![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/Salih_Zeki1.jpg/640px-Salih_Zeki1.jpg&w=640&q=50)
Salih Zeki
Osmanlı-Türk matematik bilgini, bilim tarihçisi, astronom (1864 - 1921) / From Wikipedia, the free encyclopedia
Salih Zeki Bey (1864, İstanbul - 2 Temmuz 1921,[1] İstanbul), Osmanlı-Türk matematik bilgini, bilim tarihçisi ve astronomdur. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşamış ve yaptığı çalışmalarla çağdaş bilimin Türkiye’de tanıtılmasında ve yayılmasında önemli katkılarda bulunmuştur. Yaşadığı dönemin önde gelen matematik bilginlerinden olmasının yanında; İkdam, Darüşşafaka ve İktisadiyat Gazeteleri ile Darülfünun Dergisi’ne yazdığı makaleler ile bilim hayatına sayısız katkıda bulunmuştur. Bilim tarihi açısından çok değerli konferanslar vermiş ve eserler kaleme almıştır. Bu konuda aldığı ilk çalışması, aynı zamanda bir Türk bilim adamının yurt dışında yayınladığı ilk bilim tarihi makalesi olma özelliği taşımaktadır. Ölümünden sonra da Türkiye’deki matematik araştırmalarına öncülük eden ve bilim tarihi açısından da çok değerli olan eseri Asar-ı Bakiye’yi dört cilt olarak düzenlemiştir, ancak hayattayken ilk iki cildi yayımlanmıştır. Verdiği konferanslarda Türk matematikçilerinin o dönemde henüz bilmediği Öklid dışı geometriler, sanal sayılar, sayılar teorisi gibi alanların ülkede tanıtılması sağlamıştır. Bu alandaki katkıları bununla da sınırlı kalmamış verdiği dersler, yazdığı kitaplar ve kaleme aldığı ders kitapları ile matematik dersinin, eğitimin her seviyesinde yayılmasında büyük katkı sağlamıştır.[2] Bunun yanında astronomi, fizik, geometri, mantık gibi birçok alanda hem ders kitabı hem de özgün çok sayıda yapıt vermiştir.
Salih Zeki | |
---|---|
![]() | |
Doğum | 1864 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
Ölüm | 2 Temmuz 1921 (57 yaşında) İstanbul |
Defin yeri | Fatih Camii Haziresi, İstanbul |
Milliyet | Türk |
Vatandaşlık | Osmanlı İmparatorluğu |
Din | İslam |
Evlilikler | Vecihe Hanım (e. 1891; b. 1901) |
Çocuk(lar) | Malik Sayar Ayetullah Sayar Hikmetullah Sayar Tarık Sayar Faruk Sayar |
Kariyeri | |
Dalı | Matematik |
Etkilendikleri | Henri Poincaré, Riyaziyeci Mehmet Nadir Bey, George Boole |
Matematiğin yanında, Türk fikir dünyasında bir ilk olarak matematik felsefesi ile de ilgilenmiştir.[3] Ve Türkiye’nin ilk matematik profesörü olması sebebiyle büyük bir öneme sahiptir.[4] Boole’un Cebirsel mantık anlayışını savunmuş, matematik mantığını Türkiye’de ilk ele alan Ali Sedat’tan sonra kendisi de eserlerinde yer vererek bu alanının ülkede gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.[5] Mantığın matematikle ifade edilebileceğini düşünmüş, Dârülfünûn’da verdiği mantık dersinin notlarını “Mizan-ı Tefekkür” adıyla yayınlayarak bu düşüncesini detaylıca anlatmıştır. Salih Zeki mantığı; formel mantık, niceleme mantığı, cebirsel mantık olarak üç kısım olduğunu savunmuştur. Bunların üçünün de faydalı olduğunu, ancak cebirsel mantığın diğer ikisini de kapsayıp görevini yerine getirebileceğini savunmuştur.[6][3]
Nesnel bir yaklaşımda Türklerin ve Müslümanların bilime katkılarını tespit etmeye çalışmış ve çağdaş Türk bilim tarihçiliğinin kurucusu olmuştur. Araştırmacılar için bugün de güvenilir bir kaynak olan Asar-ı Bakiye (Ölmez Eserler) adlı eseri bırakmıştır. Bilim felsefesi ile uğraşmış, Henri Poincaré ve Alexis Bertrand'ın eserlerini çevirerek bilim felsefesinin Türkiye'de tanınması ve yaygınlaşmasına katkıda bulunmuştur.