Bolit

Bolit (Latinceden İtalyancaya, Eski Yunanca βολίς (bolís) "mermi"^[1][2] kelimesinden), az ya da çok büyük boyutlarda, dünya dışından gelen katı ve doğal bir gök cisminin (meteoroit) atmosfere girişiyle oluşan parlak ışık olayıdır. Amatör astronomlar arasında "bolit" kelimesi, görünür oldukları esnada en azından Venüs gezegeninin ulaştığı maksimum büyüklüğe (-4,6m) ulaşan tüm meteorları ifade eder. Bu parlaklık, herhangi bir yıldız ve gezegeninkinden daha yüksektir ve sadece Güneş'in, Ay'ın ve bazı süpernova ve galaktik novaların parlaklığından daha düşüktür. Parlaklık için bir üst sınır yoktur ve Güneş'inkinden (-26,3m) daha yüksek parlaklıklara sahip bolitler gözlemlenmiştir.

Atmosferdeki bolit (a) ve ardından parçalanma (b)

Tanımlar

Bolit olaylarının dünya haritası (1994-2013)^[3]

Bolit kelimesi, kullanıldığı bağlama bağlı olarak farklı fenomenleri ifade edebilir ve okurların belirli bir yayında hangi anlamın kastedildiğini belirlemek için çıkarım yapmaları gerekebilir.

Tanımlardan biri, özellikle atmosferde patlayan son derece parlak bir meteoru ifade eder. Astronomide, yaklaşık dolunay kadar parlak bir ateş topunu ifade eder ve genellikle ateş topuyla eş anlamlı olarak kullanılır. Jeolojide ise bolit, çok büyük bir çarpma etkisine sahip gök cismidir.

Diğer bir tanım bolidi, görünür büyüklüğü -4 veya daha parlak olan bir ateş topu olarak tanımlar.^[4] Başka bir tanım ise, bileşimi (örneğin, kayalık veya metalik bir asteroit veya buzlu bir kuyruklu yıldız) bilinmeyen, büyük bir krater oluşturan çarpan cisim olarak tanımlar.^[5]

Süperbolit, görünür büyüklüğü -17 veya daha parlak olan bir bolittir^[4][6] ve dolunaydan yaklaşık 100 kat daha parlaktır. Yakın zamandaki süperbolit örnekleri arasında Kaliforniya'daki Sutter's Mill meteoriti ve Rusya'daki Çelyabinsk meteoru sayılabilir.

Astronomi

Ayrıca bakınız: Meteoroit § Ateş topu

Bir bolidin atmosfere girişi ve havada infilak etmesinin animasyonu

IAU'nun "bolit" için resmi bir tanımı yoktur ve genellikle bu terimi, normalden daha parlak bir meteor olan ateş topunun eş anlamlısı olarak kabul eder. Bununla birlikte terim, genellikle -4 veya daha parlak görünür büyüklüğe ulaşan ateş topları için kullanılır.^[4] Gökbilimciler, özellikle patlayan (bazen "patlayan ateş topu" olarak da adlandırılır) olağanüstü parlak bir ateş topunu tanımlamak için bolit terimini kullanma eğilimindedir.^[7] Ayrıca, sesi duyulabilen bir ateş topunu kastetmek için de kullanılabilir.

Jeoloji

Jeologlar bolit terimini astronomlardan farklı bir şekilde kullanırlar. Jeolojide, çok büyük bir çarpma cismini ifade eder. Örneğin, USGS'nin Woods Hole Kıyı ve Deniz Bilimleri Merkezi, kökeni ve bileşimi bilinmeyen, mesela taşsı veya metalik bir asteroit mi yoksa su, amonyak ve metan gibi uçucu maddelerden oluşan daha az yoğun, buzlu bir kuyruklu yıldız mı olduğu bilinmeyen, büyük krater oluşturan herhangi bir çarpma cismi için bolit terimini kullanır.^[5]

Bunun en önemli örneği, 66 milyon yıl önce Chicxulub Krateri'ni oluşturan bolittir. Bilimsel mutabakat, bu olayın doğrudan kuş olmayan tüm dinozorların neslinin tükenmesine yol açtığı konusunda hemfikirdir ve bu durum, K-Pg sınırını belirleyen jeolojik katmanda bulunan ince bir iridyum tabakasıyla kanıtlanmıştır.

Galeri

2013'te Rusya'nın Çelyabinsk Oblastı üzerinde patlayan bir süperbolide ait görüntüler.

Aralık 2010'da Geminitler meteor yağmurundan bir bolit (SAO RAS, vmag -3).

Kaynakça

1. "bolide". Merriam-Webster Dictionary.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
2. "bolide". Oxford English Dictionary (Çevrimiçi bas.). Oxford University Press. (Abonelik veya katılımcı kurum üyeliği gerekli.)
3. "We are not Alone: Government Sensors Shed New Light on Asteroid Hazards". Universe Today. 23 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2015.
4. Belton, MJS (2004). Mitigation of hazardous comets and asteroids. Cambridge University Press. ISBN 0521827647.^:156
5. "Introduction: What is a Bolide?". Woodshole.er.usgs.gov. 1 Nisan 1998. 5 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2011.
6. Adushkin, Vitaly; Ivan Nemchinov (2008). Catastrophic events caused by cosmic objects. Springer. ISBN 978-1402064524.^:133
7. Ian Ridpath, (Ed.) (2018). A Dictionary of Astronomy (3 bas.). bolide: Oxford University Press. ISBN 978-0191851193. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2024.

Dış bağlantılar

• 861'den 2012'ye kadar dünyanın dört bir yanında Dünya atmosferine girdiğine tanık olunan bolitlerin tarihi kaydı (B612 Foundation) (İngilizce)
• Bolit Olayları 1988 - 201714 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. neo.jpl.nasa.gov (İngilizce)