Protagoras

Başlığın diğer anlamları için Protagoras (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Protagoras (Yunanca: Πρωταγόρας; MÖ 481 - MÖ 420), Sofistlerin en önemli ve kurucu filozoflarındandır.^[1]

Protagoras
Tam adı	Protagoras
Doğumu	MÖ 481
Çağı	Sokrates öncesi filozoflar
Bölgesi	Antik Yunan felsefesi
Okulu	Sofizm
Etkilendikleri Herakleitos
Etkiledikleri Sofizm, Rölativizm

Hayatı

M.Ö.481 yılında, Yunanistan'ın Abdera şehrinde doğmuştur. Hayatının bir dö­neminde Atina'ya taşındı ve orada Perikles'e danışmanlık yaptı. Perikles MÖ 444'te onu Thurii sömürgesi için bir anayasa yazma işini verdi. Leukippos'un öğrencisi olarak yetişmiştir.^[2] Atina'da uzun süre yaşamış ve etkinliklerde bulunmuş, agnostizm'in takipçisi olduğu için idam emri verilmiş, kitapları toplanıp yakılmıştır. Tahminen M. Ö. 411 yılında gemiyle idam edilmekten kaçarken boğularak ölmüştür.^[3][4]

Felsefesi

Sofist düşüncenin genel bir eğilimi olarak Protagoras doğa felsefesine ilgi göstermez,^[5] aksine ona karşı önermelerini geliştirir.^[6] Objektif anlamda geçerli bir bilginin olmadığı, yani genelgeçer bir doğrunun olamayacağı önermesi sofist felsefenin^[7] genel düşüncesidir ve Protagoras bunu, Heraklitos'un Her şey değişir, sözünden hareketle kanıtlar.^[8] Bundan Protagoras, eğer her şey değişiyorsa hiçbir şey kesin anlamda belirli bir şey olamaz sonucunu çıkarır. Dolayısıyla belirli bir bilginin herkes için aynı anlamda bir kesinlik taşıması ve doğru olması söz konusu olamaz.

Bilgilerimiz, nesnelerin değişimlerine ve o andaki duyumlarımıza bağlı olarak meydana gelir. Bu nedenle Protagoras bunları doxa'lar (sanılar) olarak adlandırmaktadır.^[9][10] Her sanı, belirli duyumlarla onu ortaya koyan kişi için doğrudur. Bunun anlamı bilginin görelileştirilmesi ve merkeze insan ögesinin konulmasıdır. Nitekim Protagoras'un ünlü sözü;

"İnsan her şeyin, var olan şeylerin var olduklarının ve var olmayan şeylerin var olmadıklarının, ölçüsüdür" şeklindedir.

Protagoras, insan aklını sorguya çekmiş, bir yandan soyut spekülasyonun önüne geçerken, bir yandan da insan aklının kendi üzerine düşünme gücünü gözler önüne sermiştir. Pratik bir bilgeliğe sahip bir kişi olarak da, insana boş, sonuçsuz araştırmalardan, kendisine dönme çağrısı yapmış ve insanı dünyasının merkezine yerleştirmiştir. Felsefe tarihi içinde insan felsefesi olarak adlandırılan eğilimin öncüsü bu anlamda Protagoras'tır. Bilgi, doğruluk ve değeri tümüyle göreli kılan, şeylerin insanlara göründüğü gibi olduğunu savunan Protagoras, Tanrı konusunda agnostik bir tavır almıştır.^[11]

Kaynakça

1. n.a., n.a. (2020). A companion to Greeks across the ancient world. Hoboken, NJ: Oxford University Press. ISBN 978-1118271568.
2. Preus, Anthony (2015). Historical Dictionary of Ancient Greek Philosophy (2. bas.). Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1442246386.
3. Livingstone, Niall (2017). Athens: the city as university. Londra: Oxford University Press. ISBN 978-0367864675.
4. Brentano, Franz (1988). Geschichte der griechischen Philosophie. Hamburg. ISBN 978-3787306947.
5. Bell, Roslynne (2013). The Oxford handbook of childhood and education in the classical world. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199781546.
6. Zilioli, Ugo (2007). Protagoras and the challenge of relativism: Plato's subtlest enemy. Aldershot, İngiltere: Ashgate Pub. ISBN 978-0754660781.
7. Richter, Daniel S. (2017). The Oxford handbook of the Second Sophistic. New York, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0199837472.
8. Bartlett, Robert C. (2016). Sophistry and political philosophy : Protagoras' challenge to Socrates. Chicago, Ill.: University of Chicago Press. ISBN 978-0226394282.
9. Lee, Mi-Kyoung (2005). Epistemology after Protagoras: responses to relativism in Plato, Aristotle, and Democritus. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199262229.
10. Powell, Anton (1995). The Greek world. Londra: Routledge. ISBN 978-0415060318.
11. Curd, Patricia (2011). The Oxford handbook of presocratic philosophy. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0199837557.