Başkurtça daha çok konuşma dilinde kullanılmıştır. Dil yapısına göre Başkurt dili Tatar dile yakın olduğu için eskiden Başkurtlar yazmalar için tüm Tatar dilin veya bazen Tatar harflerin kullanıyorlardı. Başkurt Ulusal Hareketi çıkarak Tatarcadan farklı yazma ihtiyacı çıktı. İlk kez 23 Mart 1919'da SSCB içinde Başkurdistan ÖSSC kurulması yazma Başkurt dili kurulmasına itiş verdi.
1926'da ise ilk Başkurtça kitap yayınlanmıştır.
Başkurtçada bazı ç'ler s'ye dönebilir: Başqortsa (Başkurtça), nesik (nice, ne kadar, nasıl), ağas (ağaç)...
Bazı sözcük başı s'ler h olabilir: hen (sen), harı (sarı), hıw (su)...
D'lar t olabilir: temek (demek), teren (derin), tar (dar)...
G'ler k olabilir: kün (gün)...
z'ler ve bazı Arapça alıntı sözlerdeki d'ler, ð olabilir: deñgið (deniz), eðebiyet (edebiyat)...
Başkurt Latin alfabesinin Türk Latin alfabesi ile karşılaştırılması:
Başkurtça: Aa Ää/Әә Bb Çç Dd Ee Ff Gg Ğğ Hh Xx Iı İi Jj Kk Qq Ll Mm Nn Ññ Oo Öö Pp Rr Ss Śś Şş Tt Uu Üü Ww Vv Yy Zz Źź
Türkçe: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Ff Gg Ğğ Hh Iı İi Jj Kk Ll Mn Nn Oo Öö Pp Rr Ss Şş Tt Uu Üü Vv Yy Zz
Ә: Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür (Æ). Ses ve harf karşılığı olarak Arapçada ve Almancada da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. Azericede yoğun olarak kullanılır. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: İncä/İncə. Türkçede Selçuk ismi diğer Türk dillerinde “Sälçuk / Səlcuk” olarak, Akçe sözcüğü ise “Akçä / Akçə” olarak yazılır. Alfabenin Latin versiyonunda Ä olarak da yer alır. Ə harfi kimi latin alfabelerinde, özellikle el yazılarında Эə biçiminde de kullanılır.
Х: Başkurtçada, Tatarcada ve Azericede kullanılır. Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Arapçadaki Hı (خ) harfidir. Azericenin resmi harflerinden birisidir (Latin X). İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: Baxmax (Bakmak) fiilinin okunuşu Baḥmaḥ şeklindedir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)… Bu sesin Türkçedeki kullanımında çoğu zaman birbirlerine çok yakın kaynaklardan çıkan Arapçadaki Ha (ح) harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır (Ⱨ, Ḩ).
Ҡ: Gırtlaktan çıkarılan kalın bir K sesini karşılar. Başkurtçadaki Ҡалын (Kalın) sözcüğünün çevirisi Qalın olarak yapılır ve okunuşu (Kalın/Galın) biçimindedir. Baştaki K sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Tatarcada ve Azericede de kullanılır ve Q harfi ile gösterilir. Arapçadaki Kaf (ق) harfini karşılar. Örneğin Azericede Qalın (Kalın) sözcüğünün okunuşu Galın şeklindedir. Baştaki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir (Ⱪ, Ķ). Örneğin: Qadın (Kadın), Qayın (Kayın)…
Ң: Genizden çıkarılan N ve G karışımı bir sestir. (Şekil benzerliği nedeniyle LatinⱧ harfi ile karıştırılmamalıdır.) Bazen de NG/NĞ olarak öngörülür. Pek çok ağızda N veya Ğ sesine dönüşmüştür. Osmanlıcadaki üç noktalı Kaf-ı Nûni (ڭ) harfinin karşılığıdır. Örneğin: İç Anadolu'da, özellikle Sivas yöresinde Saña, Baña, Deñiz sözcükleri. Pek çok kaynakta Tengri veya Tengiz olarak yazılan sözcükler aslında Teñri ve Teñiz şeklinde okunur. (Tatarcada Ñ, Türkmencede Ň harfi ile, Uniform Türk Alfabesi’nde ise Ņ ile gösterilir.)
Ҫ: Peltek T (veya S) sesidir. (Şekil benzerliği nedeniyle Türkçedeki Ç harfi ile karıştırılmamalıdır.) Türkçede, Arapça’dan gelen bazı sözcüklerde kullanılır (ث). Ancak peltek harfler Başkurt dilinde de bulunur. Arapçadaki T sesinin peltek biçimidir. Aslında peltek S sesi ile aynıdır. Her iki peltek ses de (T̃ ve S̃) dilin dişlerin arasına değdirilmesiyle çıkarıldığı için aralarındaki farkı anlamak mümkün değildir ve hatta böyle bir fark yoktur. Örneğin: Es̃er... Kiril Alfabelerinde "Ť" harfi ile gösterilir. Başkurt alfabesinin Latin versiyonunda resmi olarak yer almasa da kullanımda Ś biçimi tercih edilir.
Ҙ: Peltek D (veya Z) sesidir. Türkçede, Arapça’dan gelen bazı sözcüklerde kullanılır (ذ). Ancak peltek harfler Başkurt dilinde de bulunur. Arapçadaki D sesinin peltek biçimidir. Aslında Peltek Z sesi ile aynıdır. Her iki peltek ses de (D̃ ve Z̃) dilin dişlerin arasına değdirilmesiyle çıkarıldığı için aralarındaki farkı anlamak mümkün değildir ve hatta böyle bir fark yoktur. Örneğin: Z̃eka... Latin Alfabelerinde "Ď" harfi ile gösterilir. Başkurt alfabesinin Latin versiyonunda Ź olarak öngörülmüştür.
Latin Versiyona Eklenen Harfler
W: Tatarca’da ve Türkmence’de kullanılır. Açık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav (و) ve batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir. Örneğin Tatarcadaki Wali (Vali).
Başkurtça “eye” (iyi) sözcüğü için “evet” ifadesi kullanılır.
Başkurtça “heybet”(Araplardan gelen kelime[3]) sözcüğü için “iyi” ifadesi kullanılır. Komşu Kazaklarda ve tüm Orta Asya halkarında “heybet” için yakşi, zaksı kelimesi kullanılır.
Daha fazla bilgi Türkçe ...
Başkurtça (Kiril alfabesi)
Başkurtça (Latin alfabesi)
Türkçe
ағҙа
ağza
aza
аҡыл
aqıl
akıl
алҡа
alqa
halka
ахырызаман
axırızaman
Ahir Zaman
әҙәм
әźәm
adam
әҙер
әźer
hazır
әжәл
әjәl
ecel
әкиәт
әkiәt
masal
әҫәр
әśәr
eser
әүлиә
әwliә
evliya
әхирәт
әxirәt
ahiret
бата
bata
hayır duası
бәлә
bәlә
bela
бәүел
bәwel
sidik, idrar
бәхәс
bәxәs
tartışma, münakaşa
вазифа
wazifa
vazife
ваҡиға
waqiğa
vaka
вәғәҙә
wәğәźә
vaat, vait
выждан
vıjdan
vicdan, insaf
гел
gel
her zaman, hep
ғариза
ğariza
bildiri
ғасыр
ğasır
asır
ғәҙәт
ğәźәt
adet
ғәҙел
ğәźel
adil
ғәйбәт
ğәybәt
gıybet
Kapat
Lokmaları iyice çiğneyerek yutun. Başkurtça: Lokmanlarzı heybet seynep yutun.
“Edep” - “Ezep”.[4] “Edepsizlik” için “tupasızlık”.
Başkurdistan (Rusya)
