Charon (uydu)

Küçük gezegen 2060 Chiron ile karıştırılmamalıdır.

Charon, cüce gezegen Plüton'un bilinen beş doğal uydusunun en büyüğüdür. Ortalama yarıçapı 606 km (377 mi) olan Charon, Plüton, Eris, Haumea, Makemake ve Gonggong'dan sonra bilinen altıncı büyük Neptün ötesi cisimdir.^[15] 1978 yılında James Christy tarafından Washington, DC'deki Amerika Birleşik Devletleri Deniz Gözlemevi'nin Flagstaff İstasyonu'nda (NOFS) çekilen fotoğraf plakaları kullanılarak keşfedildi. Plüton'un diğer uyduları Nix ve Hydra'nın 2005 yılında, Kerberos'un 2011 yılında ve Styx'in ise 2012 yılında keşfinden sonra (134340) Pluto I olarak da tanımlanmaktadır.

Charon

New Horizons tarafından görüntülenen gerçek renkleriyle Charon
Keşif
Keşfeden	James W. Christy
Keşif tarihi	22 Haziran 1978
Adlandırmalar
MPC belirtmesi	Pluto I[1]
Adın kaynağı	Kaşifin karısı Charlene ve Χάρων Kharōn
Alternatif adlar	S/1978 P 1
Sıfatlar	Charonian[2][3] Charontian, -ean[4][5] Charonean[6]
Sembol
Yörünge özellikleri [7]
Dönem 22 Kasım 2002 (JD 2452600.5)
Enberi	19.587 km
Enöte	19.595 km
Yarı büyük eksen	19.591,4 km (planetosentrik)[8] 17.181,0 km (barisentrik)
Dış merkezlik	0,0002[8]
Yörünge periyodu	6,3872304 ± 0,0000011 g (6 g, 9 sa, 17 dak, 36,7 ± 0,1 sn)
Ortalama yörünge hızı	0,21 km/sn
Eğiklik	0,080° (Plüton ekvatoruna)[8] 119,591° ± 0,014° (Plüton yörüngesine) 112,783° ± 0,014° (tutuluma)
Çıkış düğümü boylamı	223,046° ± 0,014° (ilkbahar ekinoksuna)
Doğal uydusu	Plüton
Fiziksel özellikler
Görünür büyüklük	16,8[9]
Mutlak parlaklık (H)	1[10]
Açısal çap	55 mili-yaysaniye[11]
Ortalama yarıçap	606,0 ± 0,5 km[12][13] (0,095 Dünya, 0,51 Plüton)
Basıklık	< %0,5[14]
Yüzey alanı	4,6 × 106 km2 (0,0090 Dünya)
Hacim	(9,32 ± 0,14) × 108 km3 (0,00086 Dünya)
Kütle	(1,586 ± 0,015) × 1021 kg[12][13] (2,66 × 10−4 Dünya) (Plüton'un %12,2'si)
Ortalama yoğunluk	1,702 ± 0,017 g/cm3[13]
Yüzey kütle çekimi	0,288 m/sn2
Kurtulma hızı	0,59 km/sn 0,37 mi/sn
Sinodal dönme süresi	eşzamanlı
Albedo	15° güneş evre açısında 0,2 ile 0,5
Sıcaklık	−220 °C (53 K)
Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Plüton'un yarısı kadar çapa ve sekizde biri kadar kütleye sahip olan Charon, ana gezegenine göre oldukça büyük bir uydudur. Kütleçekimsel etki sonucu Plüton sisteminin ağırlık merkezi Plüton'un dışında yer alır ve bu iki cisim kütleçekim kilidiyle birbirine bağlıdır.

Charon'un kuzey kutbunun kızıl-kahverengi kısmı, yaşamın temel bileşenleri olabilecek organik makromoleküller olan tholinlerden oluşur. Bu tholinler, uydu üzerindeki kriyovolkanik patlamalar ile salınan metan, azot ve ilgili gazlardan üretilmiş^[16][17] veya Plüton'un atmosferinden uydunun yörüngesine doğru 19.000 km (12.000 mi) uzaklığa kadar taşınmış olabilir.^[18]

New Horizons uzay aracı Plüton sistemini ziyaret eden tek sondadır ve 2015 yılında Charon'a 27.000 km (17.000 mi) kadar yaklaşmıştı.

Charon'un geçici adı S/1978 P 1 idi. Yunan mitolojisinde Charon ölüleri kayıkla diğer dünyaya götüren kayıkçıdır ve tanrı Hades ile ya da Roma mitolojisindeki adıyla Plüton ile birlikte anılır.

Keşif

Charon'un keşfi ABD Deniz Gözlemevi Flagstaff İstasyonu'nda Plüton'un görüntüsünde zamanla değişen bir şişkinlik gözlenerek yapıldı (sol üstte görülen, ancak sağda olmayan). Negatif görüntü.

Charon, Birleşik Devletler Deniz Gözlemevi astronomu James Christy tarafından Deniz Gözlemevi Flagstaff İstasyonu'ndaki (NOFS) 1,55-metre (61 in) teleskop kullanılarak keşfedilmiştir.^[19] Christy, iki ay önce 22 Haziran 1978'de teleskopla çekilmiş fotoğraf plakaları üzerinde Plüton'un yüksek oranda büyütülmüş görüntülerini inceliyordu ve periyodik olarak hafif bir uzamanın ortaya çıktığını fark etti. Bu şişkinlik, 29 Nisan 1965'e kadar uzanan plakalar üzerinde de doğrulandı.^[20] Uluslararası Astronomi Birliği Christy'nin keşfini 7 Temmuz 1978 tarihinde resmen dünyaya duyurdu.^[21]

Plüton'un daha sonraki gözlemleri sonucu şişkinliğin eşlik eden daha küçük bir cisimden kaynaklandığı belirlendi. Şişkinliğin dönemselliği, önceden Plüton'un ışık eğrisinden bilinen Plüton'un dönüş periyoduna karşılık geliyordu. Bu da eşzamanlı bir yörüngeye işaret ediyordu ve şişkinlik etkisinin sahte değil gerçek olduğunun kuvvetli bir işaretiydi. Bu durum Plüton'un büyüklüğü, kütlesi ve diğer fiziksel özelliklerinin yeniden değerlendirilmesine yol açtı, çünkü Plüton-Charon sisteminin hesaplanan kütlesi ve albedosu daha önce yalnızca Plüton'a dayandırılmıştı.

Charon'un varlığına dair şüpheler, 1985-1990 yılları arasında Plüton ile beş yıllık bir karşılıklı tutulma ve geçiş dönemine girmesiyle ortadan kalkmıştır. Bu, Plüton-Charon yörünge düzleminin Dünya'dan bakıldığında kenardan olduğu zaman meydana gelir ve Plüton'un 248 yıllık yörünge periyodunda sadece iki aralıkta gerçekleşir. Bu aralıklardan birinin Charon'un keşfinden hemen sonra gerçekleşmesi şans eseri bir tesadüftü.

Yörüngesi

Plüton-Charon sisteminin Plüton'un kendisi dışında bir noktayı dolaştığını gösteren simüle edilmiş bir görünümü. Ayrıca iki cüce gezegen arasındaki karşılıklı kütleçekim kilidi de görülebiliyor.

Charon ve Plüton her 6.387 günde bir birbirlerinin etrafında dönerler. İki cisim birbirine kütleçekimsel olarak kilitli durumdadır. Bu yüzden her biri diğerine aynı yüzünü gösterir. Bu, Ay'ın her zaman Dünya'ya aynı yüzünü gösterdiği ancak tersinin geçerli olmadığı kütleçekimsel kilitlenme durumudur. Charon ile Plüton arasındaki ortalama mesafe 19.570 km'dir (12.160 mi). Charon'un keşfi, gök bilimcilere Plüton sisteminin kütlesini doğru bir şekilde hesaplama olanağı tanıdı ve karşılıklı örtülmeler cisimlerin boyutlarını ortaya çıkardı. Bununla birlikte, 2005 yılı sonlarında Plüton'un dış uyduları keşfedilene kadar iki cismin bireysel kütleleri gösterilemedi. Dış uyduların yörüngelerindeki ayrıntılar, Charon'un Plüton kütlesinin yaklaşık %12'sine sahip olduğunu ortaya çıkarmıştır.^[7]

Oluşma

2005 de Robin Canup tarafından yayımlanan bir simülasyon çalışması, Charon'un yaklaşık 4,5 milyar yıl önce Dünya'nın uydusu Ay gibi bir çarpışma sonucu oluşmuş olabileceğini öne sürdü. Bu modele göre, Kuiper Kuşağındaki büyük bir cisim yüksek hızla Plüton'a çarparak kendisini ve Plüton'un dış mantosunun çoğunu enkaza çevirdi ve bu enkazın birleşmesi ile Charon oluştu.^[22] Halbuki, böyle bir çarpışma sonucunda bilim insanlarının bulduğundan daha buzlu bir Charon ve daha kayalık bir Plüton olması gerekirdi. Günümüzde Plüton ve Charon'un birbirlerinin çevresinde dolanmadan önce çarpışan iki cisim olabileceği düşünülmektedir. Çarpışma, metan (CH₄) gibi uçucu buzların buharlaşmasına neden olacak kadar şiddetli olmalıydı, fakat her iki cismi de yok edecek kadar şiddetli değildi. Plüton ve Charon'un çok benzer yoğunluğu, ana cisimlerin çarpışma gerçekleştiğinde tam olarak farklılaşmadığını gösterir.^[12]

Sınıflandırma

Plüton-Charon sisteminin ağırlık merkezi (barycenter) her iki cismin de dışındadır. Her iki cisim de diğerinin yörüngesinde dönmediğinden ve Charon Plüton'un %12,2'si kadar kütleye sahip olduğundan, Charon'un Plüton ile ikili gezegenin bir parçası olarak düşünülmesi gerektiği ileri sürülmüştür. Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) Charon'un Plüton'un bir uydusu olarak kabul edildiğini, fakat kendi başına bir cüce gezegen olarak sınıflandırılabileceği fikrinin daha sonraki bir tarihte tekrar değerlendirilebileceğini belirtmiştir.^[23]

Gezegen teriminin 2006 yılında yeniden tanımlanmasına ilişkin bir taslak öneride IAU, bir gezegenin Güneş'in yörüngesinde dönen ve kütleçekim kuvvetlerinin nesneyi (neredeyse) küresel hale getirmesine yetecek kadar büyük bir cisim olarak tanımlanmasını önermiştir. Bu öneriye göre Charon bir gezegen olarak sınıflandırılacaktı, çünkü taslak açıkça ağırlık merkezinin ana cismin içinde yer aldığı bir gezegensel uyduyu belirtiyordu. Nihai tanımda Plüton bir cüce gezegen olarak yeniden sınıflandırılmış, fakat bir gezegensel uydunun resmi tanımına karar verilmemiştir. Charon şu anda IAU tarafından tanınan cüce gezegenler listesinde yer almamaktadır.^[23] Taslak teklif kabul edilmiş olsaydı, Ay'ın da teorik olarak milyarlarca yıl sonra onu Dünya'dan uzaklaştıran gelgitsel ivme neticesinde ağırlık mekezi artık Dünya içinde kalmadığı zaman bir gezegen olarak sınıflandırılabilirdi.^[24]

Plüton'un diğer uyduları (Nix, Hydra, Kerberos ve Styx) aynı ağırlık merkezinin yörüngesinde dönerler, fakat küresel olacak kadar büyük değildirler ve basitçe Plüton'un (veya Plüton-Charon'un) uyduları olarak kabul edilirler.^[25]

Galeri

• 
  New Horizons tarafından elde edilen Plüton ve Charon görüntüsü (11 Temmuz 2015).
• 
  Plüton ve Charon'un elde edilen ilk renkli fotoğrafı (New Horizons).
• 
  Charon (12 Temmuz 2015 New Horizons).
• 
  Charon (14 Temmuz 2015 New Horizons).

Ayrıca bakınız

• Doğal uydular listesi
• Uydu sistemi

Kaynakça

1. Jennifer Blue (9 Kasım 2009). "Gazetteer of Planetary Nomenclature". IAU Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). 16 Aralık 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2010.
2. C.T. Russell (2009) New Horizons: Reconnaissance of the Pluto–Charon System and the Kuiper Belt, s. 96
3. Kathryn Bosher (2012) Theater outside Athens: Drama in Greek Sicily and South Italy, ss 100, 104–105
4. Bowman ve ark. (1979) Studies in Honor of Gerald E. Wade, ss. 125–126
5. William Herbert (1838) Attila, King of the Huns, s.48
6. Explicitly from the adjective Charōnēus. Tatiana Kontou (2009) Spiritualism and Women's Writing: From the Fin de Siècle to the Neo-Victorian, s. 60 ff
7. Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; Young, Leslie A.; Stern, S. Alan (5 Haziran 2006). "Orbits and Photometry of Pluto's Satellites: Charon, S/2005 P1, and S/2005 P2". The Astronomical Journal. 132 (1). ss. 290-298. arXiv:astro-ph/0512491 $2. Bibcode:2006AJ....132..290B. doi:10.1086/504422.
8. "Planetary Satellite Mean Orbital Parameters — Satellites of Pluto". Solar System Dynamics. NASA's Jet Propulsion Laboratory. 23 Ağustos 2013. 21 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2017.
9. "Classic Satellites of the Solar System". Observatorio ARVAL. 15 Nisan 2007. 31 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2007.
10. David Jewitt (Haziran 2008). "The 1000 km Scale KBOs". Institute for Astronomy (UH). 6 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2008.
11. "Measuring the Size of a Small, Frost World" (Basın açıklaması). European Southern Observatory. 4 Ocak 2006. 18 Ocak 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2007.
12. Stern, S.A.; Bagenal, F.; Ennico, K.; Gladstone, G.R.; Grundy, W.M.; McKinnon, W.B.; Moore, J.M.; Olkin, C.B.; Spencer, J.R. (16 Ekim 2015). "The Pluto system: Initial results from its exploration by New Horizons". Science. 350 (6258). ss. aad1815. arXiv:1510.07704 $2. Bibcode:2015Sci...350.1815S. doi:10.1126/science.aad1815. PMID 26472913.
13. Stern, S.A.; Grundy, W.; McKinnon, W.B.; Weaver, H.A.; Young, L.A. (15 Aralık 2017). "The Pluto System After New Horizons". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. Cilt 56. ss. 357-392. arXiv:1712.05669 $2. doi:10.1146/annurev-astro-081817-051935.
14. Nimmo, F.; Umurhan, O.; Lisse, C.M.; Bierson, C.J.; Lauer, T.R.; Buie, M.W.; Throop, H.B.; Kammer, J.A.; Roberts, J.H.; McKinnon, W.B.; Zangari, A.M.; Moore, J.M.; Stern, S.A.; Young, L.A.; Weaver, H.A.; Olkin, C.B.; Ennico, K.; ve New Horizons GGI takımı (1 Mayıs 2017). "Mean radius and shape of Pluto and Charon from New Horizons images". Icarus. Cilt 287. ss. 12-29. arXiv:1603.00821 $2. Bibcode:2017Icar..287...12N. doi:10.1016/j.icarus.2016.06.027.
15. "Trans-Neptunian objects". 19 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2023.
16. Yirka, Bob (7 Eylül 2022). "A new explanation for the reddish north pole of Pluto's moon Charon". Phys.org. 9 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2022.
17. Menten, s.M. (9 Ağustos 2022). "Endogenically sourced volatiles on Charon and other Kuiper belt objects". Nature Communications. 13 (1): 4457. Bibcode:2022NatCo..13.4457M. doi:10.1038/s41467-022-31846-8. PMC 9363412 $2. PMID 35945207.
18. Bromwich, Jonah Engel; St. Fleur, Nicholas (14 Eylül 2016). "Why Pluto's Moon Charon Wears a Red Cap". The New York Times. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016.
19. "Charon Discovery Image". Solar System Exploration. NASA's Jet Propulsion Laboratory. 16 Aralık 2003. 2 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.
20. Dick, Steven J. (2013). "The Pluto Affair". Discovery and Classification in Astronomy: Controversy and Consensus. Cambridge University Press. ss. 15-17. ISBN 978-1-107-03361-0.
21. "IAUC 3241: 1978 P 1; 1978 (532) 1; 1977n". Central Bureau for Astronomical Telegrams. 7 Temmuz 1978. 22 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2011.
22. Canup, Robin (28 Ocak 2005). "A Giant Impact Origin of Pluto–Charon". Science. 307 (5709): 546-50. Bibcode:2005Sci...307..546C. doi:10.1126/science.1106818. PMID 15681378. 3 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2023.
23. "Pluto and the Developing Landscape of Our Solar System". IAU. 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.
24. Robert Roy Britt (18 Ağustos 2006). "Earth's moon could become a planet". CNN Science & Space. 2 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2009.
25. Stern, Alan; Weaver, Hal; Mutchler, Max; Steffl, Andrew; Merline, Bill; Buie, Marc; Spencer, John; Young, Eliot; Young, Leslie (15 Mayıs 2005). "Background Information Regarding Our Two Newly Discovered Satellites of Pluto". Planetary Science Directorate. Southwest Research Institute, Boulder Office. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2006.