Celeus

Celeus, Picinae altfamilyasına sınıflandırılan, Orta ve Güney Amerika'nın tropikal ve subtropikal ormanları ile ağaçlık alanlarında yaşayan bir kuş cinsidir.^[1] Cins içinde yaşayan 13 tür bulunur. Bu türlerden Celeus obrieni türünün 2006 yılında yakalanan bir örneğine kadar soyunun tükendiği düşünülmekteydi.^[2][3]

Celeus
Celeus elegans
Korunma durumu
Değerlendirilmedi (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Aves Takım: Piciformes Familya: Picidae Alt familya: Picinae Cins: Celeus F. Boie, 1831
Tip tür
Celeus flavescens (Gmelin, JF, 1788)

Celeus obrieni

Özellikler

Cins içinde yer alan türler orta boydadır ve boyları 19 ila 32 cm. arasında, ağırlıkları ise 63 ila 172 g. arasında değişir. Kafa ve tepe tüyleri daha açık renkli olmak üzere tüyleri sınırlı sayıda renge sahiptir. Bacakları, kuyrukları, dil ve gagaları hayatta kalması için gerek duyduğu kaynaklara göre özelleşmiştir. Göçmen değillerdir. Genel olarak böcekçil olsalar da tohum ve meyvelerle de beslenirler. Bazı türleri topluluk hâlinde yuvalanır. Çoğu insanlara yakın bölgelerde yaşar ve tarım alanları için zararlı olarak görülürler.^[4]

Etimoloji ve tarihi

Celeus cinsi Alman zoolog Friedrich Boie tarafından 1831'de tanımlandı.^[5] Cinsin tip türü İngiliz zoolog George Robert Gray tarafından 1840'ta Celeus flavescens olarak gösterildi.^[6][7] Cins adı Antik Yunanca "yeşil ağaçkakan" anlamına gelen keleos sözcüğünden türetilmiştir.^[8]

Taksonomi

Celeus cinsine bağlı türler (2023):^[9]

1. Celeus castaneus - (Wagler, 1829)
2. Celeus elegans - (P. L. S. Müller, 1776)
3. Celeus flavescens - (J. F. Gmelin, 1788)
4. Celeus flavus - (P. L. S. Müller, 1776)
5. Celeus galeatus - (Temminck, 1822)
6. Celeus grammicus - (Natterer & Malherbe, 1845)
7. Celeus loricatus - (Reichenbach, 1854)
8. Celeus lugubris - (Malherbe, 1851)
9. Celeus obrieni - Short, 1973
10. Celeus ochraceus - (von Spix, 1824)
11. Celeus spectabilis - P. L. Sclater & Salvin, 1880
12. Celeus torquatus - (Boddaert, 1783)
13. Celeus undatus - (Linnaeus, 1766)

Evrim

Bu cins ağaçkakan familyası Picidae içinde Picinae alt familyasında Picini oymağında sınıflandırıldı.^[10] İçinde yeralan 13 türün çoğu politipiktir ama C. castaneus, C. galeatus ve C. obrieni türleri monotipiktir. Son zamanlarda yapılan moleküler filogenetik araştırmalara kadar kafa işaretleri taksonomik sınıflandırma için kullanılan ana teşhis özellikleriydi. Benz ve Robbins (2011) bu cins içinde yaptıkları DNA analizlerinde C. loricatus - C. torquatus türlerinin bazal taksonlar olduğunu ortaya koydu.^[11] Son zamanlarda yapılan DNA analizleri daha önceden Celeus brachyurus olarak sınıflandırılan ve Güney Asya'da bulunan türü Micropternus brachyurus olarak monotipik Micropternus cinsi içinde sınıflandırdı.^[12][13] Önceleri soyunun tükendiği düşünülen C. spectabilis obrieni alt türüne ait bir örneğe 2006 yılında Brezilya'da rastlandıktan sonra Celeus obrieni olarak tür düzeyine yükseltildi.^[14]

Ağaçkakanlarda gövde ve uzuvlarda görülen türdeşlik fosillerde cins tanılamasını zorlaştırmaktadır ve Celeus cinsine ait fosil tanımlaması kaydedilmemiştir.^[15] Bir ağaçkakan fosiline örnek olarak 1959 yılında Bahamalarda bulunan Pleyistosen'den kalma Bathoceleus hyphalus Kuzey Amerika Picidae üyelerinden en eski fosil olduğu düşünülmektedir ve 2,588 ila 0,012 milyon yıl öncesine ait olduğu düşünülmektedir.^[11] Celeus cinsinin kökeni belirli değildir ve Orta Amerika kökenli olduğu düşünülmemekte, soyun Avrasyadan geldiği düşünülmektedir.^[11][16]

C. loricatus ve C. torquatus türlerinin Pliyosenin sonlarında yaşadıkları kıtasal yerdeğiştirmesi Büyük Amerikan Biyotik Değişiminin parçası olarak Panama Kıstağının açılmasıyla 3,1 ila 4,0 milyon yıl önce meydana geldive daha sonra kıstak boyunca bu kuşlar daha sonra da yayıldı. Kuvaternerin çevresel değişikliklerinin bu cinsin görece yakın gen akışının nedeni olarak gösterilir. Yine aynı çevresel değişikliklerin Celeus cinsinin kardeş taksonlarında bazı türlerin allopatrik ya da izole komüniteler oluşturmasına neden olmasının genetik yapılarda görülen darlığa da sebep olduğu düşünülür.^[17] Bu cinsin batıya doğru hareketine olanak sağlayan koridorların son buzul çağında yaklaşık 21 bin yıl önce oluşmuş olabileceği öne sürülür.^[17]

Dağılım ve habitat

Resim	Bilimsel adı	Dağılımı
	Celeus loricatus	Kolombiya, Kosta Rika, Ekvador, Nikaragua ve Panama
	Celeus undatus	Surinam ve Fransız Guyanası; aynı zamanda Venezuela'nın doğu sınır bölgeleri ile Marajo Adası, Ilha de Marajo da dahil olmak üzere Brezilya'nın kuzeyinde Amazon havzasının kuzeydoğusu.
	Celeus grammicus	Bolivya, Brezilya, Kolombiyaa, Ekvador, Fransız Guyanası, Peru ve Venezuela.
	Celeus castaneus	Belize, Kosta Rika, Guatemala, Honduras, Meksika, Nikaragua ve Panama.
	Celeus elegans	Kolombiya, Venezuela ve Guyanalardan güneye Ekvador'a, Bolivya ve Brezilya'nın kuzeyi ile batısı, Trinidad.
	Celeus lugubris	Bolivya'nın ortası ve Brezilya'nın güneybatısında Pantanal bölgesi; aynı zamanda Paraguay'ın ortası ile Arjantin'in kuzey sınır bölgeleri.
	Celeus flavescens	Brezilya, Paraguay'ın güneydoğusu ve Arjantin'in kuzeydoğusunun en uç kısmı.
	Celeus ochraceus	Brezilya'nın doğusu.
	Celeus flavus	Kolombiya, Venezuela, Guyanalar, Peru, Bolivya ve Brezilya'nın doğusu.
	Celeus spectabilis	Amazon havzasının batısında Bolivya'nın kuzeyi, Brezilya'nın güneybatısının uç bölgeleri, Ekvador'un doğusu ve Peru'nun doğusu.
	Celeus obrieni	Brezilya.
	Celeus torquatus	Brezilya'nın kuzeyi, Fransız Guyanası, Guyana, Surinam ve Venezuela'nın batısı.
	Celeus galeatus	Arjantin'in kuzeydoğusu, Brezilya'nın güneydoğusu ve Paraguay'ın doğusu.

Kaynakça

1. "ITIS". 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2023.
2. Prado, A.D (2006). "Celeus obrieni. 80 anos depois". Atualidades Ornitologicas. 134 (Ivaipora-PR Brasil).
3. Leite, G.A; Pinheiro, R.T.; Marcdino, D.G.; Figueira, J.E.C; Delabie, J.H.C (2013). "Foraging behaviour of Kaempfer's woodpecker (Celeus obrieni) a bamboo specialist". The Condor. 115 (2): 221-229. doi:10.1525/cond.2013.120062.
4. Winkler, H; Christie, D; Nurney, D (1995). Woodpeckers A Guide to the Woodpeckers, Piculets and Wrynecks of the World (1. bas.). South Africa: Russel Friedman Books. ss. 7-13, 326-336. ISBN 978-0-9583223-7-9.
5. Boie, Friedrich (1831). "Bemerkungen über Species und einige ornithologische Familien und Sippen". Isis von Oken (Almanca). Cols 538–548 [542]. 19 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2023.
6. Gray, George Robert (1840). A List of the Genera of Birds : with an Indication of the Typical Species of Each Genus. Londra: R. and J.E. Taylor. s. 55. 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2023.
7. Peters, James Lee, (Ed.) (1948). Check-list of Birds of the World. 6. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 122. 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2023.
8. Jobling, James A. (2010). The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Londra: Christopher Helm. s. 96. ISBN 978-1-4081-2501-4.
9. Gill, Frank; Donsker, David, (Ed.) (2019). "Woodpeckers". World Bird List Version 9.2. International Ornithologists' Union. 25 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2019.
10. Shakya, S.B.; Fuchs, J.; Pons, J.M.; Sheldon, F.H. (2017). "Tapping the woodpecker tree for evolutionary insight". Molecular Phylogenetics and Evolution. Cilt 116. ss. 182-191. doi:10.1016/j.ympev.2017.09.005. PMID 28890006.
11. Benz, Brett W.; Robbins, Mark B. (2011). "Molecular phylogenetics, vocalizations, and species limits in Celeus woodpeckers (Aves: Picidae)". Molecular Phylogenetics and Evolution. 61 (1): 29-44. doi:10.1016/j.ympev.2011.05.001. PMID 21596145.
12. BirdLife International (2016). "Micropternus brachyurus". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2016: e.T22681314A92901215. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22681314A92901215.en . Erişim tarihi: 12 Kasım 2021.
13. BirdLife International (2018). "Celeus obrieni". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2018: e.T22731646A131330745. doi:10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T22731646A131330745.en . Erişim tarihi: 12 Kasım 2021.
14. Clements Checklist. "Cornell lab of Ornithology". Cornell lab of Ornithology. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2016.
15. Feduccia, Alan (1999). The origin and evolution of birds (2. bas.). New Haven, Conn.: Yale Univ. Press. ISBN 978-0300078619.
16. Manegold, Albrecht; Louchart, Antoine (2012). "Biogeographic and paleoenvironmental implications of a new woodpecker species (Aves, Picidae) from the early Pliocene of South Africa". Journal of Vertebrate Paleontology. 32 (4): 926-938. doi:10.1080/02724634.2012.664597.
17. Smith, Brian Tilston; Klicka, John (2010). "The profound influence of the Late Pliocene Panamanian uplift on the exchange, diversification, and distribution of New World birds". Ecography. doi:10.1111/j.1600-0587.2009.06335.x .

Dış bağlantılar

• Wikimedia Commons'ta Celeus ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
• Vikitür'de Celeus ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.