Mümine Hatun Türbesi
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Mümine Hatun Türbesi Azerbaycan Cumhuriyeti, NÖC, Nahçıvan şehrinde bulunan ve "Atabey Kubbesi" olarak da bilinen İldenizliler dönemine ait tarihi-mimari bir anıttır. Türbe, Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından dünya çapında önemli bir anıt olarak tescil edilmiştir.[1] 1998 yılında Mümine Hatun Türbesi diğer Nahçıvan türbeleriyle birlikte UNESCO Rezerv listesine alındı.[2]
Möminə Xatun Türbəsi | |
 | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Türbe |
| Konum | Nahçıvan, Azerbaycan |
| Koordinatlar | 39°12′46″K 45°24′20″D |
| Tamamlanma | 1186 |
| Yükseklik | 25 metre |
| Tasarım ve inşaat | |
| Mimar(lar) | Ecemi Nahçıvani |
1186 yılında Mimar Acemi Nahçıvani tarafından yaptırılan türbenin orijinal yüksekliği 34 metre olmasına rağmen çadır benzeri kubbesi günümüze ulaşmamış; bu nedenle zamanımızda türbe 25 metre yüksekliğindedir (zamanımıza ulaşmayan çadır benzeri kubbesiz)..[3] Mümine Hatun Türbesi Atabeyler Mimari Külliyesi'nden günümüze ulaşan tek anıttır.[4]
Mümine Hatun türbesinin genel yapısı, bir mahzen ve sekizgen şeklinde bir kuleden oluşmaktadır. Acemi, mahzen ve dış kısım dışında, kulenin iç kısmında karmaşıklıktan kaçındı ve sayı ve bütünlüğü tercih etti. Türbenin alçak platformu ongen şeklindedir ve büyük cilalı diyorit levhalarla kaplıdır. Türbenin kule benzeri prizmatik yapısının saf geometrik güzelliğini bozmamak için mimar, giriş buzağı kapısı ile doğu yüzünü özel yapı ve süslemelerle diğer yüzlerden keskin bir şekilde ayırmamıştır. Kulenin dikdörtgen bir girişi, üzerinde kufi çizgilerle bir tuğla yazıt bulunan sığ sivri bir kemerin içine yerleştirilmiştir.
İnşa kitabesinde verilen bilgilere göre, türbenin uzun gövdesinin "Salih Malik, büyük galip Şemseddin Nusret el-İslam ve Cihan Pehlevan atabey el-Müslimin Cihan Pehlevan, Ebu Cafer Muhammed ibn Atabay Eldeniz ... dünyanın ve dinin şanı, İslam'ın ve Müslümanların onuru Mümine Hatun anısına yapılmasını emretti...." Mimari tarih araştırmacısı Ajdar Alasgarzade, ana kemer çerçevesinin üzerindeki anıtın yapım tarihinin "Muharrem 582" (miladi 1186) baharında olduğunu açıklamıştır.[5]
Türbenin yanındaki başkemer kitabesine ve tarihi kaynaklara ilişkin bilgilere göre, "...mezarın Muhammed Cihan Pehlevan'ın ölümünden biraz önce bitirildiği ve başkemerin ölümünden sonra yapıldığı sonucuna varılmıştır. C. Giyasi, Muhammed Cihan Pehlevi'nin kendisinin de bu mezara gömüldüğünü varsaymaktadır".[6] Araştırmacı Cafer Giyasi bu fikre yerel halk arasında "Atabey Kubbesi" anıtının adının verilmesinin, türbenin Atabeylerin soy mezarı olduğunun bir işareti olduğunu ekliyor.[6]
Yusuf bin Küseyir Türbesi ile Mümine Hatun türbelerinin yapımı arasında yirmi altı yıl geçmiştir. Araştırmacı O. Aslanapa'ya göre Mümine Hatun Türbesi, Acamin'in ustalığının büyümesinin yanı sıra müşterinin prestijini ve büyüklüğünü de yansıtıyor.[7] Mümine Hatun Türbesinin genel yapısı - kript ve kule - kompozisyonun gelişme şekli, mimari özelliklerin düzenlenmesi, Yusuf bin Küseyir Türbesinin özelliklerini tekrarlamaktadır. Aynı zamanda mimar, Mümine Hatun Türbesine yeni, zengin ifade biçimleriyle benzersiz, daha yüksek sanatsal bir görünüm kazandırmıştır.[7]
Mümine Hatun Türbesi'nin mimari ve plan düzenlemesinde, Acemi, kuleli türbelere özgü tüm özellikleri önceki eserlerinden daha net ve parlak bir şekilde ifade etmiştir. Bu türbe yalnızca Yusif bin Küseyir Türbesi’nden boyutları ve sanatsal düzenlemeleriyle değil, aynı zamanda mimari çözümünde kompozisyon yapıları, mimari form ve yöntemleri daha kusursuz bir şekilde uygulanmış olmasıyla ayrılmaktadır[8].
Türbe, Atabeyler Mimari Kompleksi içinde yer alan yapılar arasında 25 metrelik ongen formuyla özel bir yer tutmaktadır[9]. XIX. ve XX. yüzyıl başlarına ait resim ve fotoğraflar onun bir zamanlar büyük bir ansamblın parçası olduğunu doğrulamaktadır. Türbe kırmızı diyoritten yapılan kaya taşlarıyla kaplanmış bir postament (kaide) üzerine inşa edilmiştir.
Orta Asya geleneklerini İslami bir anlayışla sentezleyen bir mimari yapıdır.[10] İldenizliler döneminin mimarisinin en görkemli eseridir.[11]
Nahcivan nehrine hakim bir yerde, geniş bir platform üzerinde bulunur. Atabekliğin kurucusu Şemseddin İldeniz'in karısı Mümine Hatun için oğlu Muhammed Cihan Pehlevan tarafından 1186’da yaptırılmıştır. Mimarı Acemi Bin Ebubekir'dir.[10] İldenizliler döneminin mimarisinin en görkemli eseridir.[11]
İçten silindirik, dıştan on köşeli bir yapı olan kümbet, tamamen tuğladan inşa edilmiştir. Etrafını çevreleyen kuşatma duvarı ve çifte minareli taç kapısı yıkılmış, günümüze gelememiştir. Dış sütunlarına Yasin Suresi nakşedilmiş olan yapı açık mavi veya firuze çiniler ile süslenmiştir. Bu yapıda ilk kez bütün yüzeylere yayılan çini süsleme görülmektedir. Yıldız motifleri ve sekizgenlerin ortasında bitkisel motiflerle zenginleştirilmiş "Allah" yazıları yer almaktadır. Bu yazılar bütün yüzeylerde tekrarlanmıştır .
Mümine Hatun Türbesi kendi selefinden öncelikle ölçü büyüklüğü ve plan biçiminin karmaşıklığı ile ayrılır. Türbenin mahzeni planda ongen şekillidir. Kemer genişliği on metre yakın olan (Yusif bin Küseyir Türbesi'nde bu genişlik 5,2 metreye eşittir) mahzeni düz tuğla kubbe ile örtmek mümkün değildi. Bu sebeple Acemi alt katın sağlamlığına özellikle önem vermiş ve 38 yıl önce Kırmızı Kubbe'nin mahzeninde kullanılan yapısal çözümü geliştirerek yükselttiği mahzenin ortasına kalın bir ongen direk koymuştur. Direğin yüzeyleri yan taraflara sivri kemerlerle bağlandığından mantar şeklinde bütün ve dayanıklı bir örtü yapısı oluşmuştur[12].
Mimar, mantar biçimli dayanağın estetiğini ve kullanım etkisini daha da artırmak amacıyla köşelerden karşıt köşelere doğru tuğla nervürler atmıştır. Bu nervürler yıldız şeklinde bir karkas oluşturmuştur. C. Giyasi'ye göre bu karkas da anıtın biçimini süsleyen ve matematiksel uyuma dayanan desen yapılarıyla aynı kökene sahiptir[13]. Karkasların araları sade desenli tuğla örgü ile kaplandığından yapının tektonik güzelliği daha belirgin bir şekilde hissedilmektedir.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
