Australopithecus, Australopitekus ya da Australopitek (Yunanca: güney maymunu), yaklaşık 4.2 milyon yıl öncesinden 1.2 milyon yıl öncesine dek Afrika'da yaşamış, insan benzeri iki ayaklı insansı cinsi. Taşılları, Doğu ve Güney Afrika boyunca dağılmıştır. Australopitekus, kesin biçimde hominin olarak değerlendirilen, bilinen en eski insansıdır. Homo cinsini oluşturan insanlara göre; daha kısa bacaklar, dolayısıyla daha kısa bir boy, daha uzun kollar ve el ile ayaklardaki ağaçsıl uyarlanmalar ile ayrılır.[1]
| Australopithecus | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Tip tür | |||||||||||||||||||||||
| †Australopithecus africanus R. A. Dart, 1925 | |||||||||||||||||||||||
| Türler | |||||||||||||||||||||||
Geleneksel olarak barındırılan, ancak kladistik olarak barındırılmayan cinler:
| |||||||||||||||||||||||
.svg) | |||||||||||||||||||||||
| Australopitekus türlerine ait örneklerin bulunduğu taşıl alanları. | |||||||||||||||||||||||
Keşif tarihi
.jpg)
Australopitekus taşılları ilk olarak 1924'te, Güney Afrika'da antropolog Raymond Dart tarafından bulunmuştur. Dart, bir çocuk kafatasını, Güney Afrika'nın Vryburg kenti yakınlarındaki Taung'da bulmuştur - Taung Çocuğu. Dart, Australopithecus africanus diye adlandırdığı bu türün bir hominid (şimdiki tanımıyla hominin) olduğuna inanmıştır ve sözleri söylemiştir: "Yaşayan maymunlar ve insanlar arası bir varlık". Ancak bilim adamlarının büyük çoğunluğu o dönemde, bu taşılın soyu tükenmiş bir maymuna ait olduğu kanısındaydılar. Geçen 35 sene içinde ise elde edilen kanıtlar bu taşılın gerçekten de bir hominide ait olduğunu göstermektedir.[1]
1974'te araştırmacılar, Hadar, Etiyopya'ya bir başka australopitekusun iskeletinin iyi korunmuş bir bölümüne rastlamışlardır. 3.2 milyon yıllık olan bu fosile Lucy adı verilmiştir. Lucy, ayakta yürüyebiliyordu ve bedeniyle orantılı ancak çağdaş insaninkinden daha uzun kollara sahipti. 1978'de Laetoli, Tanzanya'da, 3.6 milyon yıl önce yaşayan bir hominidin ayak izlerinin yanında kemikleri de bulunmuştur.[2] Bilim insanları, Lucy ve Laetoli taşıllarını Australopithecus afarensis diye adlandırmışlardır. 1998'de ise Johannesburg, Güney Afrika yakınlarındaki Sterkfontein'de, bütün bir Australopithecus africanus iskeleti keşfedilmiştir.[3][4]
Açıklama
Australopithecus cinsi, 4,18 ile yaklaşık 2 milyon yıl öncesi arasındaki zaman dilimini kapsayan hominin türlerinin bir koleksiyonudur. Australopitekuslar, kalın mine kapaklı büyük çiğneme dişleri olan, ancak beyinleri büyük insansı maymunlarınkinden çok az daha büyük olan, karada yaşayan, iki ayaklı, -insan olmayan- insansı maymun benzeri hayvanlardı. Onlar insanların içinde bulunduğu Homo cinsinin bilinen en yakın akrabalarıdır ve büyük olasılıkla bu uyarlanabilir yayınımın parçası olan bir türden Homo türemiştir.[1]
Australopitkuslar, iyi bir ağaç tırmanıcısı olmanın yanında, iki ayak üzerinde dik biçimde yürümüşlerdir. "Dik duruşun ana kanıtları arasında kafatasının dik konumu ve dikey duruşa izin veren eğrilikleri olan bir omurga, iki alt örgen üzerinde itme ve denge için etkili kaldıraç sağlayan kısa, geniş bir pelvis, birlikte ayakları bugün insanlarda olduğu gibi doğrudan dizlerin altına konumlandıran bir uyluksal taşıma açısı ve ayak bileği eklemine dikey olarak yönlendirilmiş bir kaval kemiği, karşı konumlandırılabilir (kavrayan) büyük ayak parmakları olmayan uzunlamasına ve enine kemerli sert ayaklar bulunur." Ayrıca, Tanzanya'da bulunan 3.66 milyon yıllık ayak izleri de iki ayaklılığın doğrudan kanıtıdır.[1]
Yapı
Australopithecus türleri, çağdaş insan beyninin yaklaşık %35'ine eşdeğer olan[5] ortalama 466 cc'lik bir kafatası oylumuna sahipti.[6][7] Australopithecus türlerinin çoğu, genellikle 1,2 ile 1,5 metre boyunda ve 30-50 kilogram ağırlığındaydı.[8] Erkeklerin kadınlardan daha büyük olması, yani önemli derecede eşeysel dimorfizm sergilemeleri olanaklıdır.[9] A. Zihlman'a göre, Australopithecus vücut oranları bonoboların (Pan paniscus) vücut oranlarına çok benzemektedir.[10] Orrorin tugenensis gibi daha eski taşıllar, yaklaşık altı milyon yıl önce, genetik çalışmaların gösterdiği insanlarla şempanzeler arasındaki bölünme zamanına yakın bir dönemde, iki ayaklılığa işaret ediyor. Bu, dik, düz bacaklı yürüyüşün ağaçta yaşamaya bir uyarlanma olarak ortaya çıktığını göstermektedir.[11]
Taksonomi
Paleoantropologlar, genel olarak 8 Australopithecus türü belirlemişlerdir. En yaşlısından en gencine doğru bunlar:
- † Australopithecus anamensis,
- † Australopithecus afarensis,
- † Australopithecus deyiremeda
- † Australopithecus africanus,
- † Australopithecus aethiopicus (Paranthropus)
- † Australopithecus garhi,
- † Australopithecus boisei (Paranthropus)
- † Australopithecus sediba ve
- † Australopithecus robustus (Paranthropus)'tur
Australopitekusların büyük yüz ve azıları olmasına karşın, A. aethiopicus, A. boisei ve A. robustus; diğerlerinden daha büyük çene ve dişlere sahiptir. Bazı paleoantropologlar bu güçlü australopitekusları Paranthropus olarak adlandırılan bir cinse yerleştirirler.[1]
Teknoloji
Bir zamanlar Australopithecus'un Homo gibi aletler üretemeyeceği düşünülüyordu, ancak A. garhi'nin taş aletlerle geliştirdiğine dair kanıtlar taşıyan büyük memeli kemikleriyle ilişkili keşfi, durumun böyle olmadığını gösterdi.[12][13] 1994 yılında keşfedilen bu kanıtlar, A. afarensis'e atfedilen 3.4 myö'ye tarihlenen kesik işaretlerinin 2010 yılında keşfine[14] ve muhtemelen Kenyanthropus'a atfedilen Turkana Gölü'nden 3.3 myö'ye tarihlenen Lomekwi kültürünün 2015'te keşfine dek,[15] o zamanki üretimin en eski kanıtıydı.[16][17] 2019'da Afar Bölgesi'ndeki Ledi-Geraru'da yaklaşık 2,6 milyon yıl öncesine tarihlenen daha fazla taş alet bulundu, ancak bunlar Homo'ya atfedilebilir.[18]
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Australopithecus ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Australopithecus ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Kaynakça
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
