Şempanze

Şempanze ya da Bayağı şempanze (Pan troglodytes), primatlar (Primates) takımının büyük insansı maymunlar (Hominidae) familyasına dahil ''Pan'' (şempanze) cinsini oluşturan iki türün daha iri yapılı olanıdır. "Şempanze" adı daha çok bu türü ifade etmek için kullanılsa da bu durum teknik açıdan hatalıdır. Yakın geçmişe dek daha çok "pigme şempanze" ya da "cüce şempanze" adları ile anılmış olan bonobo (Pan paniscus), Pan cinsinin diğer türüdür.

Şempanze Yaşadığı dönem aralığı: 4-0 myö Blankan-Günümüz[1]  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
P. t. schweinfurthii, Kibale Milli Parkı, Uganda
Korunma durumu
Tehlikede (IUCN 3.1)[2]
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Takım: Primates Alt takım: Haplorhini İnfra takım: Simiiformes Familya: Hominidae Alt familya: Homininae Oymak: Hominini Alt oymak: Panina Cins: Pan Tür: P. troglodytes
İkili adlandırma
Pan troglodytes (Blumenbach, 1775)
Alt türler
Pan troglodytes verus Pan troglodytes ellioti Pan troglodytes troglodytes Pan troglodytes schweinfurthii
Alt türlerin dağılım haritası Pan troglodytes verus (yeşil) P. t. ellioti (gri) P. t. troglodytes (kırmızı) P. t. schweinfurthii (mavi)
Sinonimler
Simia troglodytes (Blumenbach, 1775) Troglodytes troglodytes (Blumenbach, 1776) Troglodytes niger (E. Geoffroy, 1812) Pan niger (E. Geoffroy, 1812) Anthropopithecus troglodytes (Sutton, 1883)

Morfoloji

Ağırlıkları 45–50 kg kadardır. Boyları 1.5 metreyi pek geçmez. Başparmaklarının yapısından dolayı elleri cisimleri kavramada – insan kadar iyi olmasa da – elverişlidir. Kolları – aynı bonobolardaki gibi – bonobolardan sonraki en yakın akrabaları olan insana göre oldukça uzundur.

Bir bebeğin kafatası

Yaşam şekli

Bir dişi, yavrusuyla

Sürüler halinde hiyerarşik bir biçimde yaşarlar. Genellikle meyve ve sebzelerle beslenirler. Hamilelik süreleri 9 aydır. 10-12 yaşlarında olgunluğa ulaşırlar.

Alt türler

Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin ormanlarıyla sınırlı bir dağılım alanı olan bonobonun aksine, bayağı şempanzenin Batı ve Orta Afrika'da daha geniş bir dağılım alanı vardır ve bu dağılım alanları içinde ayrı bölgelerde izlenen dört alt türü bulunur. Bu alt türler şöyle sıralanabilir:

• Pan troglodytes schweinfurthii (Doğu şempanzesi)
• Pan troglodytes troglodytes (Merkezî şempanze)
• Pan troglodytes vellerosus (Nijerya şempanzesi)
• Pan troglodytes verus (Batı Afrika şempanzesi)

Kaynakça

1. McBrearty, Sally; Jablonski, Nina G. (2005). "First fossil chimpanzee". Nature. 437 (7055): 105-108. Bibcode:2005Natur.437..105M. doi:10.1038/nature04008. ISSN 0028-0836. PMID 16136135.
2. Humle, T.; Maisels, F.; Oates, J.F.; Plumptre, A.; Williamson, E.A. (2016). "Pan troglodytes (errata 2018)". 2016: e.T15933A17964454. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-2.RLTS.T15933A17964454.en.

Kitap

• Hayvanlar Ansiklopedisi. Parıltı Yayıncılık. 2013. s. 177-178. ISBN 978-605-100-090-9.

Dış bağlantılar

• Wikimedia Commons'ta Pan troglodytes ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
• Vikitür'de Pan troglodytes ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
• DiscoverChimpanzees.org
• Şempanze Genom kaynağı 20 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Primate Info Net Pan troglodytes Factsheets 13 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• U.S. Fish & Wildlife Service Species Profile 2 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Bayağı şempanze genomu 30 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ensembl
• Human Timeline (Interactive) 17 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Smithsonian, National Museum of Natural History (Ağustos 2016).