V. Karl ya da Şarlken (Fransızca: Charles Quint/Beşinci Charles, İspanyolca: Carlos V, İtalyanca: Carlo V; 24 Şubat 1500 - 21 Eylül 1558), Kutsal Roma İmparatoru, İspanya Kralı, Habsburg Hollandası Lordu ve Burgonya Kontu.
| V. Karl Şarlken Carlos V | |
|---|---|
| V. Karl (1548) Ressam: Titian | |
 | |
| Kutsal Roma İmparatoru Almanya Kralı Napoli Kralı | |
| Hüküm süresi | 28 Haziran 1519 - 27 Ağustos 1556[1] |
| Taç giymesi | 26 Ekim 1520, Aachen (Almanya Krallık tacı) 22 Şubat 1530, Bologna (İtalya Krallık tacı) 24 Şubat 1530, Bologna (Kutsal Roma İmparatorluk tacı) |
| Önce gelen | I. Maximilian |
| Sonra gelen | I. Ferdinand |
| İspanya kralı | |
| Hüküm süresi | 23 Ocak 1516 - 16 Ocak 1556 (1555'e kadar Kastilyalı Juanna ile) |
| Taç giymesi | 28 Haziran 1519 |
| Önce gelen | Kastilyalı Juana |
| Sonra gelen | II. Felipe, İspanya Kralı |
| Habsburg Hollandası Lordu Burgonya Kontu | |
| Hüküm süresi | 25 Eylül 1506 - 25 Ekim 1555[2] |
| Taç giymesi | 28 Haziran 1519 |
| Önce gelen | I. Felipe |
| Doğum | 24 Şubat 1500 Gent, Flandera |
| Ölüm | 21 Eylül 1558 (58 yaşında) Yuste, İspanya |
| Defin | El Escorial |
| Eş(ler)i | |
| Çocuk(lar)ı | II. Felipe İspanya Kralı, Kutsal Roma İmparatoriçesi Maria Juanna, Portekiz Prensesi Don Juan Avusturyalı (gayrimeşru) Margaret, Floransa ve Parma Düşesi (gayrimeşru) |
| Hanedan | Habsburg |
| Babası | I. Filipe |
| Annesi | Kastilyalı Juana |
| Dini | Katolik |
| İmza |  |
Şarlken, 24 Şubat 1500 tarihinde Belçika'nın Gent şehrinde doğdu, babası Habsburg Hanedanından Yakışıklı Felipe, annesi ise Kastilya ve Aragon Prensesi Kastilyalı Deli Juana'ydı. Geleceğin imparatoru gözüyle bakıldığından özenle büyütüldü. Hem Alman hem de İspanyol kanı taşıyordu ve her iki dili de konuşabiliyordu.
Hollanda'da büyüyen Şarlken babasının erken yaşta ölümü, annesinin de ruhen rahatsız olmasından dolayı halası Margaret tarafından eğitildi. Prenses Margarete, dedesi imparator I. Maximilian tarafından genç prenses naibi olarak Burgonya Düklüğünün valiliğine atandı. 1515 yılında Burgonya ileri gelenlerinde desteğiyle halası naiplik görevinden alınmış ve Şarlken reşit ilan edildikten sonra Burgonya Dükü olmuştur. Anne tarafından dedesi II. Fernando'nun 1516 yılında ölümüyle Kastilya, Aragon, Napoli ve Sicilya krallıklarının taçları şahsında birleşti. Kutsal Roma İmparatoru I. Maximilian' ın ölümü sonrasında 28 Haziran 1519'da Kutsal Roma imparatoru seçilerek Avrupa'daki en büyük imparatorluğun hükümdarı oldu. 26 Ekim 1520 yılında Aachen'daki katedralde resmi bir törenle Kutsal Roma Cermen İmparatoru ilan edildi.
Alman imparatoru olarak (1519-1556), İspanya kralı olarak (1516-1556), Hollanda-Belçika kralı olarak (1516-1556) yılları arasında hüküm sürdü. İmparatorluğun sınırlarına İspanya ve ona bağlı sömürgeleri ile Avusturya-Almanya topraklarının hepsi dahildi. 1519'da V. Karl, Kutsal Roma İmparatoru ve Avusturya Arşidükü oldu. Bundan itibaren V. Karl'ın üzerinde hükümdarlık yaptığı arazilerin Avrupa, Uzak Doğu ve Amerika üzerindeki yüzölçümünün 4 milyon kilometre kareyi aştığı tahmin edilmektedir.[3]
Şarlken'in İmparatorluğu dönemindeki en büyük düşmanları, sırasıyla Osmanlı İmparatorluğu, Fransa Krallığı, İngiltere Krallığı ve Hristiyanlığın Protestanlık mezhebinin kurucusu meşhur Alman papaz Martin Luther'di.
İngiltere ile ilişkiler ve Aragonlu Catherine
V. Karl'ın annesi İspanya Kralı II. Fernando'nun kızı Kastilya Prensesi Kastilyalı Juanna'dır. İngiltere Kraliçesi ise; Tudor Hanedanı'ndan İngiltere Kralı VIII. Henry'nin eşi, İspanya Kralı II. Fernando'nun kızı ve Kastilya Prensesi Juanna'nın kardeşi Aragonlu Catherine'dir. Yani İngiltere Kraliçesi Aragonlu Catherine V. Karl'ın teyzesidir. V. Karl, Kutsal Roma İmparatoru olunca teyzesini çok sevdiğinden ve ona düşkün olduğundan İngiltere'ye dostça yaklaştı.
Aragonlu Catherine ilk olarak Henry'nin ağabeyi veliaht prens Arthur ile 1501'de evlendi. Ne var ki talihsiz prens evlendikten çok kısa bir süre sonra 1502 yılında on altıncı doğum gününden birkaç ay önce muhtemelen o dönemde İngiltere'de çok yaygın olan terleme hastalığından öldü. Catherine ilk eşinin ölümünden bir süre sonra Henry ile nişanlandı. Düğünün çeşitli sebeplerle ertelenmesiyle genç çift ancak 1509'da evlenebildi. Catherine Henry ile evlenebilmek için Prens Arthur ile olan evliliğinin o dönemdeki anlayışa göre hiç tamamlanmadığına yemin etmişti. (İnanışa göre kardeşinin karısıyla evlenen soyu kurumakla ve çocuksuz kalmakla lanetlenir. Dönemin papası Catherine ve Henry'nin evlenmesinin ancak Catherine Arthur ile hiç birlikte olmamışsa mümkün olabileceğini belirtmiştir.) Catherine ve Arthur'un evliliğinin çok kısa sürmesi, evlendiklerinde her ikisinin de yaşça küçük ve prematüre doğduğu söylenen prensin sağlığının çok uzun zamandır çok hassas olması gibi sebepler Kraliçe Catherine'in doğru söylediği ihtimalini güçlendirse de Kral Henry eşinden ayrılmak istediğinde onun kendisinden önce ağabeyiyle evlenmiş olmasını kullandı. Soyunun kuruduğunu, Catherine ile evlendiği için pişman ve tövbekar olduğunu söyledi. Ancak böyle davranmasının asıl nedeni bu değildi. Kendisi Tudor Hanedanı'nın son erkek temsilcisiydi ve tahta kendisinden sonra yerine geçecek bir erkek vâris bırakma konusunda son derece ısrarcıydı. Aragonlu Catherine ve Kral VIII.Henry'nin birçok çocuğu olsa da bunlardan sadece bir kız çocuğu, Prenses Mary Tudor hayatta kalmıştı. Erkek çocuk isteğiyle yanıp tutuşan kral evliliğinin ilerleyen yıllarında en sevdiği saraylılardan biri olan Thomas Boleyn'in küçük kızı Anne Boleyn'e gönlünü kaptırdı. Cazibeli ve zeki bir kadın olan Anne kralı çok etkilemiş, onun zaaflarını çok iyi değerlendirmiş ve Aragonlu Catherine'den iyice uzaklaştırmıştır. Eşinin fikrine karşı olan Catherine soylarının kurumadığını, bir kızlarının olduğunu öne sürdü. Catherine'nin yeğeni V. Karl, Roma'yı ve Papalık Devletini işgal edip, papaya evliliğin iptal edilmemesi için baskıda bulunduğundan Papa evliliği iptal etmedi. Catherine'den ayrılmayı kafasına koyan VIII. Henry de Katolik Kilisesinden ayrılarak Anglikan Kilisesini kurdu. Böylece kendisini rahatsız eden bir başka konudan, Katolik Kilisesi'nin ülkesindeki nüfuzundan da kurtuldu ve kilisenin ülke toprakları içerisindeki mal varlıklarını ele geçirdi. İki devlet arasındaki ilişkiler ise bu olanlar sonucunda kesildi.
Şarlken'in asıl amacı ve Avrupa mücadelesi
Şarlken, annesi Kastilya Prensesi Joanna'dan gelen bağlarla 1516'da Aragon, Kastilya, Napoli ve Sicilya krallıkları taçlarını giyerek Aragon Kralı, Kastilya Kralı, Napoli Kralı ve Sicilya Kralı unvanını aldı. 1519'da da büyükbabası Kutsal Roma İmparatoru I.Maximilian'dan kalan bağlarla Kutsal Roma İmparatoru unvanını alarak Avrupa'nın en büyük İmparatorluğunun sahibi oldu. Almanya, Sicilya ve Napoli sayesinde İtalya, Aragon ve Kastilya sayesinde İspanya taçlarını alarak Almanya, İtalya ve İspanya İmparatoru ilan edildi.
Şarlken, Avrupa'nın tamamını işgal ederek Avrupa-Almanya İmparatorluğunu ilan etmek istiyordu. Fransa kralı François'de Avrupa Hristiyan İmparatorluğu kurmak istiyordu. Böylece Şarlken ve François savaşa başladı. 1525 yılında meydana gelen Pavia Muharebesi'nde François' in ordusu yenilgiye uğramış ve kendisi de Şarlken'e esir düştü. Bunun sonucunda Şarlken'in Avrupa'daki egemenliğini sağlamlaştırdı.
Öte yandan Osmanlı Sultanı I. Süleyman ve Macaristan Kralı II. Lajos arasındaki gerginlik Balkan-Hristiyan Birliğini tehdit ediyordu. Zaten I. Murad döneminden beri bu birlik iyice bozulmuştu. Macaristan ve Bohemya Kralı unvanıyla Lajos Tudor Hanedanlığı'nın temsilcisi durumundaydı. Şarlken'de Habsburg Hanedanlığı temsilcisiydi. Tudor ve Habsburg hanedanlıkları arasında bir bağ vardı. Böylece Lajos ve Şarlken yakınlaştı.
I. François'in annesinin mektubu ve Mohaç Savaşı
I. François'in annesi I. Süleyman'a oğlunu kurtarmasını, Fransa'ya yardım etmesini yazmıştı. I. Süleyman bu mektuba karşılık vermiş ve ordusuyla Macar seferine çıkmıştır. Mohaç'ta büyük bir savaş yaşanmış (Mohaç Muharebesi) Lajos savaşta ölmüş, Macaristan ve Transilvanya feth edilmişti. İstanbul Antlaşması imzalandı.
Şarlken 1530'da Papa tarafından Kutsal Roma İmparatoru olarak kutsandı.
Feragat edip manastıra çekilmesi ve ölümü
Protestan prenslerle imparator Şarlken arasında anlaşmazlıkların artması sonrasında Katolik ve Protestan prensler arasında imparatorun tüm ısrarlarına rağmen uzlaşmaya vardılar ve Protestanlığı tanıyan Augsburg Barışı yapıldı. Böylece imparatorun kilisenin bölünmesini engelleme politikası başarısızlığa uğradı. Ayrıca Fransa üzerine gerçekleştirilen seferde başarısız olmuştu. Yeni Papa ile yaşanan ihtilaflar ve Osmanlı ile yaşanan sorunlar sonrasında 1555 yılında İspanya Krallığı'nı ve Alçak Ülkeler'i oğlu II. Felipe'ye, 1556 yılında da imparatorluk makamını kardeşi I. Ferdinand'a bıraktı.
V. Karl 1557'de İspanya'da Extramaura eyaletindeki Yuste manastırına çekildi. Fakat buradan devamlı olarak imparatorluğunun ileri gelenleri ile mektuplaşmaya devam etti ve imparatorluğunda ortaya çıkan gelişmelerle yakından ilgilendi. Çok akut gut hastalığından muzdaripti. Bazı tarihçiler onun 1552'de Metz şehrini kuşattığı ama eline geçiremeyip sonra da mağlup edilmesini bir gut krizi geçirmesine bağlarlar. V. Karl'ın inzivaya çekilme kararını bu mağlubiyetten hemen sonra aldığını belirtirler.[4] İnzivaya çekildiği manastırda odasının her duvarının saatlerle kaplı olduğu bildirilir ve bazı tarihçiler bunun kendi hükümdarlığını ve bu hükümdarlığına zaman hasredememesini sembolize ettiğini iddia ederler.
Şarlken manastıra çekildikten 1 yıl sonra, 21 Eylül 1558'de sıtmadan öldü.[5] 1574'te cesedi oğlu İspanya Kralı II. Felipe tarafından Madrid'de inşa ettirilen El Escorial Manastırına defnedildi.
Şarlken'in savaşlarının sonuçları
Şarlken Avrupa'da kendi egemenliği altında Katolik bir imparatorluk kurmak istemişti. Bu amaçla uzun yıllar Fransa, Protestanlar ve Osmanlılarla savaştı. Ancak geniş bir alana yayılmış farklı iktisadi, dinsel ve kültürel yapılara sahip krallıkları Katoliklik etrafında bir araya getirmeyi başaramadı. Kısacası Karl, ne Türk yayılmasını engelleyebilmiş ne Fransa'nın artan gücünü durdurabilmiş ne de Alman halkları arasındaki karışıklığı durdurabilmiştir.
Kanuni'nin Şarlken'e yazdığı mektup
Bu kadar zamandır erlik davasın eder, merdi meydanım dersin. Şimdiye değin kaç keredir ki üzerine geliyorum ve mülküne dilediğim gibi tasarruf ediyorum. Ne sende, ne karındaşında nam ve nişan yok. Size saltanat ve erlik davası haramdır. Askerlerinden, belki avradından da utanmaz mısın ki, belki avratta gayret vardır sende yoktur. Er isen meydana gelesin. Hak Teala Hazretlerinin takdiri ne ise o olur. Senin ile saltanatı Beç (Viyana) kapılarında görüşelim. Reaya fukarası dahi asude olsun. Yoksa meydanı aslanlardan boş buldukça tilki gibi fırsatla avlanmayı erlik sayma. Bu kere meydana gelmezsen kadınlar gibi yün ve çıkrık alıp padişahlık tacını almaya kalkmayasın. Erlik adını diline getirmeyesin.[6]
Kaynakça
Kitaplar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
