Şirinyer-Buca şube demiryolu

Şirinyer – Buca şube demiryolu, İzmir'de bulunan ve 1860 – 2006 yılları arasında hizmet veren yaklaşık 2,4 kilometre (1,5 mi) uzunluğundaki eski şube demiryolu hattıdır. 1860'da Ottoman Railway Company / Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC) tarafından inşa edilen hat, 1935'te TCDD'nin denetimine girmiş, 2006'da Şirinyer Tüneli'nin inşası sırasında kapatılmıştır.^[2]

Şirinyer – Buca şube demiryolu Buca şube demiryolu
Genel bilgiler
Durum	Kapatıldı
Sahibi	Buca Şube Demiryolu (1860 – 1902) Ottoman Railway Company (1902 – 1935) TCDD (1935 – 2006)
Yer	3. Bölge
İlk - Son durak	Şirinyer Tren İstasyonu Buca Tren İstasyonu
İstasyonlar	3
Hizmet
Sistem	TCDD
İşletmeci(ler)	Buca Şube Demiryolu (1860 – 1902) Ottoman Railway Company (1902 – 1935) TCDD (1935 – 2006)
Tarihçe
Açılış	27 Temmuz 1860[1]
Kapanış	2006[1]
Teknik bilgiler
Hat uzunluğu	~2,4 kilometre (1,5 mi)
Hat açıklığı	Standart (1435 mm)

Tarihçe

Osmanlı hükûmeti, İngiliz sermayeli Ottoman Railway Company / Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC)'ne 22 Eylül 1856'da İzmir'den Aydın'a demiryolu inşa edilmesi için imtiyaz vermiştir. Aynı yıl inşasına başlanan demiryolu hattı 30 Ekim 1858'de Gaziemir'e ulaşarak kısmen hizmete girmiş ve Türkiye'deki ilk demiryolu hattı olmuştur. ORC Şirketi'nin yaşadığı mali sıkıntılar sebebiyle demiryolu hattının kalan kısımlarının inşası kısmen yavaşlamış olsa da hat 24 Aralık 1860'ta Torbalı'ya, 15 Kasım 1862'de Selçuk'a ve 1 Temmuz 1866'da ise Aydın'a ulaşarak tamamen hizmete girmiştir.^[1][3]

ORC Şirketi ana hat imtiyazı haricinde aldığı küçük çaplı imtiyazlarla daha kısa şube hatları da inşa etmiştir. Bu kapsamda 30 Ekim 1858'de Gaziemir – Seydiköy, 27 Temmuz 1860'ta Şirinyer – Buca, 1883 ve 1884'te Torbalı – Çatal – Ödemiş ve Çatal – Tire, 13 Ekim 1889'da Goncalı – Denizli, 29 Aralık 1889'da Sütlaç – Çivril ve 1 Aralık 1890'da ise Ortaklar – Söke şube demiryolu hatları hizmete girmiştir.^[1]

Demiryolu hattı, Buca'da yaşayan ve Alsancak'ta işletmeleri bulunan varlıklı Levanten işletme sahiplerinin her gün şehre daha kolay gidip gelmesini sağlamak amacıyla inşa edilmiştir. ORC Şirketi temsilcisi Edmond Purse ile yapılan antlaşma ile bu hattı işletmek amacıyla 7 Şubat 1866'da Buca Şube Demiryolu iştirak şirketi kurulmuştur. Antlaşmaya göre ORC Şirketi'nin istediği zaman bu iştiraki devralma hakkı bulunmaktaydı ve şube hatttının ücretleri şirketin ana hattında olduğu gibi olacaktı. ORC Şirketi ayrıca Buca'ya gidip gelen yolcular için Alsancak (Punta) Garı'na bitişik yeni bir istasyon binası inşa etmiştir. 1870'te hizmete giren ve Buca İstasyon Binası olarak bilinen bu bina, İzmir'deki ilk saat kulesini de üzerinde barındırmaktaydı. Hat, 1872'de Alsancak'tan Buca'ya günlük iki tren seferiyle hizmet girmiştir. Hattın hizmete girmesiyle birlikte 19. yüzyılın ortalarına kadar sakin bir köy olan Buca'nın büyümesi de büyük ölçüde artmış, özellikle Levantenler olmak üzere gittikçe daha fazla sayıda kişi bölgeye taşınmıştır. Buca Tren İstasyonu'nun yakınında Saint Jean Baptiste ve Saint Saints adlı iki kilise açılmıştır. Giderek popüler hale gelen hat üzerinde 19. yüzyılın sonlarında Buca ve Alsancak arasında toplam 11 tren seferi yapılmaktaydı. Yolculuğun toplam süresi Buca'ya giden trenler için 40-45 dakika ve Alsancak'a giden trenler için 25-30 dakika idi.^[4]

Buca Şube Demiryolu Şirketi, 1902'de ORC Şirketi tarafından tamamen satın alınmış ve 1902 – 1935 yılları arasında ORC Şirketi tarafından işletilmiştir. 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra alınan demiryollarının millileştirilmesi kararı kapsamında ORC Şirketi 1 Haziran 1935'te TCDD tarafından satın alınarak feshedilmiş ve şirkete ait tüm demiryolu hatları TCDD'nin denetimine girmiştir.^{[note 1][6]} 1935 – 2006 yılları arasında TCDD tarafından işletilen hat, 2006'da Şirinyer Tüneli'nin inşası sırasında İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu ile bağlantısı koptuğu için kapatılmıştır.^[2] Hattın güzergâhında İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından Buca Tramvayı'nın inşa edilmesi planlanmışsa da projenin iptal edilmesiyle birlikte hat günümüzde atıl durumdadır ve hattın nasıl değerlendirileceği konusu hâlâ belirsizliğini sürdürmektedir.

Hattın kısımları ve açılma tarihleri

Güzergâh	Mesafe	Hat	Hizmete Giriş Tarihi[7]
Şirinyer – Buca	~2,400 kilometre (1,491 mi)	Şube Hattı (Kapatıldı)	27 Temmuz 1860

Notlar

1. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti adına Ulaştırma Bakanı Ali Çetinkaya ile Ottoman Railway Company / Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC) adına Robert Adeane arasında 1 Mayıs 1935'te imzalanan sözleşme ve bu sözleşmeyi onaylayan 30 Mayıs 1935 tarih ve 2745 sayılı "Aydın demiryollarının satın alınmasına dair olan mukavelenamenin tasdiki hakkında kanun" uyarınca, ORC Şirketi, 1 Haziran 1935'te 1.825.840 İngiliz sterlini bedelle TCDD tarafından satın alınarak feshedilmiş ve şirkete ait olan demiryolu hatları, istasyonlar ve araçlar dâhil bütün menkul ve gayrimenkul mallar ile İzmir Alsancak Limanı TCDD'nin denetimine girmiştir.^[5]

Kaynakça

1. "ORC History" [ORC Tarihi]. Trains of Turkey. 30 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2022.
2. Berent, Orhan (22 Haziran 2006). "Alsancak, Buca, Şirinyer". Dokuz Eylül Üniversitesi. 5 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2024.
3. "Demiryolu Medeniyeti" [Railway Civilization] (PDF). TCDD. 9 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2024.
4. Atilla, A. Nedim (2002). İzmir Demiryolları. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. s. 93-97. ISBN 975-18-0076-5.
5. "3021 sayılı Resmî Gazete" (PDF). T.C. Resmî Gazete. 6 Haziran 1935. 26 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2022.
6. "A Short History of Turkish Railways" [Türk Demiryollarının Kısa Tarihi]. Trains of Turkey. 31 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.
7. Robinson, ss.50-55.

Dış bağlantılar

• TCDD resmî sitesi 8 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.