Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği

Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği ya da APEC (İngilizce: Asia-Pacific Economic Cooperation) Büyük Okyanus kıyısındaki 21 ülkenin katıldığı, dünya ekonomisinin %60'ını temsil eden^[1] ve bölgesel ekonomik, iş birliği, ticaret ve yatırım konularının paylaşıldığı uluslararası bir örgüttür. Üye ülkelerin bakanlarının yıllık toplantıları da dahil olmak üzere örgütün tüm eylemleri APEC Sekreterliği tarafından yürütülür.

Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği üyeleri yeşil ile gösterilmiştir.

Örgütün düzenlediği yıllık APEC Ekonomik Liderler Zirvesine üye ülkelerin devlet başkanları katılır. (Üye ülkelerden Tayvan bu toplantıya devlet başkanı düzeyinde değil, bakan düzeyinde katılmaktadır.) Zirve her yıl farklı bir üye ülkede yapılmaktadır ve artık adet hâline geldiği üzere zirveye katılan üye ülke liderleri zirvenin yapıldığı ülkenin ulusal kostümünü giyer. En son zirve 16-17 Kasım 2019'da Şili'nin Santiago kentinde toplantısı olacaktı. Görüşmelerde dijital ekonomi, bölgesel bağlantısı ve kadınların ekonomik büyümedeki rolü üzerinde durulması bekleniyordu. Şili'de daha önce 2004'te APEC toplantısına ev sahipliği yapmıştır. 2019 zirvesi, devam eden protestolar nedeniyle 30 Ekim'de iptal edildi. Bu kararın ardından APEC 2020 Malezya'da Aralık 2019'dan Kasım 2020'ye kadar yıl boyunca ev sahipliği yapıyor. Malezya daha öncesinde 1998'de bu toplantıya ev sahipliği yapmıştır.

APEC özellikle ABD ve Japonya'nın destekleriyle kurulmuştur.

APEC'in temel hedefleri 1994'te Endonezya'nın Bogor kentinde kararlaştırılmıştır. Bogor hedefleri şöyle sıralanır.

• Ticaret ve yatırımın serbeştleştirilmesi
• İktisadi ve ticari faaliyetlerin kolaylaştırılması
• Ekonomik ve teknik iş birliği

Bogor hedeflerinin hayata geçmesi için 1995'te Osaka Eylem Ajandası hazırlanarak Bogor Hedeflerinin altyapısı hazırlanmıştır. Temel amacı ekonomik konular olan APEC, Bangkok hedefleri ile uluslararası terörizmle mücadele ve kitle imha silahlarının yok edilmesi, Busan hedefleri ile genel sağlık sorunları, Sydney hedefleri ile küresel iklim değişikliği, enerji güvenliği, Lima bildirgesi ile gelişmiş ve gelişmemiş ülkeler arasındaki uçurum, ticaretin sosyal boyutları gibi konuları gündemine almıştır.

APEC'in üst düzey komiteleri şunlardır;

• Liderler Zirvesi
• Ticaret ve Yatırım Komitesi
• Ekonomik Komite
• Üst Düzey Yetkililer Ekonomik ve Teknik İşbirliği İcra Komitesi
• Bütçe ve Yönetim Komitesi

APEC'in diğer önemli kurumu İş Dünyası Tavsiye Konsülü, iş dünyası perspektifinden raporlar hazırlamaktadır.

Tarihçesi

APEC ilk olarak 1980'lerin ortalarında başlatılan ASEAN'ın bakanlık sonrası konferanslar serisinin hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ekonomilerin bakanlık düzeyindeki temsilcileri arasında düzenli konferansların fizibilitesini ve değerini gösterdiğinde ilham kaynağı olmuştur. 1996 yılına gelindiğinde, bakanlık sonrası konferanslar 12 üyeyi (ASEAN'ın altı üyesi ve altı diyalog ortağı) kapsayacak şekilde genişletildi. Gelişmeler, Avustralya Başbakanı Bob Hawke'nin bölge genelinde ekonomik konularda işbirliği gerektiğine inanmasına neden oldu. Ocak 1989'da Bob Hawke, Pasifik Kıyıları bölgesinde daha etkili bir ekonomik işbirliği çağrısında bulundu. Bu, Avustralya Dışişleri Bakanı Gareth Evans başkanlığında Kasım ayında Avustralya'nın başkenti Canberra'da APEC'in ilk toplantısına yol açtı. On iki ülkeden bakanların katıldığı toplantı, Singapur ve Güney Kore'de gelecekte yapılacak yıllık toplantılar için taahhütlerle sonuçlandı. On ay sonra, 12 Asya-Pasifik ekonomi ülkesi APEC kurmak için Avustralya'nın Canberra kentinde bir araya geldi ve Singapur merkezli APEC Sekreteryası örgütün faaliyetlerini koordine etmek için kuruldu.

Üye ekonomiler

Asya Pasifik Ekonomik İşbirliğine üye 21 ülke bulunmaktadır. Büyük Okyanus kıyısındaki ülkelerin çoğunun üye olduğu örgüt, üyelerinden "üye ekonomi" olarak söz eder.

Üye ekonomi	Giriş tarihi
Avustralya	1989
Brunei	1989
Kanada	1989
Endonezya	1989
Japonya	1989
Malezya	1989
Filipinler	1989
Yeni Zelanda	1989
Singapur	1989
Güney Kore	1989
Tayland	1989
ABD	1989
Tayvan[2]	1991
Hong Kong, Çin[3]	1991
Çin[4]	1991
Meksika	1993
Papua Yeni Gine	1993
Şili	1994
Peru	1998
Rusya	1998
Vietnam	1998

Hindistan örgüte girmek için başvuruda bulundu ve ABD, Japonya^[5] ve Avustralya'dan destek gördü. Üye ekonomilerden yetkililer Hindistan'ın katılıp katılmaması yönünde görüşmektedirler.^[6][7] Batı Bloğu ülkeleri arasında, Hindistan'ın örgüte girmesiyle güç dengesinin Asya'ya doğru kayacağı endişesi vardır.^[8]

Olası Genişlemeler

Hindistan, APEC üyeliği talebinde bulundu ve ABD, Japonya, Avustralya ve Papua Yeni Gine'den ilk desteklerini aldı. Yetkililer, Hindistan'ın mevcut üyelerin yaptığı Pasifik Okyanusu'nu sınırlamadığını düşünerek Hindistan'ın çeşitli nedenlerle katılmasına izin vermemeye karar verdiler. Ancak, Hindistan Kasım 2011'de ilk kez gözlemci olmaya davet edildi.

Bangladeş, Pakistan, Sri Lanka, Makao, Moğolistan, Laos, Kamboçya, Kosta Rika, Kolombiya, Panama ve Ekvador APEC üyeliği için başvuran bir düzine ekonomi arasında yer alıyor. Kolombiya, APEC üyeliği için 1995 yılında başvurdu, ancak kuruluş 1993'ten 1996'ya kadar yeni üyeleri kabul etmeyi bıraktığı için teklifi durduruldu ve moratoryum 1997 Asya Mali Krizi nedeniyle 2007'ye kadar uzatıldı. Guam ayrıca Hong Kong örneğinden hareketle aktif olarak ayrı bir üyelik arıyor, ancak bu talebe şu anda Guam'ı temsil eden ABD karşı çıkıyor.

Liderler

Üye Ülkeler	Lider Pozisyonları	Liderler
Avustralya	Başbakan	Anthony Albanese
Brunei	Sultan	Hassanal Bolkiah
Kanada	Başbakan	Justin Trudeau
Şili	Başkan	Gabriel Boric
Çin	Başkan	Xi Jinping
Hong Kong	İcra Kurulu Başkanı	John Lee
Endonezya	Başkan	Joko Widodo
Japonya	Başbakan	Fumio Kishida
Güney Kore	Cumhurbaşkanı	Yoon Suk-yeol
Malezya	Başbakan	Anwar Ibrahim
Meksika	Başkan	Andrés Manuel López Obrador
Yeni Zelanda	Başbakan	Christopher Luxon
Papua Yeni Gine	Başbakan	James Marape
Peru	Başkan	Dina Boluarte
Filipinler	Başkan	Ferdinand R. Marcos Jr.
Rusya	Başkan	Vladimir Putin
Singapur	Başbakan	Lawrence Wong
Tayvan	Başkan/Cumhurbaşkanlığı Elçisi	Lai Ching-te (Morris Chang tarafından temsil edilmektedir.)[a]
Tayland	Başbakan	Paetongtarn Shinawatra
ABD	Başkan	Joe Biden
Vietnam	Başkan	Tô Lâm

Yıllık APEC ekonomi liderleri toplantıları

APEC, 1989 yılında kuruluşundan itibaren bu yana, tüm üye ekonomilerin temsilcileri ile yıllık toplantılar yapmıştır. İlk dört yıllık toplantıya bakanlık düzeyindeki yetkililer katıldı. 1993 yılından başlayarak, yıllık toplantılara APEC Ekonomik Liderler Toplantıları adı verilmektedir ve Tayvan dışındaki tüm üye ekonomilerin bakanları tarafından bakanlık düzeyindeki bir yetkilinin temsil ettiği hükûmet başkanları katılır. Yıllık Liderler Toplantılarına zirve adı verilmemektedir.

Toplantı Gelişmeleri

1997 yılında APEC toplantısı Vancouver'da yapıldı. Kanada Kraliyet atlı polisi subaylarının protestoculara biber gazı sıkması üzerine tartışma yaşandı. Protestocular Endonezya Cumhurbaşkanı Suharto gibi otokratik liderlerin varlığına itiraz ettiler.^{[9][10][11][12][13][14]}

20-21 Ocak 2001'de yapılan Şanghay'daki Liderler Toplantısı'nda APEC liderleri, yeni bir ticaret müzakere turu ve ticaret kapasitesi geliştirme yardımı programı için destek sağladılar ve bu da birkaç hafta sonra Doha Kalkınma Gündemi'nin başlatılmasına yol açtı. Toplantıda ayrıca ABD tarafından önerilen Şanghay Anlaşması da onaylanarak açık pazarların uygulanması, yapısal reform ve kapasite inşası vurgulandı. Anlaşmanın bir parçası olarak APEC şeffaflık standartlarını geliştirme ve uygulama, Asya-Pasifik bölgesindeki ticaret işlem maliyetlerini 5 yıl içinde yüzde 5 azaltma ve bilgi teknolojisi ürünleri ve hizmetleriyle ilgili ticaret serbestleştirme politikalarını izleme taahhüdü izlendi.

2003 yılında Jemaah Islamiah lideri Riduan Isamuddun Ekim ayında Bangkok'ta düzenlenecek olan APEC Liderler Toplantısına saldırı planlamıştı. Saldırıyı planlamayı bitirmeden önce 11 Ağustos 2003'te Tayland polisi tarafında Ayutthaya, Tayland'da yakalandı.

Şili, 2004 yılında Liderler Toplantısı'na ev sahipliği yapan ilk Güney Amerika ülkesi oldu. O yılın gündemi terörizm ve ticaret, küçük ve orta ölçekli işletmelerin gelişimi ve serbest anlaşmaların ve bölgesel ticaret anlaşmalarının tefekkürüne odaklandı.

2005 Liderler Toplantısı Güney Kore, Busan'da yapıldı. Toplantı Doha Dünya Ticaret Örgütü(DTÖ) müzakerelerine odalandı ve Aralık ayında Hong Kong'da yapılan 2005 DTÖ Bakanlar Konferansı'na götürüldü. Haftalar önce, ABD'de ve Avrupa Birliği de dahil olmak üzere DTÖ üyeleri arasında tarım ticaret engellerini azaltmaya odaklanan Paris'te ticaret görüşmeleri yapıldı. Zirvede APEC liderleri Avrupa Birliği'nin çiftlik sübvansiyonlarını azaltmayı kabul etmeye çağırdı. APEC İklim Ağı çalışma grubunun oluşturduğu iklim bilgi paylaşım girişiminin devamında, liderler tarafından Busan'a APEC İklim Merkezi kurulmasına karar verildi. APEC'e karşı barışçıl protestolar Busan'da yapıldı, ancak toplantı programına herhangi bir etkisi bulunmadı.

19 Kasım 2006'da Hanoi'de düzenlenen Liderler Tolantısında APEC liderleri, terörizm ve diğer güvenlik tehditlerini kınayarak küresel serbest ticaret müzakerelerine yeni bir başlangıç çağrısında bulundular. APEC ayrıca Kuzey Kore'yi o yıl bir nükleer test ve bir füze testi başlatması nedeniyle eleştirerek ülkeyi nükleer silahsızlanmaya doğru ''somut ve etkili'' adımlar atmaya çağırdı. Ekonomik konuların yanı sıra bölgelerdeki nükleer silahların yayılmasına ilişkin endişeler tartışıldı. ABD ve Rusya, Rusya'nın Dünya Ticaret Örgütü'ne katılma teklifinin bir parçası olarak bir anlaşma imzaladı.

2007'de APEC Liderler Toplantısı 2-9 Eylül 2007 tarihlerinde Avustralya'nın Sidney kentinde gerçekleştirildi. Siyasi liderler, ekonomik kalkınmaya bağlı olarak %25'lik bir enerji yoğunluğunun azaltılmasının ''arzulanan hedefi'' kabul ettiler. Beklenen protestoculara ve potansiyel teröristlere karşı havadaki keskin nişancılar ve kapsamlı çelik ve beton barikatlar gibi aşırı güvenlik önlemleri uygulandı. Bununla birlikte, protesto faaliyetleri barışçıl ve güvenlik zarfına, biri El-Kaide lideri Usama bin Ladin'e benzemek için giyinmiş olan Avustralya televizyon programı The Chaser üyeleri tarafından yönetilen sahte bir diplomatik yolla girdi.

Asıl tarihi 16-17 Kasım 2019'da Şili'de yapılacak olan APEC Şili 2019, nüfusunun eşitsizliği, yaşam maliyeti ve polis baskısı üzerindeki bölümleri tarafından devam eden protestolar nedeniyle iptal edildi.

Zirve tablosunun tamamı şöyle:

	Tarih	Ülke	Şehir
1.	6 – 7 Kasım 1989	Avustralya	Canberra
2.	29 – 31 Temmuz 1990	Singapur	Singapur
3.	12 – 14 Kasım 1991	Güney Kore	Seul
4.	10 – 11 Eylül 1992	Tayland	Bangkok
5.	19 – 20 Kasım 1993	ABD	Seattle
6.	15 – 16 Kasım 1994	Endonezya	Bogor
7.	18 – 19 Kasım 1995	Japonya	Osaka
8.	24 – 25 Kasım 1996	Filipinler	Manila ve Subic
9.	24 – 25 Kasım 1997	Kanada	Vancouver
10.	17 – 18 Kasım 1998	Malezya	Kuala Lumpur
11.	12 – 13 Eylül 1999	Yeni Zelanda	Auckland
12.	15 – 16 Kasım 2000	Brunei	Bandar Seri Begavan
13.	20 – 21 Ekim 2001	Çin	Şanghay
14.	26 – 27 Ekim 2002	Meksika	Los Cabos
15.	20 – 21 Ekim 2003	Tayland	Bangkok
16.	20 – 21 Kasım 2004	Şili	Santiago
17.	18 – 19 Kasım 2005	Güney Kore	Busan
18.	18 – 19 Kasım 2006	Vietnam	Hanoi
19.	8 – 9 Eylül 2007	Avustralya	Sidney
20.	22 – 23 Kasım 2008	Peru	Lima
21.	14 – 15 Kasım 2009	Singapur	Singapur
22.	13 – 14 Kasım 2010	Japonya	Yokohama
23.	12 – 13 Kasım 2011	ABD	Honolulu
24.	9 – 10 Eylül 2012	Rusya	Vladivostok
25.	5 – 7 Ekim 2013	Endonezya	Bali
26.	10 – 11 Kasım 2014	Çin	Pekin
27.	18 – 19 Kasım 2015	Filipinler	Manila
28.	19 – 20 Kasım 2016	Peru	Lima
29.	10 – 11 Kasım 2017	Vietnam	Da Nang
30.	17 – 18 Kasım 2018	Papua Yeni Gine	Port Moresby
31.	16 – 17 Kasım 2019 (İptal edildi)	Şili	Santiago
32.	20 Kasım 2020 (İyi şanlar)	Malezya	Kuala Lumpur
33.	12 Kasım 2021 (İyi şanlar)	Yeni Zelanda	Auckland
34.	18 – 19 Kasım 2022	Tayland	Bangkok
35.	15 – 17 Kasım 2023	ABD	San Francisco
36.	10 – 16 Kasım 2024	Peru	Cusco

Not listesi

Kaynakça

1. "(World Bank)". 24 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2007.
2. Birleşmiş Milletler tarafından bir üye olarak tanınmadığından ötürü, Tayvan örgüt içinde "Çin Taipei" olarak tanınmaktadır. Tayvan Cumhurbaşkanı yıllık liderler zirvesine katılmamakta ve yerine bakanlık düzeyinde resmî bir görevli göndermektedir.
3. Hong Kong 1991 yılında Büyük Britanya yönetimi altındayken APEC'e katılmıştır. 1997 yılında Çin'in özel yönetilen bir bölgesi hâline gelmiş ve örgüt içindeki adı "Hong Kong, Çin" olmuştur.
4. Hong Kong ve Makao ayrı ekonomiler olarak görüldüğünden, yalnızca anakara Çin'i temsil etmektedir.
5. "APEC 'too busy' for free trade deal, says Canberra". 2 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2007.
6. "India's membership issue". 10 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2007.
7. "Extend a hand to an absent friend". 23 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2007.
8. "Arşivlenmiş kopya". 14 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2007.
9. Pue, W. Wesley (2000). Pepper in our Eyes: the APEC Affair. Vancouver, British Columbia, Canada: UBC Press. ISBN 978-0-7748-0779-1.
10. Wallace, Bruce (21 Eylül 1998). "APEC Protest Controversy". Maclean's via The Canadian Encyclopedia. Historica Foundation of Canada. Orijinalinden 2 Mayıs 2020'de arşivlendi. 2 Mayıs 2020'de alındı.
11. Nuttall-Smith, Chris (27 November 1997). "APEC summit gets nasty at UBC". Varsity News. Sarah Galashan. Varsity Publications, Inc. Orijinalinden 2 Mayıs 2020'de arşivlendi. 2 Mayıs 2020'de alındı.
12. Schmidt, Sarah (6 January 1998). "Student protesters fight back for civil rights". Varsity News. Varsity Publications, Inc. Orijinalinden 2 Mayıs 2020'de arşivlendi. 2 Mayıs 2020'de alındı.
13. "Civil rights group denounces attack on UBC students' APEC protests" (Press release). British Columbia Civil Liberties Association (BCCLA). 23 November 1997. Orijinalinden 2 Mayıs 2020'de arşivlendi. 2 Mayıs 2020'de alındı.
14. "Student member of BCCLA executive arrested!" (Press release). British Columbia Civil Liberties Association (BCCLA). 25 November 1997. Orijinalinden 2 Mayıs 2020'de arşivlendi. 2 Mayıs 2020'de alındı.