Ayrık cisim

Ayrık cisimler, Güneş sisteminin dış bölgelerinde yer alan dinamik bir küçük gezegen sınıfıdır. Neptün ötesi cisimler (TNO) olarak adlandırılan geniş bir ailenin mensubudurlar. Bu nesneler Güneş'e olan en yakın konumları Neptün'ün kütleçekimsel kuvvetinden yeterli bir uzaklıkta bulunan yörüngelere sahiptir. Bu nedenle Neptün ve bilinen diğer gezegenlerden sınırlı olarak etkilenirler. Bu durum nedeniyle Güneş sisteminden ayrık bir durumda bulunmakta, ancak Güneş'in etkisinden de kaçamamaktadırlar.^[1][2]

Neptün ötesi nesnelerin mesafelerine ve eğimlerine göre çizimi. 100 AU mesafesinin ötesindeki nesneler için tanımlar gösterilmiştir.

Rezonant TNO & Plutino       Kubevanolar (klasik KBO)

Dağınık disk objeleri       Detached object

Bu şekilde, ayrık cisimler, bilinen diğer TNO'ların çoğundan önemli ölçüde farklılık göstermektedir. Bunlar, ağırlıklı olarak Neptün olmak üzere dev gezegenlerle kütleçekimsel karşılaşmalar sonucu mevcut yörüngelerinde değişen derecelerde pertürbasyona uğramış, gevşek bir şekilde tanımlanmış bir popülasyon kümesi oluşturmaktadır. Ayrık cisimler, Plüton gibi Neptün'le yörüngesel rezonansta olan cisimler, Makemake gibi rezonanssız yörüngelerdeki klasik Kuiper kuşağı cisimleri ve Eris gibi dağınık disk cisimleri gibi diğer tüm TNO popülasyonlarından daha büyük bir enberiye sahiplerdir.

Ayrık cisimler, bilimsel literatürde genişletilmiş dağınık disk cisimleri (E-SDO), uzak ayrık cisimler (DDO) veya genişletilmiş dağınıklar şeklinde adlandırılabilmektedir.^[3][4][5] Bu durum ayrık cisim popülasyonu ve dağınık disk cisimlerinin yörüngesel parametreleri arasında kalan dinamik derecelendirmenin bir yansımasıdır.

Günümüze kadar en az dokuz cisim kesin şekilde tanımlanmıştır ki bunların en büyük, en uzak ve en bilineni Sedna'dır.^[6] Kuiper kuşağının ötesindeki bir enberiye sahip olan cisimler bu nedenle sednoitler olarak adlandırılmıştır. 2023 itibarıyla, dört adet tanımlanmış sednoid bulunmaktadır; Sedna, 2012 VP113, Leleākūhonua ve 2021 RR205'dir. Bu nesneler, küçük yükselen ve alçalan düğüm mesafelerine sahip nesne çiftlerinin dağılımları arasında, dış kaynaklı sapmalara verilen bir tepkinin göstergesi olabilecek, istatistiksel olarak oldukça anlamlı bir asimetri sergilemektedir; bunun gibi asimetriler bazen görünmeyen gezegenlerin neden olduğu bozulmalara atfedilir.^[7][8]

Yörüngeleri

Ayrık cisimlerin enberileri Neptün'ün enötelerinden çok daha büyüktür. Sıklıkla yüksek derecede eliptik olan, yarı büyük eksenleri birkaç yüz astronomik birime varan çok geniş yörüngelere sahiptirler. Bu tarz yörüngeler Neptün gibi dev gezegenlerin neden olduğu kütleçekimsel savrulma tarafından meydana getirilmiş olamaz. Öte yandan, yakınlardan geçen bir yıldızla ya da uzak bir gezegen büyüklüğünde bir cisimle karşılaşma, Neptün'ün kendisi (bir zamanlar çok daha eksantrik bir yörüngeye sahip olabilir ve bu cisimleri şimdiki yörüngelerine çekmiş olabilir) ya da fırlatılmış gezegenler (Güneş Sistemi'nin erken dönemlerinde var olan ve fırlatılmış olan) gibi bir dizi açıklama öne sürülmüştür.^{[4][9][10][11][12][13][14][15][16][17]}

Derin Ekliptik Araştırması ekibi tarafından önerilen sınıflandırma, 3 Tisserand parametresi değeri kullanılarak saçılmış-yakın nesneler (Neptün tarafından saçılmış olabilir) ve saçılmış-uzatılmış nesneler (örneğin 90377 Sedna) arasında resmi bir ayrım getirmektedir.^[5]

Dokuzuncu Gezegen hipotezi, ayrık cisimlerin yörüngelerinin, Güneş'ten 200 ila 1200 AU arasındaki bir mesafe uzaklıkta bulunan, henüz gözlemlenmemiş bir gezegenin yerçekimi etkisiyle açıklanabileceğini öne sürmektedir.^[18]

Sınıflandırma

Ayrık cisimler TNO'nun beş farklı dinamik sınıfından biridir; diğer dört sınıf klasik Kuiper kuşağı cisimleri, rezonans cisimleri, dağınık disk cisimleri (SDO) ve Sednoitler'dir. Ayrık cisimler genellikle 40 AU'dan daha büyük bir enberi mesafesine sahiptir, bu da Güneş'ten yaklaşık 30 AU uzaklıkta neredeyse dairesel bir yörüngeye sahip olan Neptün ile güçlü etkileşimleri engeller. Bununla birlikte, dağılmış ve ayrılmış bölgeler arasında net sınırlar yoktur, çünkü her ikisi de 37 ila 40 AU arasında enberi mesafesine sahip bir ara bölgede TNO'lar olarak bir arada bulunabilir.^[6] İyi belirlenmiş bir yörüngeye sahip böyle bir ara cisim (120132) 2003 FY128'dir.

90377 Sedna'nın 2003 yılında keşfi ve o sıralarda keşfedilen (148209) 2000 CR105 ve 2004 XR190 gibi diğer birkaç cisimle birlikte, iç Oort bulutu cisimleri veya (daha büyük olasılıkla) dağınık disk ile iç Oort bulutu arasındaki geçiş cisimleri olabilecek bir uzak cisimler kategorisinin tartışılmasına neden olmuştur.^[2]

Sedna, MPC tarafından resmi olarak bir dağınık disk nesnesi olarak kabul edilmesine rağmen, kaşifi Michael E. Brown, 76 AU'luk enberi mesafesinin dış gezegenlerin çekim gücünden etkilenmeyecek kadar uzak olması nedeniyle, dağınık diskin bir üyesinden ziyade bir iç-Oort-bulut nesnesi olarak kabul edilmesi gerektiğini öne sürmüştür.^[19] Sedna'nın ayrık bir nesne olarak bu sınıflandırması son yayınlarda kabul edilmektedir.^[20]

Bu düşünce tarzı, dış gezegenlerle önemli bir kütleçekim etkileşiminin olmamasının, Sedna (enberisi 76 AU) ile Derin Ekliptik Araştırma tarafından saçılmış-yakın nesne olarak listelenen 1996 TL₆₆ (enberisi 35 AU) gibi daha geleneksel SDO'lar arasında bir yerde başlayan genişletilmiş bir dış grup yarattığını öne sürmektedir.^[21]

Neptün etkisi

Bu geniş kategoriyi belirlemekteki sorunlardan birisi de zayıf rezonansların var olabileceği ve bunları kanıtlamanın kaotik gezegensel etkiler ve söz konusu uzak cisimlerin yörüngelerine ilişkin halihazırda elde olan bilgilerin yetersizliği nedeniyle zor olabileceğidir. 300 yıldan fazla süren yörünge periyotlarına sahip olan bu cisimlerin çoğunun gözlem yayları birkaç yıl ile sınırlıdır. Arka plan yıldızlarına karşın yavaş hareketleri devasa mesafeler kat etmeleri nedeniyle bu cisimlerin çoğunun yörüngelerinin belirli bir güven aralığında tespit edilerek onaylanabilmesi veya yörüngesel rezonans kanunlarına uygun olarak belirlenebilmesi onlarca yıl sürebilir. Bu nesnelerin potansiyel ve yörüngesel rezonanslarında yaşanacak ilave gelişmeler dev gezegenlerin göçü ve Güneş sisteminin oluşumunun anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Örneğin, Emel'yanenko ve Kiseleva tarafından 2007 yılında yapılan bir simülasyon çoğu uzak cismin Neptün ile rezonans halinde olabileceğini göstermiştir. Çalışma neticesinde, Neptün ile 2000 CR105 adlı cisim %10 olasılıkla 20:1 rezonansta, 2003 QK91 adlı cisim %38 olasılıkla 10:3 rezononasta ve (82075) 2000 YW134 adlı cisim ise %84 olasılıkla 8:3 rezonansta olmak üzere bir ilişki içinde olabilir.^[22] Bir cüce gezegen olduğu düşünülen (145480) 2005 TB190'nin ise Neptün ile 4:1 rezonansta olma olasılığı %1'den az olarak hesaplanmıştır.^[22]

Neptün ötesindeki varsayımsal gezegenlerin etkisi

Dokuzuncu gezegen hipotezini ortaya atan Mike Brown "Kuiper kuşağından birazcık bile uzaklaşmış olan bilinen tüm uzak nesnelerin bu varsayımsal gezegenin etkisi altında kümelendiğine (özellikle, yarı büyük ekseni >100 AU ve enberisi >42 AU olan nesneler)" ilişkin gözlemlerde bulunmuştur.^[23] Carlos de la Fuente Marcos ve Ralph de la Fuente Marcos, istatistiksel olarak anlamlı olan bazı orantıların Dokuzuncu Gezegen hipoteziyle uyumlu olduğunu hesaplamışlardır; özellikle, Aşırı Neptün ötesi nesneler (ETNO'lar)^[24] olarak adlandırılan bir dizi nesne^{[lower-alpha 1]}, yarı büyük ekseni ~700 AU olan varsayılan bir Dokuzuncu Gezegen ile 5:3 ve 3:1 ortalama hareket rezonanslarında sıkışmış olabilir.^[27]

Olası ayrık nesneler

Ayrıca bakınız: Sednoidler ve Aşırı Neptün ötesi cisimler

Aşağıda, Neptün'ün mevcut yörüngesi tarafından kolayca dağıtılamayan ve bu nedenle ayrılmış nesneler olması muhtemel olan, ancak sednoidleri tanımlayan ≈50-75 AU'luk enberi boşluğu içinde yer alan, azalan enberilere göre bilinen nesnelerin bir listesi yer almaktadır.^{[28][29][30][31][32][33]}

Aşağıda listelenen cisimlerin perihelion'u 40 AU'dan, yarı büyük ekseni 47,7 AU'dan (Neptün ile 1:2 rezonans ve Kuiper Kuşağı'nın yaklaşık dış sınırı) fazladır.^[34]

Tanım	Çap (km)	H	q(AU)	a(AU)	Q(AU)	ω (°)	Keşif yılı	Kaşif	Notlar ve Referanslar
2000 CR105	243	6,3	44,252	221,2	398	316,93	2000	M. W. Buie	[35]
2000 YW134	216	4,7	41,207	57,795	74,383	316,481	2000	Spacewatch	≈3:8 Neptün rezonansı
2001 FL193	81	8,7	40,29	50,26	60,23	108,6	2001	R. L. Allen, G. Bernstein, R. Malhotra	yörünge son derece zayıf, bir TNO olmayabilir
2001 KA77	634	5,0	43,41	47,74	52,07	120,3	2001	M. W. Buie	klasik KBO sınırında
2002 CP154	222	6,5	42	52	62	50	2002	M. W. Buie	yörünge oldukça zayıf, ama kesinlikle ayrık nesne
2003 UY291	147	7,4	41,19	48,95	56,72	15,6	2003	M. W. Buie	klasik KBO sınırında
Sedna	995	1,5	76,072	483,3	890	311,61	2003	M. E. Brown, C. A. Trujillo, D. L. Rabinowitz	Sednoid
2004 PD112	267	6,1	40	70	90	40	2004	M. W. Buie	yörünge oldukça zayıf, ayrık nesne olmayabilir
2004 VN112	222	6,5	47,308	315	584	326,925	2004	Cerro Tololo (belirtilmemiş)	[36][37][38]
2004 XR190	612	4,1	51,085	57,336	63,586	284,93	2004	R. L. Allen, B. J. Gladman, J. J. Kavelaars J.-M. Petit, J. W. Parker, P. Nicholson	sözde-Sednoid, çok yüksek eğim; Kozai Rezonansı (KR) ile birlikte Neptün Ortalama Hareket Rezonansı (MMR) 2004 XR190'ın dışmerkezliğini ve eğimini değiştirerek çok yüksek bir enberi elde etmiştir.[35][39][40]
2005 CG81	267	6,1	41,03	54,10	67,18	57,12	2005	CFEPS	—
2005 EO297	161	7,2	41,215	62,98	84,75	349,86	2005	M. W. Buie	—
2005 TB190	372	4,5	46,197	75,546	104,896	171,023	2005	A. C. Becker, A. W. Puckett, J. M. Kubica	Neptün Ortalama Hareket Rezonansı (MMR), Kozai Rezonansı (KR) ile birlikte yüksek bir enberi elde etmek için eksantrikliği ve eğimi değiştirildi.[40]
2006 AO101	168	7,1	—	—	—	—	2006	Mauna Kea (belirtilmemiş)	yörünge son derece zayıf, bir TNO olmayabilir
2007 JJ43	558	4,5	40,383	48,390	56,397	6,536	2007	Palomar (belirtilmemiş)	klasik KBO sınırında
2007 LE38	176	7,0	41,798	54,56	67,32	53,96	2007	Mauna Kea (belirtilmemiş)	—
2008 ST291	640	4,2	42,27	99,3	156,4	324,37	2008	M. E. Schwamb, M. E. Brown, D. L. Rabinowitz	≈1:6 Neptün rezonansı
2009 KX36	111	8,0	—	100	100	—	2009	Mauna Kea (belirtilmemiş)	yörünge son derece zayıf, bir TNO olmayabilir
2010 DN93	486	4,7	45,102	55,501	65,90	33,01	2010	Pan-STARRS	≈2:5 Neptün rezonansı; Neptün Ortalama Hareket Rezonansı (MMR), Kozai Rezonansı (KR) ile birlikte yüksek bir enberi elde etmek için eksantrikliği ve eğimi değiştirildi.[40]
2010 ER65	404	5,0	40,035	99,71	159,39	324,19	2010	D. L. Rabinowitz, S. W. Tourtellotte	—
2010 GB174	222	6,5	48,8	360	670	347,7	2010	Mauna Kea (belirtilmemiş)	—
2012 FH84	161	7,2	42	56	70	10	2012	Las Campanas (belirtilmemiş)	—
2012 VP113	702	4,0	80,47	256	431	293,8	2012	S. S. Sheppard, C. A. Trujillo	Sednoid
2013 FQ28	280	6,0	45,9	63,1	80,3	230	2013	S. S. Sheppard, C. A. Trujillo	≈1:3 Neptün rezonansı; Neptün Ortalama Hareket Rezonansı (MMR), Kozai Rezonansı (KR) ile birlikte yüksek bir enberi elde etmek için eksantrikliği ve eğimi değiştirildi.[40]
2013 FT28	202	6,7	43,5	310	580	40,3	2013	S. S. Sheppard	—
2013 GP136	212	6,6	41,061	155,1	269,1	42,38	2013	OSSOS	—
2013 GQ136	222	6,5	40,79	49,06	57,33	155,3	2013	OSSOS	klasik KBO sınırında
2013 GG138	212	6,6	46,64	47,792	48,946	128	2013	OSSOS	klasik KBO sınırında
2013 JD64	111	8,0	42,603	73,12	103,63	178,0	2013	OSSOS	—
2013 JJ64	147	7,4	44,04	48,158	52,272	179,8	2013	OSSOS	klasik KBO sınırında
2013 SY99	202	6,7	50,02	694	1338	32,1	2013	OSSOS	—
2013 SK100	134	7,6	45,468	61,61	77,76	11,5	2013	OSSOS	—
2013 UT15	255	6,3	43,89	195,7	348	252,33	2013	OSSOS	—
2013 UB17	176	7,0	44,49	62,31	80,13	308,93	2013	OSSOS	—
2013 VD24	128	7,8	40	50	70	197	2013	Karanlık Enerji Araştırması	yörünge oldukça zayıf, ayrık nesne olmayabilir
2013 YJ151	336	5,4	40,866	72,35	103,83	141,83	2013	Pan-STARRS	—
2014 EZ51	770	3,7	40,70	52,49	64,28	329,84	2014	Pan-STARRS	—
2014 FC69	533	4,6	40,28	73,06	105,8	190,57	2014	S. S. Sheppard, C. A. Trujillo
2014 FZ71	185	6,9	55,9	76,2	96,5	245	2014	S. S. Sheppard, C. A. Trujillo	Sözde Sednoid; ≈1:4 Neptün rezonansı; Neptün Ortalama Hareket Rezonansı (MMR) Kozai Rezonansı (KR) ile birlikte çok yüksek bir enberi elde etmek için eksantriklik ve eğimi değiştirildi.[40]
2014 FC72	509	4,5	51,670	76,329	100,99	32,85	2014	Pan-STARRS	Sözde Sednoid; ≈1:4 Neptün rezonansı; Neptün Ortalama Hareket Rezonansı (MMR) Kozai Rezonansı (KR) ile birlikte çok yüksek bir enberi elde etmek için eksantriklik ve eğimi değiştirildi.[40]
2014 JM80	352	5,5	46,00	63,00	80,01	96,1	2014	Pan-STARRS	≈1:3 Neptün rezonansı; Neptün Ortalama Hareket Rezonansı (MMR), Kozai Rezonansı (KR) ile birlikte yüksek bir enberi elde etmek için eksantrikliği ve eğimi değiştirildi.[40]
2014 JS80	306	5,5	40,013	48,291	56,569	174,5	2014	Pan-STARRS	klasik KBO sınırında
2014 OJ394	423	5,0	40,80	52,97	65,14	271,60	2014	Pan-STARRS	in 3:7 Neptün rezonansı
2014 QR441	193	6,8	42,6	67,8	93,0	283	2014	Karanlık Enerji Araştırması	—
2014 SR349	202	6,6	47,6	300	540	341,1	2014	S. S. Sheppard, C. A. Trujillo	—
2014 SS349	134	7,6	45	140	240	148	2014	S. S. Sheppard, C. A. Trujillo	≈2:10 Neptün rezonansı; Neptün Ortalama Hareket Rezonansı (MMR), Kozai Rezonansı (KR) ile birlikte yüksek bir enberi elde etmek için eksantrikliği ve eğimi değiştirildi.[41]
2014 ST373	330	5,5	50,13	104,0	157,8	297,52	2014	Karanlık Enerji Araştırması	—
2014 UT228	154	7,3	43,97	48,593	53,216	49,9	2014	OSSOS	klasik KBO sınırında
2014 UA230	222	6,5	42,27	55,05	67,84	132,8	2014	OSSOS	—
2014 UO231	97	8,3	42,25	55,11	67,98	234,56	2014	OSSOS	—
2014 WK509	584	4,0	40,08	50,79	61,50	135,4	2014	Pan-STARRS	—
2014 WB556	147	7,4	42,6	280	520	234	2014	Karanlık Enerji Araştırması	—
2015 AL281	293	6,1	42	48	54	120	2015	Pan-STARRS	klasik KBO sınırında yörünge oldukça zayıf, ayrık nesne olmayabilir
2015 AM281	486	4,8	41,380	55,372	69,364	157,72	2015	Pan-STARRS	—
2015 BE519	352	5,5	44,82	47,866	50,909	293,2	2015	Pan-STARRS	klasik KBO sınırında
2015 FJ345	117	7,9	51	63,0	75,2	78	2015	S. S. Sheppard, C. A. Trujillo	Sözde Sednoid; ≈1:3 Neptün rezonansı; Neptün Ortalama Hareket Rezonansı (MMR) Kozai Rezonansı (KR) ile birlikte çok yüksek bir perihelion elde etmek için eksantriklik ve eğimi değiştirildi.[40]
2015 GP50	222	6,5	40,4	55,2	70,0	130	2015	S. S. Sheppard, C. A. Trujillo	—
2015 KH162	671	3,9	41,63	62,29	82,95	296,805	2015	S. S. Sheppard, D. J. Tholen, C. A. Trujillo	—
2015 KG163	101	8,3	40,502	826	1610	32,06	2015	OSSOS	—
2015 KH163	117	7,9	40,06	157,2	274	230,29	2015	OSSOS	≈1:12 Neptün rezonansı
2015 KE172	106	8,1	44,137	133,12	222,1	15,43	2015	OSSOS	1:9 Neptün rezonansı
2015 KG172	280	6,0	42	55	69	35	2015	R. L. Allen D. James D. Herrera	yörünge oldukça zayıf, ayrık nesne olmayabilir
2015 KQ174	154	7,3	49,31	55,40	61,48	294,0	2015	Mauna Kea (belirtilmemiş)	Sözde Sednoid; ≈2:5 Neptün rezonansı; Neptün Ortalama Hareket Rezonansı (MMR) Kozai Rezonansı (KR) ile birlikte çok yüksek bir perihelion elde etmek için eksantriklik ve eğimi değiştirildi.[40]
2015 RX245	255	6,2	45,5	410	780	65,3	2015	OSSOS	—
541132 Leleākūhonua	300	5,5	65,02	1042	2019	118,0	2015	S. S. Sheppard, C. A. Trujillo, D. J. Tholen	Sednoid
2017 DP121	161	7,2	40,52	50,48	60,45	217,9	2017		—
2017 FP161	168	7,1	40,88	47,99	55,1	218	2017		borderline klasik KBO
2017 SN132	97	5,8	40,949	79,868	118,786	148,769	2017	S. S. Sheppard, C. A. Trujillo, D. J. Tholen
2018 VM35	134	7,6	45,289	240,575	435,861	302,008	2018	???

Aşağıdaki nesnelerin de, 38-40 AU'luk biraz daha düşük perihelion mesafelerine sahip olmalarına rağmen, genel olarak bağımsız nesneler olduğu düşünülebilir.

Tanım	Çap (km)	H	q(AU)	a(AU)	Q(AU)	ω (°)	Keşif yılı	Kaşif	Notlar ve Referanslar
2003 HB57	147	7,4	38,116	166,2	294	11,082	2003	Mauna Kea (belirtilmemiş)	—
2003 SS422	168	>7,1	39	200	400	210	2003	Cerro Tololo (belirtilmemiş)	yörünge oldukça zayıf, ayrık nesne olmayabilir
2005 RH52	128	7,8	38,957	152,6	266,3	32,285	2005	CFEPS	—
2007 TC434	168	7,0	39,577	128,41	217,23	351,010	2007	Las Campanas (belirtilmemiş)	1:9 Neptün rezonansı
2012 FL84	212	6,6	38,607	106,25	173,89	141,866	2012	Pan-STARRS	—
2014 FL72	193	6,8	38,1	104	170	259,49	2014	Cerro Tololo (belirtilmemiş)	—
2014 JW80	352	5,5	38,161	142,62	247,1	131,61	2014	Pan-STARRS	—
2014 YK50	293	5,6	38,972	120,52	202,1	169,31	2014	Pan-STARRS	—
2015 GT50	88	8,6	38,46	333	627	129,3	2015	OSSOS	—

Ayrıca bakınız

• Klasik Kuiper kuşağı nesnesi
• En büyük günöteye göre Güneş Sistemi nesnelerinin listesi
• Neptün ötesi cisimler listesi
• Aşırı Neptün ötesi cisim
• Neptün'ün ötesindeki gezegenler
• Sednoid

Notlar

1. Yarı büyük ekseni 150 AU'dan büyük ve enberisi 30 AU'dan büyük olan on iki küçük gezegen bilinmektedir.^[25] 2003 SS422 yalnızca 76 günlük bir gözlem yayına sahip olduğu ve bu nedenle yarı ana ekseni yeterince iyi bilinmediği için sayımdan çıkarıldı.^[26]

Kaynakça

1. Lykawka, P.S.; Mukai, T. (2008). "An outer planet beyond Pluto and the origin of the trans-Neptunian belt architecture". Astronomical Journal. 135 (4): 1161-1200. arXiv:0712.2198 $2. Bibcode:2008AJ....135.1161L. doi:10.1088/0004-6256/135/4/1161.
2. Jewitt, D.; Delsanti, A. (2006). "The Solar System Beyond the Planets". Solar System Update: Topical and Timely Reviews in Solar System Sciences (PDF) (Springer-Praxis bas.). ISBN 3-540-26056-0. 29 January 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
3. Gladman, B. (2002). "Evidence for an extended scattered disk". Icarus. 157 (2): 269-279. arXiv:astro-ph/0103435 $2. Bibcode:2002Icar..157..269G. doi:10.1006/icar.2002.6860.
4. Gomes, Rodney S.; Matese, J.; Lissauer, Jack (2006). "A distant planetary-mass solar companion may have produced distant detached objects". Icarus. Elsevier. 184 (2): 589-601. Bibcode:2006Icar..184..589G. doi:10.1016/j.icarus.2006.05.026.
5. Elliot, J.L.; Kern, S.D.; Clancy, K.B.; Gulbis, A.A.S.; Millis, R.L.; Buie, M.W.; Wasserman, L.H.; Chiang, E.I.; Jordan, A.B.; Trilling, D.E.; Meech, K.J. (2006). "The Deep Ecliptic Survey: A search for Kuiper belt objects and centaurs. II. Dynamical classification, the Kuiper belt plane, and the core population" (PDF). The Astronomical Journal. 129 (2): 1117-1162. Bibcode:2005AJ....129.1117E. doi:10.1086/427395. 21 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Mayıs 2023.
6. Lykawka, Patryk Sofia; Mukai, Tadashi (July 2007). "Dynamical classification of trans-neptunian objects: Probing their origin, evolution, and interrelation". Icarus. 189 (1): 213-232. Bibcode:2007Icar..189..213L. doi:10.1016/j.icarus.2007.01.001.
7. de la Fuente Marcos, Carlos; de la Fuente Marcos, Raúl (1 Eylül 2021). "Peculiar orbits and asymmetries in extreme trans-Neptunian space". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 506 (1): 633-649. arXiv:2106.08369 $2. Bibcode:2021MNRAS.506..633D. doi:10.1093/mnras/stab1756. 19 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2023.
8. de la Fuente Marcos, Carlos; de la Fuente Marcos, Raúl (1 Mayıs 2022). "Twisted extreme trans-Neptunian orbital parameter space: statistically significant asymmetries confirmed". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society Letters. 512 (1): L6-L10. arXiv:2202.01693 $2. Bibcode:2022MNRAS.512L...6D. doi:10.1093/mnrasl/slac012. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2023.
9. Morbidelli, Alessandro; Levison, Harold F. (November 2004). "Scenarios for the Origin of the Orbits of the Trans-Neptunian Objects 2000 CR₁₀₅ and 2003 VB₁₂". The Astronomical Journal. 128 (5): 2564-2576. arXiv:astro-ph/0403358 $2. Bibcode:2004AJ....128.2564M. doi:10.1086/424617.
10. Gladman, B.; Holman, M.; Grav, T.; Kavelaars, J.; Nicholson, P.; Aksnes, K.; Petit, J.-M. (2002). "Evidence for an extended scattered disk". Icarus. 157 (2): 269-279. arXiv:astro-ph/0103435 $2. Bibcode:2002Icar..157..269G. doi:10.1006/icar.2002.6860.
11. "Mankind's Explanation: 12th Planet". 31 Ocak 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi.
12. "A comet's odd orbit hints at hidden planet". 4 Nisan 2001. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2023.
13. "Is There a Large Planet Orbiting Beyond Neptune?".^{[ölü/kırık bağlantı]}
14. "Signs of a Hidden Planet?". 31 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
15. Mozel, Phil (2011). "Dr. Brett Gladman". Journal of the Royal Astronomical Society of Canada. A moment with ... 105 (2): 77. Bibcode:2011JRASC.105...77M.
16. Gladman, Brett; Chan, Collin (2006). "Production of the Extended Scattered Disk by Rogue Planets". The Astrophysical Journal. 643 (2): L135-L138. Bibcode:2006ApJ...643L.135G. CiteSeerX 10.1.1.386.5256 $2. doi:10.1086/505214.
17. "The long and winding history of Planet X". 15 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2016.
18. Batygin (20 Ocak 2016). "Evidence for a distant giant planet in the Solar system". The Astronomical Journal. 151 (2): 22. arXiv:1601.05438 $2. doi:10.3847/0004-6256/151/2/22.
19. Brown, Michael E. "Sedna (The coldest most distant place known in the solar system; possibly the first object in the long-hypothesized Oort cloud)". California Institute of Technology, Department of Geological Sciences. 23 March 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 July 2008.
20. Jewitt, D.; Moro-Martın, A.; Lacerda, P. (2009). "The Kuiper belt and other debris disks". Astrophysics in the Next Decade (PDF). Springer Verlag. 18 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Mayıs 2023.
21. Buie, Marc W. (28 Aralık 2007). "Orbit fit and astrometric record for 15874". SwRI. 18 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2011.
22. Emel'yanenko, V.V. (2008). "Resonant motion of trans-Neptunian objects in high-eccentricity orbits". Astronomy Letters. 34 (4): 271-279. Bibcode:2008AstL...34..271E. doi:10.1134/S1063773708040075.(subscription required)
23. Mike Brown. "Why I believe in Planet Nine". 14 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
24. C. de la Fuente Marcos; R. de la Fuente Marcos (1 Eylül 2014). "Extreme trans-Neptunian objects and the Kozai mechanism: Signalling the presence of trans-Plutonian planets". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 443 (1): L59-L63. arXiv:1406.0715 $2. Bibcode:2014MNRAS.443L..59D. doi:10.1093/mnrasl/slu084.
25. "Minor Planets with semi-major axis greater than 150 AU and perihelion greater than 30 AU". 28 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
26. "2003 SS₄₂₂ semi-major axis". 12 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
27. de la Fuente Marcos, Carlos; de la Fuente Marcos, Raúl (21 Temmuz 2016). "Commensurabilities between ETNOs: a Monte Carlo survey". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters. 460 (1): L64-L68. arXiv:1604.05881 $2. Bibcode:2016MNRAS.460L..64D. doi:10.1093/mnrasl/slw077.
28. Michael E. Brown (10 Eylül 2013). "How many dwarf planets are there in the outer solar system? (updates daily)". California Institute of Technology. 18 October 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2013. Diameter: 242km
29. "objects with perihelia between 40–55 AU and aphelion more than 60 AU". 5 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
30. "objects with perihelia between 40–55 AU and aphelion more than 100 AU". 5 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
31. "objects with perihelia between 40–55 AU and semi-major axis more than 50 AU". 5 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
32. "objects with perihelia between 40–55 AU and eccentricity more than 0.5". 5 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
33. "objects with perihelia between 37–40 AU and eccentricity more than 0.5". 3 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2023.
34. "MPC list of q > 40 and a > 47.7". Küçük Gezegen Merkezi. 5 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2018.
35. E. L. Schaller (2007). "Volatile loss and retention on Kuiper belt objects" (PDF). Astrophysical Journal. 659 (1): I.61-I.64. doi:10.1086/516709. 14 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Nisan 2008.
36. "Orbit Fit and Astrometric record for 04VN112". SwRI (Space Science Department). 8 Kasım 2007. 18 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2008. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
37. "JPL Small-Body Database Browser: (2004 VN112)". 12 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2015.
38. "List Of Centaurs and Scattered-Disk Objects". 18 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2011. Discoverer: CTIO
39. R. L. Allen (2006). "Discovery of a low-eccentricity, high-inclination Kuiper Belt object at 58 AU". The Astrophysical Journal. 640 (1): L83-L86. arXiv:astro-ph/0512430 $2. doi:10.1086/503098.
40. Sheppard (July 2016). "Beyond the Kuiper Belt Edge: New High Perihelion Trans-Neptunian Objects with Moderate Semimajor Axes and Eccentricities". The Astrophysical Journal Letters. 825 (1): L13. arXiv:1606.02294 $2. doi:10.3847/2041-8205/825/1/L13.
41. Sheppard (August 2016). "New Extreme Trans-Neptunian Objects: Towards a Super-Earth in the Outer Solar System". Astrophysical Journal. 152 (6): 221. arXiv:1608.08772 $2. doi:10.3847/1538-3881/152/6/221.