Loading AI tools
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Karniyen yağmur dönemi, Geç Triyas döneminin başında (yaklaşık 234-232 milyon yıl önce) yerküreyi etkileyen büyük çaplı bir doğa olayıdır. Günümüzde pek çok paleontolog tarafından yeni bir toplu yok oluş olarak değerlendirilmektedir. Bu dönemde yerküredeki kıtalar bir bütün olarak Pangea'yı oluşturuyordu ve bu 2 milyon yıllık yoğun yağışlı dönemle birlikte süper kıtanın iklimi kuru ve karasal iklimden daha nemli iklime doğru evrildi. Bu değişim de o dönemde büyük bir biyota alt üst oluşuna neden oldu. Karniyen yağışlı dönemi, küresel çapta kaya katmanlarında gözlemlenmektedir.
Karniyen yağmur dönemi küresel çapta Geç Triyas'ın kurak iklimini kesintiye uğratan daha nemli iklim şartlarıyla tanınır. Bu nem artışı ise Karniyen yağmur dönemiyle ilişkili artan yağış miktarına bağlıdır. Bunun jeolojik kanıtları aşağıda verilmiştir:
Karniyen yağmur döneminde küresel ısınma da geçerli oluşmuştur. Bu durum konodont dişlerinden yapılan oksijen izotoplarının çözümlenmesiyle kanıtlanmıştır. Veriler δ18O duraylı izotopunun ‰1.5'luk negatif değişimi Karniyen yağmur döneminde 3-4 °C'lik sıcaklık artışını gösterebilir. Bu ısınma belki de zamandaki geniş çaplı volkanik etkinlikle ilgilidir ki bu volkanik etkinlik de büyük olasılıkla Wrangellia Large igneous province'in oluşumuyla ilişkilidir.[1][2]
Karniyen yağış döneminin deniz tabanlarında bir kanıtı da vardır. Bu döneme ait karbonat platformlarında manganez iyonları yaygın bulunur, normalde manganez oksijenli bölgede çökelirken, derin oksijensiz ve sülfürlü ortamda manganez iyonlaşarak çökelir.[3]
Karniyen yağmur dönemi başında karbonat platformları yüksek rölyefli, izole ve dik eğimli küçük platformlarken; bu dönem içinde düşük rölyefli ve düşük eğimli platformlara dönüşmüştür. Bu dönüşümün temel nedeni karbonat platformlarını üreten biyolojik komünitelerin değişmesidir.
Güney Çin blokunda, karbonat platformlarının azalışı, oksijensiz çevrelerin tipik çökeli olan kara şeylin çökelmesiyle eşleşir.
Konodontlar, ammonoidler, crinoidler, bryozoa ve yeşil algler bu süreçte büyük bir yok oluşu deneyimlediler. Özellikle dinozorlar, kalkerli nanofosiller, mercanlar ve kozalaklılar ise yayılıp çeşitlenmişlerdir. En yaşlı yaygın fosilleşmiş reçine çökelleri karniyen yağmur döneminde oluşmuştur, bir daha bu kadar yaygın reçine çökellerinin oluşması için Erken Kretase'ye kadar beklemek gerekecektir.[4]
Büyük yok oluşlar ve iklim değişiklikleri sıklıkla volkanik etkinlikle bağdaştırılır. Atmosfere salınan CO2 ve SO2 miktarının artmasıyla kirlenen ekosistemler bu yok oluşları tetiklemiş olabilir. CO2 konsantrasyonunun artışı, küresel ısınma ve hızlanan hidrolojik döngüyle sonuçlanmıştır. Wrangellia'nın neden olduğu bu süreçler de kırıntılı çökellerin artan üretimi ve okyanusların asitlenmesiyle örtüşür ki Batı Tetis'te karbonat platformlarının krize girmesi de doğrudan buna bağlıdır.
Alternatif bir hipoteze göre, Karniyen yağmur dönemi, Batı Tetis'teki bölgesel bir iklim buhranıdır. Tetis okyanusunun kuzey bölümü kapanarak yeni bir dağ sırası oluşturmuştur. Bu dağ sırası, Lavrasya'nın güneyinde tıpkı bugün Himalayalar ve Asya'nın Hint Okyanusu üzerinde yarattığı etkiyi yaratıp çok güçlü basınç eğrileri oluşmasına neden olmuş ve musonları yaratmış olabilir.[5][6]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
