Sakız Baskını

Sakız Baskını, Osmanlı Devleti'nin İtalyan devletçikleriyle Akdeniz'deki mücadelesinde evre. Toskana Büyük Dükalığı'na ait bir filonun 1599 yılında Osmanlı egemenliğindeki Sakız Adasını baskınla ele geçirme girişimi adadaki Osmanlı birliklerince püskürtüldü.

Sakız Baskını
Pîrî Reis'in eseri Kitâb-ı Bahriye'deki Sakız haritası
Tarih 1 Mayıs 1599 Bölge Sakız, Yunanistan Sonuç Kesin Osmanlı Zaferi Sakız adasına yönelik Toskana saldırısı püskürtüldü
Taraflar
Osmanlı Devleti	Toskana Büyük Dükalığı
Komutanlar ve liderler
Sakız Sancakbeyi	Don Virginio Orsini Kont Bartolomeo Barbolina da Montauto  (ölü) Giovanni Palmieri  (esir)
Güçler
500-600 asker 8 karamürsel, 3 kadırga	2.000 asker (çıkarmada 300) 5 kadırga
Kayıplar
Çok az	240 ölü, 60 esir

Baskın öncesi

Toskana Büyük Dükü I. Fernando

Osmanlı Devleti'nin 1453 yılında İstanbul'u fethinin ardından, II. Mehmed kuşatma sırasında Doğu Roma İmparatorluğu'na askerî destek sağlayan Venedik ve Ceneviz'ine karşı 1454'ten itibaren Floransa'yı desteklemeye başlamış, sağlanan ayrıcalıklarla 1463-1479 Osmanlı-Venedik Savaşı sırasında Floransalı tüccarlar Osmanlı topraklarında giderek faal hale gelmişlerdi. 1462, 1499, 1513 ve 1527 tarihli ahidnâmelerle bu avantajını koruyan Floransa Cumhuriyeti, 1530 yılından itibaren ise bu avantajını yitirdi. Zira, 24 Ekim 1529–10 Ağustos 1530 arasında süren Floransa Kuşatması sonrasında 12 Ağustos 1530'da resmen Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun nüfuzuna giren Floransa Cumhuriyeti^[1] Osmanlılar tarafından hasım olarak nitelendirilmeye başlanmıştı.^[2] 1532 yılından Floransa Dükalığı'na dönüştükten sonra, başta 1543 yılında Barbaros Hayreddin Paşa, 1555 yılında ise Turgut Reis'in istilaları olmak üzere defalarca Türk donanmasının taarruzlarına uğrayan Toskana, 1562 yılında Santo Stefano Şövalyeleri tarikatının kuruluşu ve 1569'da devletçiğin Toskana Büyük Dükalığı'na dönüşmesi^[3] sonrasında Toskana donanması başta Malta Kuşatması (1565) olmak üzere Osmanlılara karşı askerî harekâtlara katılmaya başlamış, bunun üzerine 11 Nisan 1566'da İstanbul'daki Toskana balyos'u (elçisi) sınırdışı edilmişti. İnebahtı Deniz Muharebesi'nde (1571) de Osmanlılara karşı savaşan Toskanalılar 1573 yılında İstanbul'la yeniden diplomatik müzakerelere başlamışlar, diğer yandan ise 1590'lara kadar Akdeniz'de Osmanlı çıkarlarına yönelik korsanlık faaliyetlerine devam etmişlerdi. Toskana Büyük Dükası I. Fernando 1598 yılında yinelediği diplomatik girişimden sonuç alamayınca Osmanlılarla mücadelesini Doğu Akdeniz'e taşımaya karar verdi ve 1566 yılında Piyale Paşa tarafından Osmanlı topraklarına katılan Sakız'ı hedef aldı. Zira, Toskana'nın adada mevcudiyeti sürdüren Ceneviz ve Floransa tüccarlarıyla ilişkisi devam ediyordu.^[4]

Baskın

Santo Stefano Şövalyelerinin arması

Beş kadırgadan (Capitana, Patrona, Senese, Pisana ve Livornina) oluşan Don Virginio Orsini komutasındaki Toskana filosu yaklaşık 2.000 askerle^[5] 6 Nisan 1599'da Livorno'dan ayrıldı ve 16 Nisan'da Messina'ya ulaştıktan sonra 21 Nisan günü buradan demir alarak Osmanlı sularına girdi ve 1 Mayıs sabahı Sakız adasına ulaştı. Aydınlık sökmeden Paşa Limanı'ndan başlatılan çıkarmanın ardından surlara tırmanan Kont Bartolomeo Barbolina da Montauto komutasındaki yaklaşık 300 Toskanalı piyade askeri burçlardaki nöbetçileri etkisiz hale getirip bayraklarını asmayı başardı.

Limanın kapısındaki burçlardan limanın açıklarında bekleyen Toskana kadırgalarına atılan uyarma fişeklerinin sesine uyanan Osmanlı garnizonu silah başı yaparak ateşle karşılık vermeye başladı. Şiddetle esen yıldız rüzgarı nedeniyle zorlukla limana girebilen Toskana filosu kendini 8 karamürsel ve 3 kadırgadan oluşan Osmanlı filosunun karşısında buldu. Başlayan çarpışma Toskanalıların limana yanaşarak takviye birlik çıkarmalarına engel oldu. Eşzamanlı olarak Sakız Beyinin komutasındaki Osmanlı askeri de burçlardaki Toskana askerine karşı şafak sökerken hücuma geçti. Adadaki Yahudi halk da Osmanlılara destek verdi.^[6] Toskanalıların direnişi kolaylıkla çöktü ve 300 askerin (Komutan Kont Bartolomeo Montauto dahil)^[7] 240'ı öldürülüp (Komutan Vekili Kaptan Giovanni Palmieri dahil) 60'ı esir edildi.^[8] Ardından, Osmanlı askerleri kaleden Toskana kadırgalarına top ateşine de başladı. Baskının başarısız olduğunu anlayan filo komutanı Orsini saat 16.00'ya doğru geri çekilme emri vererek adanın açıklarına gitti. 2 Nisan sabahı da Messina'ya müteveccihen Sakız açıklarından ayrıldı.

Baskın sonrası

Maanoğlu Fahreddin

Toskana filosunun uğradığı bu ağır yenilgi Santo Stefano Şövalyelerinin Osmanlı topraklarına yönelik saldırılarını 1605'e kadar durdurdu. 1603 yılında Osmanlı tahtına çıkan I. Ahmed'in (1593'ten beri savaş halinde bulunduğu Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu hariç) yabancı ülkelere verilen ahidnâmeleri yenilerken Toskana Büyük Dükalığı'nı bir kez daha dışarıda bırakması üzerine (1604 yılında Fransa Krallığı'na bahşedilen ahidnâmede Toskanalıların Osmanlı sularında sadece Fransız bayrağı altında ticaret yapmalarına izin verilmişti), Toskanalılar saldırılarına yeniden başlayarak Preveze (1605), Mağusa ve Annâbe'yi (1607) yağmalamaya çalıştıkları gibi, Osmanlılara karşı isyan halindeki Lübnan hakimi Maanoğlu Fahreddin'le de sıkı ilişkiler kurdular.^[9]

1599 yılındaki Sakız Baskını adanın toplumsal yapısını da etkiledi ve adanın Rum sakinleri 17. yüzyılda daha güvenli buldukları İzmir'e yerleşmeye başladılar.^[10]

Kaynakça

1. "Florence and the Medici", J.R.Hale, Phoenix Publishing (2001), ISBN 1-84212-456-0.S. 118-119
2. "Osmanlı İmparatorluğu ve Floransa", Mikail Acıpınar, Türk Tarih Kurumu, Ankara (2016), s. 120
3. "The Medici: Godfathers of the Renaissance (İngilizce)", Paul Strathern, Londra: Vintage books (2003) ISBN 978-0-09-952297-3.
4. "Osmanlı İmparatorluğu ve Floransa", Mikail Acıpınar, Türk Tarih Kurumu, Ankara (2016), s. 265
5. "An Eye-Witness Account of the Expedition of the Florentines against Chios in 1599", Jacob Leeven, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London c. 12, Sayı: 3/4, s. 551
6. "İslam Ansiklopedisi, "Sakız Adası" maddesi (Ali Fuat Örenç), İstanbul (2009), c.36, s.6". 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2022.
7. "An Eye-Witness Account of the Expedition of the Florentines against Chios in 1599", Jacob Leeven, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London c. 12, Sayı: 3/4, s. 553
8. "The Expediditons of tthe Florentines to Chios (1599): Described in Contemporary Diplomatic Reports and Military Dispatches", Philip P. Argenti, John Lane, Londra (1934), s.27
9. "Osmanlı İmparatorluğu ve Floransa", Mikail Acıpınar, Türk Tarih Kurumu, Ankara (2016), s. 277-282
10. "İzmir ve Levanten Dünya (1550-1650)", Danier Goffman, İstanbul (1995), s.75-76