Üzengi
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Üzengi, eyerin iki yanına asılı, ayağa destek sağlayan binicilik malzemesi. Üzengi sayesinde binici atı çok daha kolay idare edebilir, daha hızlı sürebilir, kılıç, ok-yay, mızrak gibi silahları çok daha başarılı bir şekilde kullanabilir. Medeniyetin gelişip yayılmasında tekerlek veya baskı makinesi kadar önemli bir rol oynadığını düşünenler vardır.
Tarihi
- İlk evcilleştirilmiş ata binmenin MÖ 4000-3500 gibi olduğu tahmin ediliyor.[1][2][3]
- Bilinen ilk eyer MÖ 700 gibi Asurluların süvari birliklerince kullanılan saçaklı kumaşlardır.[4]
- Bilinen ilk binici ayak desteği MÖ 100'den önce Hindistan'da eyerin alt tarafında ayak başparmaklarının takıldığı ip, kumaş ya da meşin halkalardır.[4][5]
- İlk üzengiye benzer metalden megalit arkeolojisi buluntusu[6] olsa da üzengi olmamaları ihtimali vardır.
- Binicinin, ayaklarını kolan altına sıkıştırdığını gösteren MS 100-200 arası tarihlerden kalma Sanchi, Mathura ve Bhaja Mağaraları Budist tapınak kabartmaları vardır.
- Tek üzengi, atın üzerine çıkma kolaylığı için Sarmatlar tarafından kullanılmıştır.[7]
- Çift üzengi, sadece birbirine iple bağlı olanı, tam ortada ata acı veren ilkel bir çeşididir.[8]
- İlk içi tahtalı üzengisiz eyer keçe kaplı olarak MÖ 200 gibi Asya'da görülmüştür.[9]
- İlk içi tahtalı eyere asılan çift üzengi Çin'de MS 322 gibi kullanılmıştır.[10][11][12]
- MS 477 gibi tahtalı eyere asılan çift üzengi kullanımı bütün Çin'e yayılmıştı.[13]
- Batıda ilk modern üzengi tipinin görülüşü MS 6 ve 7. yüzyıl gibi Avarlarla olmuştur.[14] Üzengi Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar ve Kumanlar gibi Avrasya atlı kavimlerinden Bizanslılara[15] oradan da Araplara geçmiştir.[16]
- Üzenginin Avrupa'ya gelişi kademeli olarak MS 700 gibi Almanya üzerinden olmuştur. Üzenginin ağır sabanla birlikte Roma İmparatorluğu'nun çöküşü sonrası derebeylik döneminin doğrudan sebebi oldukları öne sürülen iddialar arasındadır.[17] Ateşli silahların yaygınlaşmasına kadar üzengi sayesinde at üzerinde durabilen ağır zırhlı süvari piyadelerce kolayca durdurulamadığı için en baskın askerî güç kaynağıydı.
Avantajları
- Atın hızı mızrak atış hızına eklenebilir
- Atın ağırlığı mızrak ve kılıcı destekler
- Silah daha yüksekten bu yüzden daha kuvvetle indirilebilir
- Yük diz yerine ayakta olduğundan daha sarsıntısız nişan alınabilir
- Denge daha dinamik ve kolayca sağlanır
- Binici yukarı, sağa ve sola, hatta yere daha fazla uzanabilir
- Binici sağa ve sola daha fazla dönebilir, hatta tam geriye ok atabilir
Çeşitleri
- Uzun (rahat ettirir, mızrak ve kılıcı iyi destekler)
- Kısa (denge kontrolünü kolaylaştırır, sarsılmaları önlemeye fırsat verir)
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Albert Dien, "The stirrup and its effect on Chinese history"14 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- John Sloan, "The stirrup controversy"22 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.