Afganistan Savaşı (1978-günümüz)

Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:

• Sevr Devrimi Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin, cumhurbaşkanı Muhammed Davud Han'ın başkanlığındaki Afganistan Cumhuriyeti hükûmetini devirmesiyle başladı. Daha sonra SSCB ile müttefik, komünist bir yönetim olan Afganistan Demokratik Halk Cumhuriyeti'i kuruldu.^[1]
• Sovyet-Afgan Savaşı 1979 yılında başlayan ve 1989 yılında son Sovyet askerinin ülkeyi terk etmesiyle sona eren Afgan Savaşlarının ilk aşaması. Sovyet Ordusu, Afganistan Demokratik Halk Partisinin müdahale daveti üzerine Afganistan'ı işgale başladı. Ulusal Ordu ittifakı(Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin fonlaması) ile birlikte Sovyet birliklerini çoğunlukla Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Pakistan, Suudi Arabistan, Mısır, Çin Halk Cumhuriyeti ve Federal Almanya Cumhuriyeti tarafından desteklenen Afgan Mücahitlerine karşı savaştı. Sovyetler Birliği sonunda 1989'da birliklerinin ülkeden ayrılmasını kabul etti ve geri çekti.
  • Afganistan İç Savaşı (1989-1992) Sovyetlerin çekilmesinin hemen ardından hükûmet ve mücahitler arasında Sovyet birlikleri olmadan devam eden savaş. Sovyetler Birliği çekilmesine rağmen Afgan hükûmetini mücadelesinde mali ve askeri olarak desteklemeye devam etti ve aynı şekilde isyancı gruplar ABD ve Pakistan'dan destek almaya devam etti. Sovyet destekli Afgan hükûmeti 1992'de Kabil'in düşüşüne kadar hayatta kaldı. Savaş sonu Afganistan İslam Devleti ilan edildi.
• Afganistan İç Savaşı (1992-1996) Kabil'in alınmasından sonra Mücahit gruplar arasındaki iç çekişme Afganistan'ı tam gaz yeni bir savaşın eşiğine getirmiştir. Şiddetli savaşlar şehri ele geçiren farklı kuvvetler arasında meydana geldi ve şehir bu kuvvetler tarafından büyük bombardımanlara maruz kaldı. Bu tarafların her biri; Afganistan'da nüfuz arayan Pakistan, İran veya Suudi Arabistan gibi birçok dış güç tarafından desteklendi. Bu çatışma, Pakistan tarafından desteklenen ve Arap ülkelerinden birkaç bin El Kaide savaşçısı tarafından desteklenen nispeten yeni bir milis grup olan Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından 1996'da sona erdi.
• Afganistan İç Savaşı (1996-2001) Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından acilen başlayan Afgan İç Savaşı'nın üçüncü evresidir. Savaş Taliban ve ilan ettiği Afganistan İslam Emirliği ile Kuzey İttifakı arasında geçmiştir. Bu dönem boyunca, Kuzey İttifakı çoğunlukla savunmada savaştığından Taliban ülkenin neredeyse tamamını kontrol etti. İttifak lideri; Penşir Aslanı olarak anılan Ahmed Şah Mesud, 9 Eylül 2001'de El Kaide üyeleri tarafından öldürüldü.
• Afganistan Savaşı (2001-2021) ABD'nin 11 Eylül saldırılarının zanlıları olan El kaide üyelerini barındırması ve oluşumun lideri Osama bin Ladin'i kanıtsız iade etmeyi reddetmesi üzerine Taliban'ı iktidardan düşürmek adına Afganistan'ı işgale girişmesiyle başlayan; Afgan savaşlarının 7 Ekim 2001'de başlayan son evresi. ABD'nin Afganistan'dan çekileceğini açıklaması üzerine Taliban 5 günde ülkenin yoğun bir kısmını kontrolü altına almış ve sonunda 15 Ağustos 2021 tarihinde Kabil'i düşürmüştür.

Afganistan Savaşı
Soğuk Savaş ve Terörizmle Savaş
Afgan Savaşlarında tarafların kontrol ettiği topraklar
Tarih 27 Nisan 1978 - günümüz (46 yıl, 1 hafta ve 3 gün) Bölge Afganistan Sonuç Taliban zaferi ve Kabil'in Düşüşü Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti yıkılarak Afganistan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu (1978) Darbe sonrasındaki hükûmete karşı ayaklanmalar başladı (1978) Sovyetler Birliği'nin askerî müdahalesi gerçekleşti (1979) Müdahaleye karşı direniş başladı (1979) Sovyet güçleri çekildi (1989) Afganistan Demokratik Halk Partisi hükûmeti devrilerek Afganistan Demokratik Cumhuriyeti yıkıldı ve Afganistan İslam Devleti kuruldu (1992) Ülkede yeni bir iç savaş patlak verdi (1992) Taliban tarafından Afganistan İslam Emirliği kuruldu (1996) Kuzey İttifakı tarafından Taliban'a karşı mücadele başlatıldı (1996) Önce Amerika Birleşik Devletleri liderliğindeki koalisyon güçleri, sonrasında ise NATO güçleri ülkeye askerî müdahalede bulundu (2001) Taliban yönetimi devrildi ve Afganistan İslam Cumhuriyeti kuruldu (2001) Taliban ayaklanması başladı (2002) NATO güçlerinin çekilmesiyle savaş şekil değiştirdi (2015) 2021 Taliban saldırısı
Kayıplar
1,405,111–2,084,468 sivil hayatını kaybetti.

Afgan Savaşlarının başlangıcından bu yana 1.405.111 ila 2.084.468 kişinin hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir.^[2][3][4]

Özet

Devrim sonrasında çıkan ayaklanma mevcut hükûmet tarafından bastırılamayınca, Sovyetler Birliği'nden askerî yardım istendi.^[5][6] Bunun üzerine Sovyet güçleri, Aralık 1979'da ülkeye askerî müdahalede bulundu.^[6] 14 Nisan 1988'de imzalanan Cenevre Anlaşması kapsamında Mayıs 1988'de başlayan ve Şubat 1989'da sona eren Sovyet güçlerinin ülkeden çekilme sürecinden sonra yaklaşık üç yıl süren iç savaşın ardından,^[7] Nisan 1992'de hükûmet devrildi.^[8] 24 Nisan 1992'de imzalanan Peşaver Anlaşması ile Afganistan İslam Devleti kuruldu.^[9] Ancak anlaşmaya karşı olan Hizb-i İslami lideri Gulbeddin Hikmetyar, Pakistan'ın da desteğini alarak mevcut hükûmete karşı savaşa girişti.^[9] 1994'te kurulan Taliban, Eylül 1996'da başkent Kâbil'i ele geçirerek Afganistan İslam Emirliği'ni kurdu.^[10] Ahmed Şah Mesud'un önderliğinde Taliban'a karşı kurulan Kuzey İttifakı ile Taliban karşıtı mücadele başlatıldı.

11 Eylül saldırıları sonrasında Amerika Birleşik Devletleri tarafından başlatılan Terörizmle Savaş kapsamında, önce Amerikan kuvvetleri önderliğinde, ardından ise NATO güçleri tarafından Afganistan'a askerî müdahalelerde bulunuldu. Aralık 2001'de Taliban yönetimi devrildi ve günümüzdeki Afganistan İslam Cumhuriyeti kuruldu. Bu tarihten sonra ise Taliban tarafından bir ayaklanma başlatıldı. Aralık 2014'te NATO güçleri ülkeden çekilse de ülkedeki iç savaş durumu sona ermedi. Irak ve Şam İslam Devleti'nin Ocak 2015 ortalarında Afganistan'da da yapılanmaya ve hem mevcut hükûmete hem de Taliban'a karşı mücadeleye başlamasıyla savaşa üçüncü bir taraf eklendi.^[11][12][13]

Kaynakça

1. Barnett R. Rubin (2002). The fragmentation of Afghanistan. Internet Archive. Yale University Press. ISBN 978-0-300-09520-3.
2. Giustozzi, Antonio (2000). War, Politics and Society in Afghanistan, 1978-1992 (İngilizce). C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 978-1-85065-396-7. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021.
3. "Life under Taliban cuts two ways". Christian Science Monitor. 20 Eylül 2001. ISSN 0882-7729. 21 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021.
4. "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 30 Nisan 2013. 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021.
5. Ram, Mohan (19 Ocak 1980). "A rocky revolution". Economic and Political Weekly (İngilizce). 15 (3). s. 101.
6. Gibbs, David (Aralık 1987). "Does the USSR Have a 'Grand Strategy'? Reinterpreting the Invasion of Afghanistan". Journal of Peace Research (İngilizce). 24 (4). ss. 371-372. ISSN 0022-3433.
7. Şahi, Ağa (Ocak-Nisan 2008). "The Geneva Accords". Pakistan Horizon (İngilizce). 61 (1/2). s. 156.
8. Yazar kadrosu (2002). Regional Surveys of the World: Far East and Australasia 2003 (İngilizce). Routledge. ss. 66. ISBN 978-1-85743-133-9.
9. Han, İcaz Ahmed (Nisan 2007). "Understanding Pakistan's Pro-Taliban Afghan Policy". Pakistan Horizon (İngilizce). 60 (2). s. 153.
10. Rashid, Ahmed (Kasım-Aralık 1999). "The Taliban: Exporting Extremism". Foreign Affairs (İngilizce). 78 (6). s. 24.
11. "Officials confirm ISIL present in Afghanistan" (İngilizce). Al Jazeera. 18 Ocak 2015. 20 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2016.
12. "ISIS active in south Afghanistan, officials confirm for first time" (İngilizce). CBS News. 12 Ocak 2015. 1 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2016.
13. Dearing, Matthew (22 Ocak 2015). "Capture the Flag in Afghanistan". Foreign Policy (İngilizce). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2016.