Apokrif

Apokrif, Hristiyanlıkta "gizli" anlamına gelen Grekçe ἀπόκρυφος (apókruphos) sözcüğünden türetilmiştir ve kutsal metinlerin resmi kanonuna dahil edilmeyen antik yazıları tanımlamak için kullanılır. Bu metinler, genel olarak MÖ 200 ile MS 100 yılları arasında yazıldığı düşünülen Yahudi ve Hristiyan kaynaklı eserlerden oluşur. Apokrif metinlerin tarihi, çeşitli mezheplerin bu kitaplara karşı farklı yaklaşımlar sergilemesi nedeniyle karmaşık bir yapıya sahiptir.^[1]

Hristiyanlıkta apokrif metinlerin kabulü

Katolik, Doğu Ortodoks ve Oryantal Ortodoks kiliseleri, apokrif metinlerin bir kısmını veya tamamını kutsal metinlerin bir parçası olarak kabul eder. Katolik Kilisesi, bu kitapları "deuterokanonik" (ikinci derecede kanonik) olarak adlandırır. Ancak, Protestan kiliseleri bu kitapları genellikle kanonik kabul etmez ve İncil'in ayrı bir bölümünde "Apokrifa" olarak değerlendirir. Bu nedenle, Protestan İncillerinde Apokrifa başlığı altında on dört kitap bulunur; bu kitaplar eğitsel ve ahlaki değer taşısa da kanonik kabul edilmez.

Tarihsel gelişim

Apokrif terimi ilk kez 5. yüzyılda, tarihselliği veya ortodoksluğu şüpheli, sahte yazılar için kullanılmıştır. Apokrif kitapların ayrı bir bölüm olarak ilk kez yer aldığı İncil ise Martin Luther'in 1534 tarihli Almanca çevirisidir. Luther, bu metinleri kanonik olmamakla birlikte "tarihi bilgi ve ahlaki değer kazandırmak amacıyla okunabilir" olarak nitelendirmiştir. 17. yüzyılda ise, Protestan kiliseleri arasında Apokrifa'nın kanondan tamamen çıkarılması görüşü hâkim hale gelmiştir. Örneğin, 1647 tarihli Westminster İtirafnamesi'nde Apokrifa, diğer insan yazılarından ayrıcalıklı görülmemiştir. Bu yaklaşım, İngiliz ve Yabancı İncil Derneği'nin 19. yüzyılda Apokrifa'yı İncil baskılarında yayınlamama kararı ile devam etmiştir.

Modern incil baskılarında apokrifa

Günümüzde bazı İngilizce incil baskıları, Apokrifa içeren ayrı bölümler^[2] bulundurmaktadır. Anglikan topluluğu, Apokrifa'yı "ahlaki eğitim için" faydalı görse de, bu metinleri doktrinin oluşturulması için kullanmaz. Ortak Dua Kitabı'ndaki bazı okuma parçaları Apokrifa'dan alınır. Bunun yanında, Metodist ve Moravyalı kiliseler de dâhil olmak üzere bazı Protestan mezhepleri, ayin takvimlerinde Apokrifa'dan okumalara yer vermektedir.^[3]

Jerome ve Vulgate çevirisi

4. yüzyıl sonlarında Jerome tarafından yapılan Latince Vulgate çevirisi,^[4] Eski Ahit'in bazı kitaplarını kanonik kabul etmemiş ve apokrif olarak sınıflandırmıştır. Jerome'un Apokrifa'ya ilişkin yaklaşımı, bu metinlerin tarihsel ve ahlaki olarak değer taşıdığı ancak kanonik olmadıkları yönündedir. Jerome, eserlerinde Süleyman'ın Bilgeliği ve Sirach'ın Oğlu İsa'nın Kitabı gibi metinleri kanonik olarak kabul etmemiştir.

İncil baskılarında apokrif metinlerin yer alışı

Luther İncili'nin kopyaları, Eski Ahit ile Yeni Ahit arasındaki kitapları da içerir; kökenleri Reform döneminde olan Hristiyan mezheplerinde bunlara "Apokrif" adı verilir .

1455 tarihli Gutenberg İncili ^[5] ve Luther İncili^[6] gibi ilk incil baskılarında Apokrifa, Eski Ahit ve Yeni Ahit arasında ayrı bir bölüm olarak yer almıştır. 16. yüzyıldaki Protestan reformları sırasında İngiltere'de basılan Kral James İncili, Apokrifa'yı ayrı bir bölüm olarak bulunduran önemli bir İncil çevirisidir. Bu metinler arasında 1 ve 2 Esdras, Tobit, Judith, Bilgelik, Sirach, Baruch, Makabiler ve Daniel'e yapılan eklemeler yer alır. Ancak, 1647'de Westminster İtirafnamesi ile birlikte İngiltere'deki Püriten akımı, Apokrifa'nın kanondan tamamen çıkarılmasını savunmuştur. 19. yüzyıldan itibaren birçok modern İncil baskısı Apokrifa bölümlerini içermemeye başlamıştır.

Anagignoskomena ve Doğu Ortodoks geleneği

Doğu Ortodoks Kilisesi, Eski Ahit'in Yunanca Septuagint çevirisini kutsal kitap olarak kabul eder ve burada yer alan apokrif metinlere "Anagignoskomena" (okunan şeyler) adını verir. Ortodoks geleneğinde bu kitaplar, ayrı bir bölümde yer almayıp Eski Ahit'in bir parçası olarak kabul edilir. Anagignoskomena'ya dâhil edilen metinler arasında Tobit, Judith, Süleyman'ın Hikmeti, Sirach, Baruch, Yeremya Mektubu, Daniel ve Ester'e yapılan eklemeler ile Makabiler kitapları bulunur.^[7]

Apokrif metinler, Hristiyanlıkta farklı mezhepler tarafından farklı şekillerde kabul edilmiştir. Katolik ve Ortodoks kiliseleri bu metinlerin çoğunu kanonik kabul ederken, Protestan kiliseleri Apokrifa'yı kutsal yazılar olarak değil, yalnızca ahlaki ve eğitsel değeri olan metinler olarak değerlendirir. Tarih boyunca Apokrifa'nın İncil baskılarındaki konumu değişmiş olsa da, bu metinler günümüzde tarihsel ve dini açıdan hâlâ önem taşımaktadır.