Loading AI tools
İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ile kurulan, Avrupa Konseyi'ne bağlı, Strazburg'da bulunan uluslararası mahkeme Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) veya İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM), uluslararası bir teşkilat olan Avrupa Konseyi'ne bağlı olarak 1959 yılında kurulmuş uluslararası bir mahkemedir. Mahkeme, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ek protokolleriyle güvence altına alınmış olan temel hakların çiğnenmesi durumunda bireylerin, toplulukların, tüzel kişilerin ve diğer devletlerin, belirli usul ve kurallar dahilinde başvurabileceği bir yargı merciidir. 46 Avrupa Konseyi üyesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yargı yetkisini tanımaktadır. Mahkeme, Fransa'nın Strazburg şehrinde bulunmaktadır.
| Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi | |
|---|---|
 | |
| Kuruluş | 1959 (ilk olarak) 1998 (kalıcı) |
| Yer | Strazburg, Fransa |
| Koordinatlar | 48.596389°K 7.774167°D |
| Harita | |
.svg) | |
Avrupa Birliği'nin günümüzde Avrupa Konseyi'ne ait bayrağı kullanıyor olması çeşitli kafa karışıklıklarına yol açıyorsa da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Avrupa Birliği'nin değil, hemen hemen tüm Avrupa devletlerinin üyesi olduğu ayrı bir uluslararası teşkilat olan Avrupa Konseyi'nin organıdır. Ancak, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin içtihadı, Avrupa Birliği için de olmazsa olmaz asgarî standartları oluşturmaktadır.
10 Aralık 1948 tarihinde Birleşmiş Milletler, insan haklarını uluslararası düzeyde korumayı güçlendirmek amacıyla orada belirtilen hakların evrensel tanınmasını teşvik etmeyi amaçlayan Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi'ni kabul etti.[1] Bu bildiri ilk kez küresel bir standart belirlemede büyük öneme sahip olsa da, temelde hedef belirleyici bir belgeydi ve yargısal bir yaptırım mekanizması yoktu. 1949'da, yeni oluşturulan Avrupa Konseyi'nin on iki üye ülkesi, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi üzerinde çalışmaya başladı ve bu Sözleşme, Bildirge'de zaten belirtilen haklardan ilham alırken, ona imza atan Avrupa ülkeleri için vatandaşlarının temel haklarına saygı göstermelerini sağlamak için bir yargı mekanizması olacağı kritik farkla birlikteydi.
Mahkeme, ilk üyeleri Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 19. maddesi temelinde, 21 Ocak 1959'da Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi tarafından seçildiğinde kuruldu. Başlangıçta, mahkemeye Avrupa İnsan Hakları Komisyonu tarafından sınırlı erişim sağlanıyordu, bu komisyon 1998 yılında kaldırıldı.[2][3] Mahkeme, ilk yıllarında düşük bir profilde kalmış ve fazla bir dava almamış, ancak ilk kez bir ihlal tespitini Neumeister v. Avusturya (1968) davasında yapmıştır. Sözleşme, mahkemeye Avrupa Konseyi üye devletlerinin Sözleşme ve protokollerine ilişkin taahhütlerinin gözlemlenmesini sağlamakla yükümlüdür, yani Avrupa Konseyi üyesi devletlerde Avrupa Sözleşmesi'nin uygulanmasını ve yürürlüğe konulmasını sağlamaktadır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ni uygulayan Avrupa Konseyi'nin en bilinen kurumudur. Avrupa Konseyi (AK) (CdE), İkinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan bir uluslararası kuruluş olup Avrupa'da insan haklarını, demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü koruma amacını taşımaktadır.[4] 1949 yılında kurulan mahkeme, şu an 46 üye ülkeye sahiptir ve yaklaşık 700 milyon nüfusu kapsamaktadır. Ayrıca yıllık yaklaşık 500 milyon avroluk bir bütçe ile faaliyet göstermektedir.[5]
AİHM, 27 üyeli Avrupa Birliği'nden (AB) farklı bir kuruluştur, bazen onunla karıştırılır, AB'nin 1955 yılında Avrupa Konseyi tarafından oluşturulan orijinal Avrupa bayrağını ve Avrupa'nın marşını benimsemesi bu durumu oluşturmuştur. Hiçbir ülke, Avrupa Konseyi'ne üye olmadan AB'ye katılmamıştır. Avrupa Konseyi, resmi Birleşmiş Milletler gözlemcisidir.[6][7][8][9]
Avrupa Konseyi'nin 46 üye devleti tarafından bugüne kadar mahkemenin yargı yetkisi tanınmıştır. 1 Kasım 1998'de mahkeme tam zamanlı bir kurum haline geldi ve başvuruların kabul edilebilirliğini kararlaştıran Avrupa İnsan Hakları Komisyonu, 11. Protokol tarafından kaldırıldı.[11][12]
1989 yılında Berlin Duvarı'nın yıkılmasını takiben yeni devletlerin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne katılması, mahkemeye yapılan başvurularda büyük bir artışa neden oldu. Mahkemenin verimliliği, birikmiş başvuruların büyük birikmesi nedeniyle ciddi şekilde tehdit altındaydı.
1999 yılında 8.400 başvuru dinlenmesi için ayrıldı. 2003 yılında 27.200 dava açıldı ve bekleyen dosyaların sayısı yaklaşık 65.000'e yükseldi. 2005 yılında mahkeme 45.500 dosya açtı. 2009 yılında 57.200 başvuru ayrıldı, 119.300 başvuru bekliyordu. O dönemde başvuruların yüzde 90'ından fazlasının kabul edilemez ilan edildiği ve mahkemenin verdiği kararların çoğunluğunun—mahkemenin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne aykırılığı tespit eden bir karar verdiği veya benzer bir dava hakkında iyi kurulmuş hukuk içtihatı bulunduğu tekrarlayan vakalara denk geldiği bir dönemdi.
11. Protokol, bekleyen dava dosyalarının birikmesiyle başa çıkabilmek için mahkemeyi ve yargıçlarını tam zamanlı bir kurum olarak kurarak, işlemi basitleştirerek ve sürecin uzunluğunu azaltarak tasarlanmıştı. Ancak, mahkemenin iş yükü artmaya devam ettikçe, katılan devletler daha fazla reformun gerekliliğine karar verdiler ve Mayıs 2004'te Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne 14. Protokol'ü kabul etti. 14. Protokol, mahkemenin iş yükünü ve Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi'nin, kararların uygulanmasını denetleyen kurumun iş yükünü azaltma amacıyla hazırlandı, böylece mahkeme önemli insan hakları sorunları gündeme getiren davalar üzerinde odaklanabilirdi.[13][14]
Bir kişinin AİHM'ye başvurabilmesi için öncelikle kendi ülkesinde hakkını araması, yani iç hukuk yollarını tüketmesi gerekmektedir. Kişiler, iç hukukta haklarını aradıktan sonra ve bu konuda olumsuz nihaî karar alındıktan sonraki 4 ay zarfında yazılı olarak Strazburg'da bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurmalıdır. (Eskiden başvuru süresi 6 aydı. Ancak internet üzerinden başvuruların alınmaya başlamasından sonra, herkesin bu imkâna sahip olduğu düşünüldüğü için, başvuru süresi kısaltıldı.) Mahkemenin yargı dili İngilizce veya Fransızcadır. Ancak başvuru, konsey üyesi devletlerin birinin diliyle (örn. Türkçe) de yapılabilir.[15] Mahkeme, yapılan başvuruların ön koşullarının yerine getirilip getirilmediğini inceler, bir eksiklik görmezse başvurunun esastan incelenmesine karar verir. Ön koşulları taşımayan başvuruların reddine karar verilir. Bu karar kesindir, karşı başvuru yolu yoktur. Mahkeme, ön koşullar açısından kabul edilebilirlik kararı verdikten sonra esas hakkında karar vermeden önce, taraflara "uzlaşma" önerebilir. Taraflar kendi aralarında uzlaşır ve bu uzlaşı da mahkemece teyîd edilir ise, başvuru sonuçlanmış olur. Dostâne çözüm yoluyla da bir sonuca ulaşılamamışsa, mahkeme başvuruyu yeniden inceler, tarafların yazılı görüşlerini alır. Gerekli görürse duruşma yapar, tanık dinler, soruşturma ve araştırma yapar. Mahkeme, başvuru sahibinin sözleşmede tanınan bir hakkının devlet tarafından ihlâl edildiği kararına varırsa, "hakkaniyete uygun bir surette, zarar gören tarafın tatminine hükmeder". Yâni Mahkeme, devletin tazminat ödemesine karar verir. Mahkemenin kararlarının uygulanıp uygulanmadığı Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından denetlenir.
AİHM'sinin baktığı şikayet konuları belirlidir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde yer alan kabul edilebilirlik kriterleri kapsamında değerlendirilen koşulların uygun olup olmadığı başvuru sırasında kontrol edilir. Mahkeme genel olarak bir veya birden fazla temel hakkın ihlaline ilişkin şikayetleri dikkate almaktadır.[16] Genel anlamda, temel haklar dediğimiz bu başlıkları özetleyecek olursak; yaşam hakkı, ifade özgürlüğü, adil yargılanma hakkı, mülkiyet hakkı, ayrımcılık, işkence ve kötü muamele yasağı gibi temel insani haklara karşı yukarıda belirtilen süreler içerisinde Mahkemeye başvuru yapılabilir.[17]
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin şu anki idarî düzeni 1 Kasım 1998 yılında yürürlüğe giren "AİHM İç Tüzüğü"nde ayrıntılarıyla belirtilmiştir. Buna göre AİHM;
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, sözleşmeye taraf olan devletlerin sayısına eşit sayıdaki hâkimlerden oluşmakta ve hâkimler, mahkemeye geldikleri devlet adlarına değil, kendi adlarına mahkemeye katılma sahip olurlar.[18] 9 yıllık bir süre için seçilen hâkimler yalnızca bir dönem görev yapabilirler. Ancak hâkimler, her durumda yetmiş yaşında emekli olurlar. Mahkemenin çalışmasında bir aksaklık olmaması amacıyla her hâkimin yenisi gelene kadar görev yapması esası da benimsenmiştir (Sözleşme, md. 20-23).[19]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
