Lockheed YF-22

Lockheed/Boeing/General Dynamics YF-22, Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri için tasarlanmış tek kişilik, çift motorlu avcı uçağı ve teknoloji göstericisidir. Hava kuvvetlerinin düzenlediği Gelişmiş Taktik Avcı yarışmasının gösterim/doğrulama aşaması için iki prototipi üretilen tasarım, yarışmada finalist oldu. YF-22, Northrop YF-23'e karşı yarışmayı kazanarak Lockheed Martin F-22 Raptor adıyla üretime girdi. YF-22, üretim modeli olan F-22 ile benzer aerodinamik tasarıma ve düzene sahip olsa da; kokpit, dikey stabilizeleri, kanatların konumu ve tasarımı ile gövde iç yapısında birtakım farklılıklara sahipti.

YF-22
Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri Ulusal Müzesi'nde yer alan bir YF-22 (s/n 87-0700, N22YF)
Türü	Hayalet uçak teknoloji göstericisi
Ulusal köken	ABD
Üretici	Lockheed/Boeing/General Dynamics
İlk uçuş	29 Eylül 1990
Durumu	Emekliye ayrıldı
Ana kullanıcı	Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri
Üretim aralığı	1989-1990
Üretim sayısı	2
Gelişimi	Lockheed Martin F-22 Raptor

1980'lerde Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri, özellikle Sovyetler Birliği'nin Su-27 ve MiG-29 modellerine karşı koymak üzere, elindeki avcı uçaklarının yerini alacak yeni bir model arayışına başladı. Bu amaçla başlatılan Gelişmiş Taktik Avcı projesinde Lockheed, Boeing, General Dynamics, McDonnell Douglas, Northrop, Grumman ve Rockwell tarafından teklifler sunuldu. Finale çıkan teklifler Lockheed ve Northop'tan geldi. Northrop, sunduğu YF-23 modeli üzerine McDonnell Douglas ile beraber çalışmaya devam ederken, Lockheed ise YF-22 teklifini Boeing ve General Dynamics ile ortaklaşa geliştirdi. Lockheed'in inşa ettiği YF-22 prototipi, YF-23'ten daha yavaş ve daha büyük bir radar kesitine sahip olmasına karşın daha çevikti. Bu nedenle Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri tarafından Nisan 1991'de yarışmanın kazananı olarak seçildi. Seçimden sonra, ilk YF-22 emekliye ayrılarak bir müzeye verilirken; ikinci prototip uçuş testlerini sürdürdü. Bir kazanın ardından ise anten deneme aracı rolüne aktarıldı.

Tasarımı ve gelişimi

1981'de Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri, F-15 Eagle ve F-16 Fighting Falcon'ın yerine yeni bir hava üstünlüğü avcı uçağı olarak Gelişmiş Taktik Avcı (ATF) türü uçaklara ihtiyaç duydu. Bu gereksinim, Sovyet MiG-29 ve Su-27 modeli savaş uçaklarının geliştirilmesi ve yaygınlaşması da dahil olmak üzere dünya çapında ortaya çıkan tehditler sebebiyle önemli hale gelmişti. Geliştirilecek avcı uçağının tasarımı kompozit malzemeler, hafif alaşımlar, gelişmiş uçuş kontrol sistemleri, daha güçlü motorlar ve hayalet teknoloji de dahil olmak üzere yeni teknolojilerden faydalanacaktı.^[1] Eylül 1985'te hava kuvvetleri, savunma sanayi şirketlerine teknik teklif talebi gönderdi. Temmuz 1985'te proje için yedi teklif sunulurken, 31 Ekim 1986'da ise Lockheed ve Northrop tasarımları seçildi. İki şirketin kurduğu iş birlikleri, Lockheed/Boeing/General Dynamics ve Northrop/McDonnell Douglas, programın 50 aylık gösterim aşamasında YF-22 ve YF-23 prototiplerini üretti ve uçuş testlerini gerçekleştirdi.^[2][3][4]

Her iki YF-22 prototipi pist üzerinde

YF-22, Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetlerinin yayımladığı hayatta kalabilirlik, süperseyir, radara yakalanmama ve bakım kolaylığı gereksinimlerini karşılamak üzere tasarlandı.^[5] Lockheed'in sunduğu tasarım finalistlerden biri olarak seçildiği için şirket, Skunk Works bölümü aracılığıyla program ortaklarının liderliğini üstlendi. Lockheed, Palmdale, Kaliforniya'daki son montajın yanı sıra ön kokpit ve gövdeden de sorumlu olacaktı. Kanatlar ve arka gövde Boeing; orta gövde, silah bölmeleri, kuyruk ve iniş takımları ise General Dynamics tarafından inşa edilecekti.^[6] Northrop/McDonnell Douglas muadili ile karşılaştırıldığında YF-22'nin tasarımı daha gelenekseldi. Uçağın kanatlarında daha büyük, tüm kanat boyu uzanan firar kenarı kontrol yüzeyleri vardı.^[7] YF-23 V kuyruk tasarımıyla iki kuyruk yüzeyine sahipken, YF-22'de iki yatay ve iki dikey stabilize vardı, bu da ona rakibinden daha yüksek manevra kabiliyeti kazandırmaktaydı.^[8] Gösteri-Onaylama aşaması için, biri General Electric YF120 motorları, diğeri ise Pratt & Whitney YF119 motorları ile donatılmış olan her modelin ikişer prototipi üretildi.^[1][9]

YF-22'ye ilk önce Lockheed'in II. Dünya Savaşı döneminde ürettiği P-38 Lightning modeline ithafen resmi olmayan "Lightning II" adı verildi. Bu isim 1990'ların ortalarında ABD Hava Kuvvetleri uçağı resmen "Raptor" olarak adlandırana dek kullanıldı.^[10] 2006 yılında Lockheed'in ürettiği bir diğer avcı uçağı olan F-35 resmi olarak "Lightning II" adını aldı.^[11]

GE YF120 motorları ile donatılmış ilk YF-22 prototipi (PAV-1, seri numarası 87-0700, N22YF),^[12][13] 29 Ağustos 1990'da fabrikadan çıktı^[6][14] ve ilk kez 29 Eylül 1990'da, David L. Ferguson komutasında Palmdale'den kalkarak uçtu.^[15] PAV-1 18 dakikalık uçuş sırasında Edwards Hava Üssü'ne inmeden önce maksimum 250 knot (460 km/sa; 290 mph) hıza ve 12.500 fit (3.800 m) irtifaya ulaştı. Uçuşun ardından Ferguson, YF-22 test programının geri kalanının "hem ses üstü hem de ses altı manevra kabiliyeti" üzerinde yoğunlaşacağını söyledi. P&W YF119 motorları ile donatılmış ikinci YF-22 prototipi (PAV-2, s/n 87-0701, N22YX) ilk uçuşunu Tom Morgenfeld pilotluğunda 30 Ekim'de gerçekleştirdi.^[16]

Hizmet geçmişi

Değerlendirmesi

Uçuş hâlindeki YF-22 (önde) ve YF-23

Uçuş testi programı sırasında YF-22, YF-23'ün aksine silah atışı testleri ve yüksek (60°) hücum açısı ile uçuş testleri gerçekleştirdi.^[17] Bir gereklilik olmamasına rağmen, uçak iç silah bölmelerinden AIM-9 Sidewinder ve AIM-120 AMRAAM füzeleri ateşlendi.^[18] Uçuş testi ayrıca itme vektörü nozulları ile YF-22'nun düşük hız manevralarında F-16'nın iki katından daha fazla yunuslama oranına ulaştığını göstermiştir. General Electric motorlarıyla donatılmış ilk prototip PAV-1 süperseyirde Mach 1.58'e ulaştı. Pratt & Whitney motorlu PAV-2 ise süperseyirde maksimum Mach 1.43 hıza ulaştı; artyakıcılar ile maksimum hız ise Mach 2.0'ın üzerindeydi.^[19][20] Uçuş testleri 28 Aralık 1990'a kadar devam etti, bu esnada 74 sorti tamamlandı ve prototipler havada 91,6 saat kaldı.^[4] Uçuş testlerinin ardından şirketler ATF üretimi için tekliflerini sundular.^[21]

23 Nisan 1991'de YF-22, Hava Kuvvetleri Bakanı Donald Rice tarafından ATF yarışmasının galibi olarak ilan edildi.^[22] YF-23 tasarımı daha gizli ve daha hızlıydı ancak YF-22 daha çevikti.^[23] Havacılık basını, YF-22'nin ABD Donanması'nın "Donanma Donanımlı Gelişmiş Taktik Avcı Uçağı" (NATF) projesine uyarlanması daha kolay görüldüğü için seçildiğini düşünmekteydi ancak 1992 yılında NATF projesi iptal edildi.^[24][25] PAV-1 prototipi emekliye ayrılırken, PAV-2 yarışmanın ardından 39 sortide toplam 61,6 saat daha uçtu. 25 Nisan 1992'de ikinci prototip pilot kaynaklı salınımların bir sonucu olarak iniş denemesi esnasında ciddi hasar gördü. Uçak onarıldı ama bir daha asla uçmadı, statik bir test aracı olarak kullanıldı.^[26][27] 1991 yılındaki planlarda 650 üretim modeli F-22'nin tedarik edileceği öngörülmüştür.^[28]

F-22 üretimi

Lockheed ekibi ATF yarışmasını kazandıktan sonra, sonuçta operasyonel uçak üretimine geçmesini sağlayacak olan mühendislik, üretim ve geliştirme sözleşmesine layık görüldü. Sözleşme, yedi adet tek kişilik F-22A ve iki adet çift kişilik F-22B üretimini içeriyordu. Bunlardan ilki olan Spirit of America, 9 Nisan 1997'de üretim hattından çıktı. Tören sırasında F-22 resmî olarak "Raptor" olarak adlandırıldı. Sınırlı fonlama nedeniyle, daha önce 1996 yılının ortalarında yapılması planlanan ilk uçuş 7 Eylül 1997'de gerçekleşti.^[26] F-22 için uçuş testleri 2005 yılına kadar devam etti, 15 Aralık 2005'te USAF, Raptor'un ilk operasyonel kapasiteye (IOC) ulaştığını duyurdu.^[29]

Birçok bakımdan, YF-22'ler üretim F-22'lerinden farklıydı. Başlangıçta küçük dikey stabilizeler nedeniyle kontrol edilmesi zor olan F-117 Nighthawk'ın aksine Lockheed, YF-22 üzerindeki stabilize alanını fazla olarak tasarladı. Bu nedenle şirket üretim modeli F-22'lerde stabilize büyüklüğünü yüzde 20-30 oranında azalttı. Lockheed F-22'de aerodinamik, mukavemet ve gizlilik özelliklerini geliştirmek için kanat ve stabilize firar kenarlarının şeklini yeniden biçimlendirdi; kanat ve stabilize süpürme oranı 48°'den 6°'ye düşürüldü. Son olarak, pilotun görüşünü artırmak için kanopi 7 inç (178 mm) ileriye taşındı ve motor hava girişleri 14 inç (356 mm) geriye alındı.^[30][31][32]

Kazalar

Nisan 1992'de ikinci YF-22, Edwards Askerî Üssü'ne inerken düştü. Test pilotu Tom Morgenfeld yara almadan kurtuldu. Kazanın nedeni, pilot kaynaklı salınımı önleyemeyen bir uçuş kontrol yazılımı hatası olarak tespit edildi.^[33]

Prototipler

YF-22, USAF Müzesi'nde sergileniyor

• 87-0700 - ABD Hava Kuvvetleri Uçuş Test Merkezi Müzesi, Edwards Hava Kuvvetleri Üssü, Kaliforniya.^[34]
• 87-0701 - Lockheed tarafından statik test modeli olarak kullanıldı.^[35]

Özellikleri

Lockheed YF-22 3'lü diyagram

Bazı özellikler tahmin edilen değerlerdir.

Veri kaynağı Baker,^[36] Aronstein^[37]

Genel özellikler

• Mürettebat: 1 (pilot)
• Uzunluk: 64 ft 6 in (19,65 m)
• Kanat açıklığı: 43 ft 0 in (13,1 m)
• Yükseklik: 17 ft 9 in (5,39 m)
• Kanat alanı: 830 ft² (77,1 m²)
• Boş ağırlık: 33.000 lb (14.970 kg)
• Brüt ağırlık: 62.000 lb (28.120 kg)
• Güç kaynağı: 2 × Pratt & Whitney YF119-PW-100 veya General Electric YF120-GE-100 artyakıcılı turbofan, her biri 23.500 lbf (105 kN) itme (YF120) dry, 30.000 veya 35.000 lbf (130 veya 160 kN) with afterburner

Performans

• Maksimum sürat: Mach 2,2 (1.450 mph, 2.335 km/h)
• Süperseyir: Mach 1,58 (1.040 mph, 1.680 km/h)
• Muharebe menzili: 800 mi (1.290 km, 696 nmi)
• Azami irtifa: 65.000 ft (19.800 m)
• g sınırları: 7,9 g

Ayrıca bakınız

• Lockheed Martin FB-22 - F-22 Raptor tabanlı bombardıman uçağı teklifi
• Lockheed Martin X-44 MANTA - Lockheed Martin tarafından geliştirilen konsept uçak

Kaynakça

Özel

1. "Fact sheet: Lockheed-Boeing-General Dynamics YF-22". Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri. 11 Şubat 2009. 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2011.
2. Miller 2005, ss. 19-20.
3. Jenkins & Landis 2008, ss. 233-234.
4. Williams 2002, ss. 5-6.
5. "ATF procurement launches new era". Flight International. 130 (4037). Londra: Reed Business Information. 9-15 Kasım 1986. s. 10. ISSN 0015-3710. 24 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2011.
6. Jenkins & Landis 2008, s. 235.
7. Flight International 1990, s. 4.
8. Flight International 1990, s. 46.
9. "YF-23 fact sheet". Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri Ulusal Müzesi. 16 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2011.
10. "Military Aircraft Names". Aerospaceweb.org. 12 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2010.
11. ""Lockheed Martin Joint Strike Fighter Officially Named 'Lightning II'" (Basın açıklaması). Official Joint Strike Fighter program office. 7 Temmuz 2006. 15 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
12. Williams 2002, s. 5.
13. Flight International 1990, s. 6.
14. Bailey, John (5-11 Eylül 1990). "YF-22 ATF prototype set for maiden flight". Flight International. 138 (4232). Londra: Reed Business Information. s. 34. ISSN 0015-3710. 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2011.
15. Goodall 1992, s. 99.
16. Hehs, Eric; Jeff, Rhodes (28 Şubat 2012). "F-22 Milestones - Part 1". Code One Magazine. codeonemagazine.com. 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
17. Williams 2002, s. 6.
18. "YF-23 would undergo subtle changes if it wins competition". Defense Daily 14 Ocak 1991
19. Jenkins & Landis 2008, s. 236.
20. Goodall 1992, ss. 102-103.
21. Miller 2005, ss. 38-39.
22. Jenkins & Landis 2008, s. 234.
23. Goodall 1992, s. 110.
24. William 2002, s. 6.
25. Miller 2005, s. 76.
26. William 2002, ss. 6-7.
27. Warwick, Graham (6-12 Mayıs 1992). "Software suspected in YF-22 ATF accident". Flight International. 141 (4317). Londra: Reed Business Information. s. 12. ISSN 0015-3710. 25 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2011.
28. Pearlstein, Steven]] (24 Nisan 1991). "Lockheed Wins Huge Jet Contract; Air Force Plans to Buy 650 Stealth Planes At $100 million Each". Washington Post.
29. "F-22A Raptor goes operational". U.S. Air Force. 15 Aralık 2005. 23 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2011.
30. William 2002, s. 5.
31. Pace, Steve (1999). F-22 Raptor, America's Next Lethal War Machine. New York: McGraw-Hill. ss. 12-13. ISBN 0-07-134271-0.
32. "YF-22/F-22A comparison diagram". GlobalSecurity.org. 23 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2011.
33. Harris, Jeffery and Black, G.T. "F-22 control law development and flying qualities." AIAA Paper 96-3379 (A96-35101), s. 156.
34. "YF-22 Raptor/87-700". Air Force Flight Test Center Museum. 3 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2013.
35. "YF-22 Raptor/87-701". F-16.net. 20 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2013.
36. Baker, David (Ocak 1995). "From ATF to Lightning II: A Bolt in Anger: Part Two: Lockheed's YF-22A". Air International. 48 (1). ss. 28-29, 32. ISSN 0306-5634.
37. Aronstein, David C.; Hirschberg, Michael J. (1998). Advanced Tactical Fighter to F-22 Raptor: Origins of the 21st Century Air Dominance Fighter. Arlington, Virginia: American Institute of Aeronautics & Astronomy. ss. 131, 154. ISBN 978-1-56347-282-4.

Genel

• "Pentagon relaxes ATF design secrecy". Flight International. 137 (4217). Londra: Reed Business Information. 23-29 Mayıs 1990. s. 4. ISSN 0015-3710. 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2011.
• "Lockheed'S ATF Stresses Agility". Flight International. 138 (4233). Londra: Reed Business Information. 12-18 Eylül 1990. ss. 46-47. ISSN 0015-3710. 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2011.
• "YF-22 flies as ATFs head for deadline". Flight International. 138 (4237). Londra: Reed Business Information. 10-16 Ekim 1990. s. 6. ISSN 0015-3710. 21 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2011.
• Goodall, James C. (1992). "The Lockheed YF-22 and Northrop YF-23 Advanced Tactical Fighters". America's Stealth Fighters and Bombers, B-2, F-117, YF-22, and YF-23. St. Paul, Minnesota: MBI Publishing Company. ISBN 0-87938-609-6.
• Jenkins, Dennis R.; Landis, Tony R. (2008). Experimental & Prototype U.S. Air Force Jet Fighters. Minnesota, US: Specialty Press. ISBN 978-1-58007-111-6.
• Miller, Jay (2005). Lockheed Martin F/A-22 Raptor, Stealth Fighter. Hinckley: Midland Publishing. ISBN 1-85780-158-X.
• Williams, Mel, (Ed.) (2002). Superfighters: The Next Generation of Combat Aircraft. Londra: AIRtime Publishing. ISBN 1-880588-53-6.

Konuyla ilgili yayınlar

• Crosby, Francis (2002). Fighter Aircraft. Londra: Lorenz Books. ISBN 0-7548-0990-0.
• Miller, Jay (1995). Lockheed Martin's Skunk Works: The Official History. Leicester: Midland Publishing. ISBN 1-85780-037-0.
• Pace, Steve (1991). X-Fighters: USAF Experimental and Prototype Fighters, XP-59 to YF-23. Osceola, Wisconsin: Motorbooks International. ISBN 0-87938-540-5.
• Sweetman, Bill (Temmuz 2000). "Fighter EW: The Next Generation". Journal of Electronic Defense. 23 (7). ISSN 0192-429X.
• F-22 Raptor. St. Paul, Minnesota, USA: Motorbooks International Publishing. 1998. ISBN 0-7603-0484-X.
• Winchester, Jim, (Ed.) (2005). "Northrop/McDonnell Douglas YF-23". Concept Aircraft: Prototypes, X-Planes, And Experimental Aircraft. The Aviation Factfile. Rochester, Kent: Grange Books. ISBN 1-84013-809-2.

Dış bağlantılar

• F-22 resmi web sitesi 3 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• NASA Langley sitesindeki F-22 sayfası
• GlobalSecurity.org adresindeki F-22 sayfası 6 Mayıs 2020^{[Tarih uyuşmuyor]} tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.