Sonra yeni bir insan yaratılır. Bu bölümde anlatılanlar arasında Apollon'un Pyton'u öldürmesi ve sevgilisi Daphne'nin defne ağacına dönüştürülmesi, İo'nun düveye, Sirinks'in kamışa dönüşümü ve Argus'un ölümü, Epaphos'un doğuşu vardır.
• Kitap II: Phaeton miti, Cycnus'un kuş olması, Kallisto'nun ayı, karganın tüyleri beyaz iken siyah olması, Ocyrhoe'nin at olması, Battus'un taş olması, Aglaure'nin kaya olması, Jüpiter'in boğa biçimine girerek Europa'yı kaçırması anlatılır.
• Kitap III: Agénor'un kızını bulması için Kadmos'u görevlendirmesi; Kadmos'un öldürdüğü Dragon'un dişlerinden asker doğması; Artemis'i çıplak gören Actéon'un geyiğe çevrilmesi; Kâhin Trezsias'ın hakemliği ve kör oluşu, Narsis'in çiçek, Eko'nun yankı oluşu anlatılır.
• Kitap IV: Minyas'ın kızlarının gece kuşu oluşu, ağlarının da bağ ve asma oluşu, Atlas'ın dağ oluşu, Kadmos ve Hermione'nin yılan oluşu; Perseus'un Andromeda'yı kurtarması onunla evlenmesi anlatılır.
• Kitap V: Bu bölümde daha çok kayaya çevrilenler anlatılır. Bunun aynı sıra Lyncus'un vaşağa, Ascalaphos'un baykuşa, Cynane'nin suya, Arethusa’nın çeşmeye, Pieridus'ların saksağana dönüşümleri, Persephone'nin kaçırılışı, Ceres'in (Demeter) Triptoleme ile yolculukları anlatılır.
• Kitap VI: Leton mitinin ağırlıklı olarak ele alındığı bu böümde Niobe'nin kendisini Leton'dan üstün tuttuğu için kayaya çevrilişi, Marsias'ın ırmak oluşu Tereus'un hüdhüd kuşu, Filomela'nın bülbül, Procne'nin kırlangıç oluşu bu bölümde ele alınan dönüşümlerdir.
• Kitap VII: Ağırlıklı olarak Medee'ye mitinin ele alındığı bu bölümde ayrıca Arné'nin puhu kuşuna dönüşmesi anlatılır.
• Kitap VIII: Athena kralı Pandio'un oğlu Nisus'un deniz kartalı, kızı Scylla'nın balığa dönüşümü ele alınır. Bu bölümde karı koca Phileman ve Baucis'in tanrı tapınağının sürekli bekçi olmaları için Zeus tarafından Philemon'un meşe, Baucis'in ıhlamur ağacına çevrilmesi, deniz tanrısı Poseidon'un sevgilisi Mesira ile ilişkileri anlatılır.
• Kitap IX: Heracles, Byblis;
• Kitap X: Evridiki, Hyacinth, Pygmalion, Adonis, Atalanta, Cyparissus;
• Kitap XI: Orfe, Midas, Alcyone ve Ceyx;
• Kitap XII: Iphigeneia, Centaurs, Achilles; Aesacus
• Kitap XIII: Truva'nın fethi, Aeneas;
• Kitap XIV: Scylla, Aeneas, Romulus;
• Kitap XV: Pisagor, Hippolytus, Aesculapius, Caesar.

Türkçe çeviriler

• Değişişler. Çeviren: Salih Zeki Aktay, Dün ve Yarın Tercüme Külliyatı, 1935^[3]
• Dönüşümler. Çeviren: İsmet Zeki Eyüboğlu, Payel Yayınları, 1994^[3]
• Dönüşümler. Çeviren: Asuman Coşkun Abuagla, Yapı Kredi Yayınları, 2019^[4]

Kaynakça

1. "Didem Demiralp, İlkçağ Anadolu'sunun Frigya Yöresinden Yükselen Bir Hüzün Tınısı – Antik Metinlerin Işığında Satyr Marsyas'ın Trajik Öyküsü, EUL Journal of Social Sciences (V:I) LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi June 2014 Haziran". 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2015.
2. "Namık Kemal Şahbaz, Ovidius'un Metamorphoses Adlı Eserinin Türkçeye İlk Çevirisi ve Salih Zeki Aktay'ın Çevirileri Üzerine, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl IV, Sayı 2-1, Temmuz 2012" (PDF). 24 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2015.
3. Şahbaz, Namık Kemal (Temmuz 2012). "Ovidius'un Metamorphoses Adlı Eserinin Türkçeye İlk Çevirisi ve Salih Zeki Aktay'ın Çevirileri Üzerine" (PDF). Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi-. 10 Şubat 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
4. "DÖNÜŞÜMLER I-XV" (PDF). Yapikrediyayinlari.com.tr/. 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.