Mersâ Antlaşması (Fransızca: Conventions of La Marsa Arapça: اتفاقية المرسى), Bardo Antlaşması'na ek olarak Tunus Beyi tarafından imzalandı. Ali Müddet bin el-Hüseyin ve Fransız Yerleşik General, Paul Cambon tarafından 8 Haziran 1883 tarihinde imzalandı. Fransa'nın Tunus'un uluslararası borcunu ödemesini, böylece Uluslararası Borç Komisyonu'nu lağvetmesini ve böylece Tunus'ta bir Fransız himayesi önündeki engelleri kaldırmasını öngörüyorlardı. Fransa ile Tunus Naipliği arasındaki ilişkiyi tanımlamak için 'protektorate' terimi ilk kez La Marsa Sözleşmelerinde kullanılmıştır.[1] İlk kurulan protektora olarak Tunus, daha sonra Fas ve Suriye'deki Fransız müdahaleleri için bir sömürge modeli sağladı.[2]
Arka plan
1881'de Fransa'nın Tunus'u işgalinde, Fransızlar Tunus Bey'i III.Muhammed Sadık'ı, Bardo Antlaşması'nı imzalamaya zorlamıştı. Ülkede çıkarı olan diğer Avrupalı güçlerin tepkisini çekmemek için bu antlaşmanın şartları çok sınırlıydı. Fransız ordusunun bazı yerleri işgal etmesine izin veriliyor, böylece yasal olarak net olmayan Tunus egemenliğinin altı oyuluyordu,[3] çünkü Tunus Valiliği en azından kavramsal olarak Osmanlı İmparatorluğu'nun otoritesini kabul ediyordu.[4][5] En önemlisi, Bardo Antlaşması aracılığıyla Fransız hükûmeti, kapitülasyonlar kapsamında Naiplik ile çeşitli Avrupalı güçler arasındaki mevcut antlaşma yükümlülüklerinin yerine getirilmesini garanti altına aldı.[6] Fransa Cumhuriyeti ve Tunus Beyi, kamu borcunun ödenmesini ve uluslararası alacaklıların haklarının korunmasını sağlayacak yeni bir mali rejim kurulması konusunda da anlaştı. Bu hükümler, diğer güçlerin Fransız müdahalesine itiraz etmek için sahip olabilecekleri gerekçeleri etkili bir şekilde ortadan kaldırdı ve bu nedenle Fransa'nın kısa vadeli çıkarlarına hizmet etti. Ancak uzun vadede Fransa, diğer güçlerin çıkarlarını korumak değil, ülkeden uzaklaştırmak ve böylece ülkeyi sadece kendisinin kontrol etmesini sağlamak istiyordu. Bunun önündeki en büyük engel 1869'da kurulan Uluslararası Borç Komisyonu'ydu, bu nedenle komisyonun lağvedilmesi için yeni bir antlaşmaya ihtiyaç vardı.[7]
Taslak hazırlama ve onaylama
Bu amaçla yapılan ilk anlaşma 30 Ekim 1882'de Muhammed Bey'in halefi Ali Müddet bin el-Hüseyin ve Fransız Genel Valisi Paul Cambon tarafından imzalandı. Bu metin, Fransız hükûmetine ülkede uygun gördüğü idari ve adli yetkileri kullanma yetkisi verilmesini öngörüyordu.[8] Borç sorunu, Fransa'nın Naipliğe Fransa Bankası tarafından garanti edilen ve mevcut alacaklılara ödeme yapan ve dolayısıyla Uluslararası Borç Komisyonu'nu gereksiz kılan yeni bir konsolide kredi vermesiyle çözüldü. Ancak Fransız Ulusal Meclis, doğrudan sömürge kontrolünün potansiyel maliyetleri ve riskleri ışığında, özellikle de ülkenin askeri işgaline asla izin vermediği için, bu metni onaylamayı reddetti. Bu nedenle, en azından resmi olarak dolaylı yönetim sağlayan bir anlaşma gerekliydi.[9] Tunus Beyinin, Fransız hükûmetinin uygun göreceği idari, adli ve mali reformları gerçekleştirmeyi taahhüt ettiğini belirten değiştirilmiş bir metin hazırlandı. Bu ifade biçimi, nihai kararların Bey tarafından alınacağı kurgusunun korunmasını sağladı. Bey'in sözleşmeleri imzalamasını sağlamak için antlaşma, Bey'in iki milyon Tunus riyali emekli maaşı almasını öngörüyordu. Değiştirilen sözleşmeler Ali Bey ve Cambon tarafından 8 Haziran 1883 tarihinde imzalandı.[10]
Uygulama
Fransız Ulusal Meclisinin Tunus'un borcunun Fransa Merkez Bankası garantisiyle %4 Tahvil'e dönüştürülmesini kabul etmesi yaklaşık bir yıl sürdü.[11] Üç gün süren tartışmaların ardından,[12][13][14] sözleşmeler nihayet 3 Nisan 1884'te 161'e karşı 319 oyla onaylandı.[15] Sözleşmelerin onaylanması ve uygulanması için Fransa Cumhurbaşkanı Jules Grévy'ye yetki veren yasa 11 Nisan 1884 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlandı [16] Borcun çevrilmesi Haziran ve Ekim 1884 arasında gerçekleşmiş ve Uluslararası Borç Komisyonu 13 Ekim'de feshedilerek yetkileri 4 Kasım 1882'de beylik kararnamesiyle kurulan Tunus Maliye Bakanlığına devredilmiştir.[17] 10 Kasım 1884 tarihli müteakip bir Fransız Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, Tunus'taki Genel Mukim'e Fransız hükûmeti adına Bey'in tüm kararnamelerini başlatma ve yürütme yetkisi verdi.[18] Bu kararname, sözleşmelerin birinci maddesiyle birlikte, Mukim General'in kendi yasama isteklerini, Bey'e dayatmasına izin veriyor, böylece sadece bir himaye görünümü altında doğrudan sömürge yönetimin esas şeklini oluşturuyordu. Bu nedenle Sözleşmelerin iptali Tunus ulusal hareketinin temel hedeflerinden biri haline geldi.
İptali
Sözleşmeleri sona erdirmeye yönelik ilk girişim 1951'de Muhammed Chenik hükûmeti kurulduğunda ve yeni Mukim General Louis Périllier daha fazla özerklik vermeye istekli olduğunu belirttiğinde gerçekleşti.[19] Tunus yönetimi bu nedenle 31 Ekim 1951'de Fransız Dışişleri Bakanı Robert Schuman'a bir memorandum sunarak, Bey'den Fransız hükûmetine kapsamlı bir yetki devrinin yasal temelinin Sözleşmelerde bulunmadığını, yalnızca hükümdarın Fransız tavsiyesine dayanarak belirli reformları gerçekleştirme taahhüdünde bulunduğunu savundu. Ayrıca, Bey'in istekleri Bardo Antlaşması'nın taahhütleriyle çelişmediği sürece, genel beylik egemenliğinden feragat edilmediğini ve bu egemenliğin azalmadığını ileri sürmüştür. Mersa Anlaşması'nın Tunus'ta Fransız yönetimini değil, iki hükûmet arasında bir işbirliğini öngördüğünü savunuyordu.[20] Fransız hükûmetinden 15 Aralık 1951'de gelen cevap notu bu yorumu sert bir şekilde reddetti.
Ancak 31 Temmuz 1954'te yeni Fransa Başbakanı Pierre Mendès France Tunus'ta Fransa'nın Tunus'un iç özerkliğini tanıyacağını açıkladığında müzakereler yeniden başladı.[21] Birkaç ay süren müzakerelerin ardından 3 Haziran 1955'te iç özerkliğe ilişkin yeni bir sözleşme imzalandı.[22] Bunlar, Bardo Antlaşması hala yürürlükteyken, Fransa'nın iç meselelere müdahale etme yetkisine sahip olduğu Mersa Sözleşmelerinin birinci maddesinin iptal edildiğini doğruladı.[23][24] 9 Temmuz'da Fransız Ulusal Meclisi anlaşmayı 44'e karşı 538 oyla ve 29 çekimser oyla onayladı.[25] 7 Ağustos 1955'te Lamine Bey Kartaca sarayındaki bir törende, Bardo Antlaşması'nın imzalandığı masanın üzerinde yeni sözleşmeye mührünü bastı.[26][27]
Kaynakça
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
