Aşı ile önlenebilir hastalık

Aşıyla önlenebilir bir hastalık, etkili bir önleyici aşının mevcut olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Eğer bir kişi aşıyla önlenebilir bir hastalığa yakalanır ve bu hastalıktan ölürse bu ölüm, aşıyla önlenebilir bir ölüm olarak kabul edilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından takip edilen en yaygın ve ciddi aşıyla önlenebilir hastalıklar şunlardır: difteri, Haemophilus influenzae serotip b enfeksiyonu, hepatit B, kızamık, menenjit, kabakulak, boğmaca, çocuk felci, kızamıkçık, tetanos, tüberküloz ve sarıhumma.^[1] DSÖ, aşıyla önlenebilir 31 enfeksiyonu önlemek ya da önlenmesine ve kontrolüne katkıda bulunmak için lisanslı aşıların mevcut olduğunu bildirmektedir.^[2]

Arka plan

2012 yılında Dünya Sağlık Örgütü aşılamanın her yıl 2,5 milyon ölümü önlediğini tahmin etmiştir.^[2] %100 bağışıklama ve aşıların %100 etkinliği ile, çoğu gelişmekte olan ülkelerde olmak üzere, küçük çocuklar arasındaki yedi ölümden biri önlenebilir ve bu da konuyu önemli bir küresel sağlık sorunu haline getirir.^[1] Aşıyla önlenebilir ölümlerin %98'inden dört hastalık sorumludur: kızamık, Haemophilus influenzae serotip b, boğmaca ve neonatal tetanos.^[1]

DSÖ'nün Bağışıklama Gözetim, Değerlendirme ve İzleme programı, aşılarla önlenebilecek hastalıklardan kaynaklanan hastalık ve ölümlerin azaltılmasında programların ve aşıların güvenliğini ve etkinliğini izler ve değerlendirir.^[3]

Aşıyla önlenebilir ölümler genellikle aşının zamanında temin edilememesinden kaynaklanmaktadır. Bunun nedeni mali kısıtlamalar veya aşıya erişimin olmaması olabilir. Genel olarak tavsiye edilen bir aşı, ciddi alerjiler veya hasarlı bağışıklık sistemi nedeniyle az sayıda insan için tıbbi olarak uygun olmayabilir. Ayrıca, belirli bir hastalığa karşı bir aşı, belirli bir ülkede genel kullanım için önerilmeyebilir veya yalnızca küçük çocuklar veya yaşlı yetişkinler gibi belirli popülasyonlara önerilebilir. Her ülke, kendi bölgesinde yaygın olan hastalıklara ve sağlık hizmeti önceliklerine dayanarak kendi bağışıklama önerilerini yapar. Aşıyla önlenebilir bir hastalık bir ülkede yaygın değilse o ülkede yaşayanların bu hastalığa karşı aşı olma olasılığı düşüktür. Örneğin, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri sakinleri sarıhummaya karşı rutin olarak aşı olmamakta, bu da onları sarıhumma riskinin en yüksek olduğu bölgelere (endemik veya geçiş bölgeleri) seyahat ettiklerinde enfeksiyona karşı savunmasız bırakmaktadır.^[4][5]

Aşıyla önlenebilir hastalıklar listesi

Çocuk felcine karşı aşılanan bir çocuk

DSÖ, aşısı mevcut olan 34 hastalığı listelemektedir:^[2]

1. Kolera
2. COVID-19
3. Dang humması^[6]
4. Difteri
5. Ebola
6. Haemophilus influenzae tip b
7. Hepatit A
8. Hepatit B
9. Hepatit E
10. İnsan papilloma virüsü enfeksiyonu
11. Grip
12. Japon ensefaliti
13. Sıtma^[6]
14. Kızamık
15. Menenjit
16. Maymun çiçeği
17. Kabakulak
18. Pnömokok hastalığı
19. Boğmaca
20. Çocuk felci
21. Kuduz
22. Rotavirüs
23. Kızamıkçık
24. Çiçek hastalığı
25. Tetanos
26. Kene kaynaklı ensefalit
27. Tüberküloz
28. Tifo
29. Varisella
30. Sarıhumma
31. Zona (Herpes Zoster)
32. Arjantin mammarenavirüsü
33. Tifüs
34. Domuz gribi

İnsan dışı canlılarda kullanım

1. Bordetella
2. Köpek gençlik hastalığı
3. Köpek gribi
4. Canine parvovirus
5. Klamidya
6. Kedi kalisivirüsü
7. Kedi hastalığı
8. Kedi lösemisi
9. Kedi viral rinotrakeiti
10. Leptospiroz
11. Lyme hastalığı

Laboratuvarda diğer hayvanlar üzerinde gösterilen aşıyla önlenebilir hastalıklar

• Fareler üzerinde Enterococcus gallinarum (bakterilerin tetiklediği otoimmün hastalığı önlemek için)^[7][8]

Ayrıca bakınız

• İnsan hastalıkları ölümcüllük oranları listesi

Kaynakça

1. "WHO | Vaccine-preventable diseases". 7 Temmuz 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.
2. "Global Vaccine Action Plan". www.who.int (İngilizce). 19 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2023.
3. "Immunization Surveillance, Assessment and Monitoring". 7 Temmuz 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2009.
4. "Canadian Immunization Guide: Part 4. Immunizing agents". www.canada.ca. 25 Mart 2021. 25 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2023.
5. "Vaccine-Preventable Diseases - Yellow Fever". vaccineinformation.org. 7 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2023.
6. "Vaccine-preventable Diseases". www.who.int (İngilizce). 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2023.
7. Wein, Harrison (26 Mart 2018). "Gut microbe drives autoimmunity". National Institutes of Health (NIH). 17 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2020.
8. Kashef, Ziba (8 Mart 2018). "The enemy within: Gut bacteria drive autoimmune disease". YaleNews. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2020.

Dış bağlantılar

• Wikimedia Commons'ta Vaccine-preventable diseases ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur