Karbondisülfür

Karbondisülfür, formülü CS₂ olup, yanabilen, hemen hemen renksiz olan, oldukça zehirli bir sıvı. Genel kanıya göre inorganik bileşik olarak kabul edilir. Ticari karbondisülfürün kokusu safsızlık kaynaklı olup, çürük lahana veya yumurta kokusuna benzerken saf karbondisülfürün kokusu etere benzer.^[2] Karbondisülfür -108,6 °C'de donar, 46,3 °C'de kaynar. Yoğunluğu 1,261 g/cm³'tür. Suda az çözündüğü hâlde alkol, eter ve karbon tetraklorürde çok çözünür.

Karbondisülfür

Adlandırmalar
IUPAC adı Methanedithione
Diğer adlar Karbon sülfür, metanditiyon
Tanımlayıcılar
CAS numarası	75-15-0
3D model (JSmol)	Etkileşimli görüntü
ECHA InfoCard	100.000.767
PubChem CID	6348
CompTox Bilgi Panosu (EPA)	DTXSID6023947
SMILES S=C=S
Özellikler
Kimyasal formül	CS2
Molekül kütlesi	76,14 g mol−1
Görünüm	saf hâlde renksiz sıvı
Yoğunluk	1,539 g/cm3 (−186°C) 1,2927 g/cm3 (0 °C) 1,266 g/cm3 (25 °C)[1]
Erime noktası	-108,6 °C
Kaynama noktası	46,3 °C
Tehlikeler
İş sağlığı ve güvenliği (OHS/OSH):
Ana tehlikeler	yanıcı, nörotoksik
Parlama noktası	-43 °C[1]
Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
Bilgi kutusu kaynakları

Üretimi

Karbondisülfür, elektrik fırınında 800-1000 °C de kükürt ile kömürün ısıtılması suretiyle elde edilir. Fırından buhar hâlinde çıkan karbondisülfür yoğunlaştırılarak toplanır.^[3]

600 °C gerektiren daha düşük sıcaklıktaki bir reaksiyon, silika jel veya alümina katalizörlerin varlığında karbon kaynağı olarak doğal gaz kullanır:

2 CH₄ + S₈ → 2 CS₂ + 4 H₂S

Kullanım alanları

Karbon disülfür; fosfor, kükürt, selenyum, brom, iyot, yağlar, reçineler, kauçuk ve asfalt için kullanılan iyi bir çözücüdür.^[4]

Karbondisülfür en çok viskoz ipeği ve selefon imalatında kullanılır. Ayrıca, karbon tetraklorürün, ditiyokarbonatların, tiyosiyanatların ve ürenin imalatında, ziraatte depolanmış tahılların toprağının dezenfekte edilmesinde ve toprakta yuvalanmış hayvanların öldürülmesinde kullanılır.

Tarihi

1796'da Alman kimyager Wilhelm August Lampadius (1772–1842) piriti nemli kömürle ısıtarak karbon disülfürü ilk kez hazırladı. Buna "sıvı kükürt" (flüssig Schwefel) adını verdi.^[5] Karbon disülfürün bileşimi nihayet 1813'te İsveçli kimyager Jöns Jacob Berzelius (1779–1848) ve İsviçreli-İngiliz kimyager Alexander Marcet'in (1770–1822) ekibi tarafından belirlendi.^[6]

Tepkimeleri

CS₂'nin yanması, bu ideal stokiyometriye göre kükürt dioksit verir:

CS₂ + 3 O₂ → CO₂ + 2 SO₂

Karbondisülfürün klorlanması, iki aşamada karbon tetraklorür verir:

CS₂ + 3 Cl₂ → CCl₄ + S₂Cl₂

Bu dönüşüm, bir ara ürün olan tiyofosgen, CSCl₂'nin aracılığı ile ilerler.

Polimerleşme

Karbondisülfür, polimeri keşfeden Percy Williams Bridgman'ın adını taşıyan car-sul veya "Bridgman's black" adı verilen çözünmeyen bir malzeme vermek üzere fotoliz üzerine veya yüksek basınç altında polimerize olur.^[7]

Kaynakça

1. "Properties of substance: carbon disulfide". chemister.ru. 4 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
2. Holleman, Arnold Frederik; Wiberg, Egon (2001), Wiberg, Nils (ed.), Inorganic Chemistry, translated by Eagleson, Mary; Brewer, William, San Diego/Berlin: Academic Press/De Gruyter
3. Warnecke, Friedrich (1941). "Die gewerbliche Schwefelkohlenstoffvergiftung". Archiv für Gewerbepathologie und Gewerbehygiene (Almanca). Springer Science and Business Media LLC. 11 (2): 198-248. doi:10.1007/bf02122927. ISSN 0340-0131.
4. "Carbon Disulfide". Akzo Nobel. 3 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2010.
5. Lampadius (1796). "Etwas über flüssigen Schwefel, und Schwefel-Leberluft"
6. Berzelius, J.; Marcet, Alexander (1813). "Experiments on the alcohol of sulphur, or sulphuret of carbon". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 103: 171–199.
7. Bridgman, P.W. (1941). "Explorations toward the limit of utilizable pressures". Journal of Applied Physics. 12 (6): 461–469.